Ngày 29/12, tại Hoàng thành Thăng Long – Hà Nội đã diễn ra buổi báo cáo sơ bộ kết quả khai quật khảo cổ khu vực nền điện Kính Thiên năm 2025.
Theo đó, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội đã phối hợp với Viện Khảo cổ học tiến hành khai quật khảo cổ tại nền điện Kính Thiên thuộc Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long với diện tích khai quật là 580m2.
Phát lộ móng cột 15-16m2, thông tin Quân đội sản xuất gạch xây Chính điện Kính Thiên
PGS.TS Tống Trung Tín – Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, chủ trì Dự án khai quật Chính điện Kính Thiên – cho biết kết quả khai quật năm nay đã mang lại những dữ liệu bất ngờ về quy mô kiến trúc thời Lê.
Đặc biệt, các nhà khảo cổ đã tìm thấy những móng cột có diện tích 15-16m2. Đây là loại móng cột có kích thước lớn nhất từng được phát hiện trong lịch sử kiến trúc móng cột tại Việt Nam.
Hệ thống móng cột này được quy hoạch vô cùng chặt chẽ và trật tự. Tại gian quan trọng nhất, móng cột có kích thước lớn nhất, sau đó diện tích móng nhỏ dần đi theo các gian di tích trong quần thể trung tâm.
Mặt bằng khai quật khảo cổ khu vực nền điện Kính Thiên rộng 580m2 tại Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long (Ảnh: H.H).
Một phát hiện mang tính “chìa khóa” trong đợt này là viên gạch còn rõ chữ, minh chứng cho việc các đơn vị Quân đội xưa tham gia sản xuất vật liệu xây dựng cung điện. Trên viên gạch khai quật được thuộc thời Lê Sơ, dòng chữ ghi tên phiên hiệu Quân đội, gạch được sản xuất năm 1466.
Điều này khẳng định tính chân thực của các tư liệu lịch sử trước đây về việc huy động lực lượng Quân đội trong công cuộc kiến thiết xây dựng Hoàng Thành Thăng Long cũng như Chính điện Kính Thiên.
PGS.TS Tống Trung Tín thông tin, với diện tích thăm dò hơn 580m2, địa tầng khu vực khai quật hiện tại dày 6m, gồm 6 lớp văn hóa, kéo dài từ thời Tiền Thăng Long (thế kỷ 7-10) đến thời hiện đại (thế kỷ 19-20).
Trong đó, lớp văn hóa thời Lê dày nhất, gần 3m, gồm hai giai đoạn Lê sơ và Lê Trung hưng, nối tiếp liên tục.
Các tầng văn hóa này tương ứng với nhiều dấu tích kiến trúc quan trọng: Hàng gạch đỏ thời Trần (thế kỷ 13-14), hàng gạch xám thời Lê sơ (thế kỷ 15-16), nền đá lát Ngự Đạo và 14 móng cột thuộc Chính điện Kính Thiên thời Trung hưng (thế kỷ 17-18).
Như vậy, tổng số móng cột của Chính điện Kính Thiên đã phát lộ qua các năm 2011, 2023 và 2025 là 30/36 móng, gồm hai loại: Móng đơn và móng kép.
Ở tầng văn hóa thời Nguyễn (thế kỷ 19), các nhà khảo cổ phát hiện 2 cống thoát nước và 26/64 móng cột của kiến trúc điện Long Thiên.
Cũng theo PGS.TS Tống Trung Tín, dấu tích điện Long Thiên là hoàn toàn trùng khớp với giới hạn Đông – Tây của tòa nhà Pháo binh thời Pháp thuộc.
Hệ thống móng và cống thoát nước đã phát lộ cho phép khẳng định điện Long Thiên được vua Gia Long xây dựng theo kiến trúc đặc trưng triều Nguyễn – “trùng thiềm điệp ốc”.
Công trình gồm hai khối nhà: Tiền điện và chính điện, đặt trên cùng một nền móng, nối với nhau bằng gian thừa lưu.
Cuộc khai quật đã làm rõ quy mô và kết cấu nền móng của Chính điện Kính Thiên thời Lê và điện Long Thiên thời Nguyễn, đồng thời lần đầu phát hiện dấu tích văn hóa thời Lý, Trần và Tiền Thăng Long tại vị trí này.
Nền điện Kính Thiên từng được chính sử ghi chép được đắp hoàn toàn nhân tạo, toàn bộ mặt bằng của khu vực này được đắp đầm quy chuẩn bao gồm đất sét và các vật liệu vỡ.
Sau đó mới quy hoạch các vị trí móng cột rõ ràng và đầy đủ nhất là móng cột điện Kính Thiên thời Lê Trung hưng.
Cận cảnh viên gạch có thông tin về niên đại và đội ngũ sản xuất gạch xây dựng điện Kính Thiên (Ảnh: H.H).
“Dựa trên hệ thống móng đã xuất lộ, tạm thời có thể khẳng định giới hạn theo chiều đông – tây của điện Kính Thiên bao gồm 9 gian.
Giới hạn theo chiều bắc – nam vẫn cần tiếp tục nghiên cứu để khẳng định chính xác mặt bằng quy hoạch của điện Kính Thiên thời Lê”, PGS.TS Tống Trung Tín khẳng định.
Từ các dấu tích kiến trúc, giới khảo cổ nhận định móng nền và móng cột của điện Kính Thiên thời Lê sơ – Lê Trung hưng (thế kỷ 15-18) được xây trên các lớp nền đất sét cổ hơn của thời Trần (thế kỷ 13-14), thời Lý (thế kỷ 11-12) và giai đoạn trước Lý (thế kỷ 7-10).
Chính sử cũng ghi chép Chính điện Kính Thiên thời Lê được dựng trên nền điện Thiên An của thời Lý và Trần. Trong một hố thăm dò nhỏ, các nhà khảo cổ đã ghi nhận dấu tích văn hóa xác thực của cả ba thời kỳ này.
Do yêu cầu bảo tồn nghiêm ngặt theo khuyến nghị của UNESCO liên quan đến khu vực nền điện Kính Thiên và mặt bằng khai quật phức tạp, chồng xếp nhiều giai đoạn, cuộc khai quật hiện mới dừng ở mức thăm dò, chưa thể bóc tách chi tiết kiến trúc thời Lý – Trần, mà chỉ xác định sự tồn tại của 6 lớp nền kiến trúc, tương ứng 6 thời kỳ khác nhau.
Các lớp nền này chồng xếp liên tục từ thời Đại La (khoảng thế kỷ 7-9), được sử dụng qua thế kỷ 10, rồi nối tiếp các triều Lý- Trần Lê sơ – Lê Trung hưng – Nguyễn – Cận hiện đại trên cùng vị trí nền điện Kính Thiên ngày nay.
Phục dựng Chính điện Kính Thiên
Trong khi dấu tích điện Kính Thiên thời Lê và điện Long Thiên thời Nguyễn đã được khẳng định, câu chuyện về điện Thiên An thời Lý – Trần mới dừng ở bước xác nhận những tín hiệu khoa học quan trọng.
Các tín hiệu đó chính là những lớp đất đắp thuộc thời Lý và thời Trần, nằm liền kề và chồng dưới các lớp đất đắp thời Lê phía trên – tức địa tầng văn hóa lõi của khu vực.
GS.TS Tống Trung Tín giới thiệu vị trí viên gạch chứa đựng thông tin về quân đội sản xuất gạch xây dựng Điện Kính Thiên thời Lê Sơ (Ảnh: N.Hoa).
PGS.TS Tống Trung Tín chia sẻ: “Bước đầu, chúng tôi cho rằng các lớp đất đắp thời Lý – Trần có thể là dấu tích của điện Thiên An qua hai triều đại.
Tuy nhiên, do yêu cầu bảo tồn và mặt bằng phức tạp, hiện chưa thể khai quật mở rộng ở tầng văn hóa Lý để kiểm chứng thêm các thành phần kiến trúc như móng nền, bó nền hay quy mô công trình”.
Ông nhấn mạnh, dù chưa có kết luận cuối cùng, thư tịch cổ, hiện vật và cứ liệu khảo cổ thời Lý xuất hiện dày đặc quanh khu vực nền Kính Thiên, cùng kết quả điều tra ở vùng đệm, cho thấy giả thiết của GS. Trần Quốc Vượng từ những năm 1966 về việc điện Thiên An nằm cùng vị trí điện Kính Thiên là có cơ sở khoa học.
“Để khẳng định, cần chiến lược nghiên cứu liên ngành Sử học – Khảo cổ học dài hạn, phù hợp thực tiễn bảo tồn”, ông bày tỏ và cho biết công tác này cần tiếp tục được đề xuất, kiểm chứng trong tương lai.
Cuộc khai quật khảo cổ học tại khu vực nền điện Kính Thiên năm nay đã đem lại nhiều nhận thức mới, minh chứng tầm quan trọng và vị trí thiêng liêng bậc nhất của nền điện Kính Thiên đối với lịch sử – văn hóa Thăng Long nói riêng, Đại Việt nói chung trong tiến trình lịch sử văn hóa hàng nghìn năm của dân tộc.
Đây cũng là cơ sở khoa học có tính xác thực nhất góp phần quyết định phục vụ chiến lược phục dựng Chính điện Kính Thiên và không gian Chính điện Kính Thiên thời Lê.
Về kế hoạch phục dựng Chính điện Kính Thiên, PGS.TS Tống Trung Tín nhấn mạnh việc phải triển khai bài bản dưới sự hướng dẫn của UNESCO, đồng thời có tham vấn chuyên môn từ ICOMOS và tham khảo kinh nghiệm bảo tồn – phục dựng của Cố đô Nara (Nhật Bản).
Ông cho rằng cần một chiến lược nghiên cứu tổng hợp, toàn diện, kết nối giữa khảo cổ học, lịch sử, kiến trúc và yếu tố phi vật thể.
Trọng tâm phục dựng kiến trúc phải dựa trên kết quả khai quật móng nền, gồm: Độ cao, diện tích nền, bậc thềm, bó nền và kết cấu chân móng; đồng thời đối chiếu, so sánh với các công trình di sản trong nước như Lam Kinh, Thành nhà Hồ, Điện Thái Hòa để có cơ sở khoa học.
Nghiên cứu cấu trúc bộ khung gỗ, vì kèo cùng những vật liệu kiến trúc, mô hình kiến trúc đã được tìm thấy qua các đợt khai quật trong suốt hơn 20 năm qua.
Nguồn: https://dantri.com.vn/giai-tri/phat-lo-mong-cot-khong-lo-tai-chinh-dien-kinh-thien-quy-mo-nghin-nam-20251229204659789.htm
