Phần Lan nguy cơ trả giá vì chiến sự Ukraine

Phần Lan, quốc gia 8 năm liền đứng đầu bảng xếp hạng quốc gia hạnh phúc thế giới, đang đối mặt cảnh báo từ Ủy ban châu Âu (EC) về ngân sách. EC ngày 25/11 đã đề xuất có biện pháp xử lý Helsinki vì để mức thâm hụt vượt quá giới hạn 3% GDP, theo quy định của Liên minh châu Âu (EU).

“Ủy ban đề xuất áp dụng quy trình giám sát với Phần Lan”, EC thông báo. Theo đó, Phần Lan sẽ phải giảm thâm hụt ngân sách trước hạn chót do bộ trưởng tài chính các nước thành viên EU thiết lập và nguy cơ bị trừng phạt nếu thất bại.

Thâm hụt ngân sách của Phần Lan, nền kinh tế có quy mô khoảng 300 tỷ euro (349 tỷ USD), là 4,4% trong năm 2024. EC dự báo con số này năm nay tăng lên 4,5% GDP, 4% vào năm 2026 và 3,9% vào năm 2027, trừ khi Phần Lan có thay đổi chính sách. Gánh nặng nợ công của Phần Lan sẽ tương đương 90% GDP vào năm 2026, tăng gần 50% so với năm 2019.

Phần Lan bắt đầu khó duy trì kỷ luật tài khóa từ sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008-2009. Sự sụp đổ của nhà sản xuất điện thoại Nokia, từng là đầu tàu tăng trưởng, khiến nền kinh tế quốc gia Bắc Âu không còn động lực nào đủ lớn.

Áp lực ngân sách những năm gần đây gia tăng, khi chi tiêu cho phúc lợi tăng, ngân sách quốc phòng phình to và cú sốc kinh tế từ việc cắt đứt quan hệ thương mại với Nga.

Năm 2021, trước khi Nga phát động chiến dịch ở Ukraine, kim ngạch thương mại giữa Helsinki và Moskva đạt 12,71 tỷ euro. Trong ba quý đầu năm nay, con số này đã giảm gần 93%.

Tình hình càng thêm nghiêm trọng khi Phần Lan cuối năm 2023 đóng cửa biên giới phía đông, với lý do lo ngại an ninh và đề phòng kịch bản Nga dùng dòng người di cư để gây áp lực với nước này. Động thái lập tức làm gián đoạn hoạt động mua sắm và du lịch xuyên biên giới ở Phần Lan, giáng đòn nặng nề lên các khu vực giáp Nga.

Theo Ngân hàng Phần Lan, nước này năm 2019 có hơn 2.000 công ty chuyên xuất khẩu hàng hóa sang Nga. Đến cuối năm 2023, con số đó chỉ còn khoảng 100.

Jarkko Kivisto, cố vấn tại phòng dự báo của Ngân hàng Phần Lan, nói rất khó để đánh giá tác động trực tiếp từ việc quan hệ Phần Lan – Nga xấu đi đến thâm hụt ngân sách.

“Chúng tôi không có ước tính cụ thể”, Kivisto trả lời DW, thêm rằng các tác động “chủ yếu mang tính gián tiếp, thông qua tăng trưởng kinh tế suy yếu và mất nguồn thu thuế từ hoạt động du lịch của người Nga”.

Để đối phó với “những nguy cơ từ Nga”, Phần Lan còn tăng đáng kể chi tiêu quốc phòng, từ 5,1 tỷ euro năm 2022 lên hơn 6,2 tỷ euro năm 2024, vượt 2,3% GDP. Quốc gia thành viên NATO cam kết tăng chi tiêu quốc phòng lên 3% vào năm 2029, vào nhóm chi tiêu nhiều nhất ở châu Âu.

Khi được hỏi có phải chiến sự ở Ukraine đã đẩy ngân sách Phần Lan cận kề vực thẳm hay không, Lauri Holappa, giám đốc điều hành Trung tâm Phần Lan về Phân tích Kinh tế Mới, trả lời “hoàn toàn có khả năng”.

“Nếu không có chiến sự Ukraine, chúng tôi có thể chuyển ngân sách chi cho quốc phòng sang những lĩnh vực tạo giá trị cao hơn”, ông nói thêm.

Trước khi chiến sự bùng nổ, khoảng một phần ba nguồn năng lượng của Phần Lan đến từ Nga. Do đó, Helsinki dễ tổn thương khi cắt quan hệ thương mại với Moskva.

“Tác động lớn nhất đến từ việc giá năng lượng tăng mạnh, do Phần Lan phụ thuộc đáng kể vào nguồn năng lượng nhập từ Nga”, Heil Simola, chuyên gia kinh tế cao cấp tại Viện Các nền kinh tế mới nổi, Ngân hàng Phần Lan, cho biết.

Theo Simola, Phần Lan sau đó đã đa dạng hóa nguồn cung năng lượng thay thế Nga, nhưng phải trả giá đắt hơn rất nhiều. Theo Cơ quan Thống kê Phần Lan, việc chuyển đổi này đã khiến chi phí nhập khẩu dầu của nước này tăng 109%, vượt mốc 6 tỷ euro chỉ riêng trong năm 2022.

Để ứng phó, chính phủ Phần Lan đã thông qua một trong những dự toán ngân sách nghiêm ngặt nhất EU cho năm 2025, kết hợp cắt giảm chi tiêu mạnh tay với tăng thuế. Helsinki triển khai cơ chế “chốt phanh nợ” mới, buộc tất cả đảng phái cam kết giảm thâm hụt trong dài hạn.

Một số nhà hoạch định cảnh báo rằng các biện pháp này sẽ còn cần thiết trong nhiệm kỳ quốc hội tiếp theo.

“Chỉ tăng trưởng kinh tế là không đủ để khôi phục ngân sách”, theo ông Kivisto. “Ước tính sơ bộ cho thấy trong 5-10 năm tới, Phần Lan cần có các điều chỉnh, bao gồm tăng thuế và cắt giảm chi tiêu công, tương đương khoảng 3% GDP, tức 9-10 tỷ euro”.

Tuy nhiên, với 80% GDP đến từ các lĩnh vực trong nước như tiêu dùng hộ gia đình, đầu tư công, xây dựng, bán lẻ, các chuyên gia kinh tế lưu ý siết chặt tài khóa quá mức có thể bóp nghẹt nền kinh tế mà Phần Lan đang muốn phục hồi.

“Nếu chúng ta áp dụng kỷ luật tài khóa cứng rắn đi kèm các biện pháp khắc khổ, rủi ro là nền kinh tế sẽ không thể quay lại quỹ đạo tăng trưởng”, Holappa cảnh báo.

Như Tâm (Theo DW, Reuters, Euractiv)