Quốc hội trao quyền tự chủ và siết minh bạch đại học

Ngày 10/12, Quốc hội thông qua Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), tạo khung pháp lý mới cho tự chủ đại học gắn với minh bạch, kiểm soát quyền lực và nâng cao chất lượng hệ thống. Luật khẳng định Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong phát triển giáo dục đại học, đồng thời bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học, không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính.

Nhà nước sẽ hỗ trợ kinh phí cho cơ sở giáo dục đại học công lập đào tạo một số ngành, lĩnh vực đạt tầm khu vực và quốc tế; hỗ trợ một phần kinh phí để các cơ sở này nâng chuẩn. Ngân sách nhà nước tiếp tục ưu tiên cho khoa học cơ bản, ngành khó thu hút người học nhưng cần cho phát triển đất nước, đào tạo tiến sĩ, ngành kỹ thuật then chốt, công nghệ chiến lược, thông qua cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ, học bổng và hỗ trợ học phí.

Các cơ sở giáo dục đại học được tự chủ xác định chỉ tiêu tuyển sinh, lựa chọn phương thức tuyển sinh, tổ chức đào tạo, liên kết đào tạo và cấp văn bằng khi đáp ứng điều kiện bảo đảm chất lượng, trừ các ngành đào tạo giáo viên, quốc phòng, an ninh. Trường đại học được chủ động tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo, khai thác hợp pháp tài sản, tài nguyên, sở hữu trí tuệ và hợp tác quốc tế.

Luật cũng cho phép các cơ sở giáo dục đại học được tự chủ trong thu, chi, phân phối kết quả tài chính, quản lý tài sản, đầu tư phát triển, huy động nguồn lực hợp pháp trong và ngoài nước, trừ các cơ sở thuộc Bộ Quốc phòng và Bộ Công an. Các cơ sở này được xác định số lượng người làm việc, tuyển dụng nhà khoa học uy tín trong và ngoài nước. Tuy nhiên, Luật quy định rõ quyền tự chủ tài chính, nhân sự phải gắn với nghĩa vụ công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình, bảo đảm phù hợp cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập.

Chính phủ cho biết các quy định mới nhằm khắc phục tình trạng tự chủ “chưa thực chất” của luật hiện hành, thiết lập đầy đủ tự chủ học thuật, tổ chức bộ máy, nhân sự và tài chính, đồng thời xác lập trách nhiệm giải trình là nghĩa vụ pháp lý bắt buộc. Luật cũng bổ sung cơ chế kiểm soát quyền lực, tăng cường liêm chính học thuật, minh bạch tài chính và chất lượng hoạt động của các cơ sở giáo dục đại học.

Luật xác định giáo dục đại học là nòng cốt trong phát triển nhân lực trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài, thúc đẩy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Hệ thống giáo dục đại học được định hướng phát triển hiện đại, chất lượng, linh hoạt, liên thông, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, hội nhập quốc tế và phát triển bền vững. Nhà nước đầu tư hiện đại hóa hạ tầng kỹ thuật, nâng cấp cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, trung tâm đào tạo – nghiên cứu xuất sắc, cơ sở giáo dục đại học trọng điểm và cơ sở đào tạo giáo viên.

Quốc hội cũng bổ sung chính sách đào tạo, bồi dưỡng, hỗ trợ giảng viên nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực số, ngoại ngữ; trọng dụng, thu hút nhà khoa học, giảng viên xuất sắc trong và ngoài nước. Việc ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong quản trị và đào tạo được luật hóa, đi kèm yêu cầu bảo vệ dữ liệu cá nhân, an toàn thông tin và minh bạch trong sử dụng công nghệ.

Đối với mô hình đại học quốc gia, đại học vùng, Luật quy định đây là các cơ sở giáo dục đại học đào tạo đa lĩnh vực ở tất cả các trình độ, có sứ mạng dẫn dắt phát triển vùng, liên kết nguồn lực và xây dựng hệ sinh thái khoa học – công nghệ – đổi mới sáng tạo. Chính phủ cho biết việc sửa đổi Luật hướng tới nâng cao hiệu quả quản trị bên trong từng đại học vùng, làm rõ chức năng điều phối chiến lược và quyền tự chủ học thuật, tổ chức, tài chính của các trường đại học thành viên, đồng thời hoàn thiện cơ chế phân cấp, phân quyền và trách nhiệm giải trình.

Bác sĩ nội trú không mặc nhiên tương đương thạc sĩ

Luật cũng làm rõ ranh giới học thuật giữa đào tạo trình độ thạc sĩ, tiến sĩ với các chương trình đào tạo chuyên sâu trong lĩnh vực y khoa. Theo quy định, các chương trình bác sĩ nội trú, bác sĩ chuyên khoa I, chuyên khoa II là hình thức đào tạo thực hành chuyên sâu sau đại học do Bộ Y tế hướng dẫn, tổ chức thực hiện và quản lý, không thuộc hệ thống học vị thạc sĩ, tiến sĩ.

Trong báo cáo giải trình, Chính phủ nhấn mạnh việc công nhận tương đương giữa văn bằng bác sĩ nội trú, bác sĩ chuyên khoa với học vị thạc sĩ, tiến sĩ hiện không có cơ sở khoa học và không có tiền lệ quốc tế. Thực tiễn tại nhiều quốc gia cho thấy hệ thống giáo dục đều phân định rõ đào tạo học vị với đào tạo thực hành đặc thù trong ngành y.

Chính phủ khẳng định đội ngũ bác sĩ nội trú, bác sĩ chuyên khoa là lực lượng có năng lực chuyên môn cao, đóng góp lớn cho sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân, song việc chuẩn hóa văn bằng phải bảo đảm tính chuẩn mực học thuật. Việc liên thông giữa các chương trình đào tạo chuyên khoa với trình độ thạc sĩ, tiến sĩ vẫn được thực hiện thông qua cơ chế công nhận tín chỉ, học phần trên cơ sở hồ sơ đào tạo thực tế và chuẩn chương trình, trong khuôn khổ quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học.

Quy định này nhằm chấm dứt tình trạng lẫn lộn giữa học vị học thuật và văn bằng hành nghề chuyên sâu, đồng thời tăng cường trách nhiệm của Bộ Y tế trong quản lý đào tạo sau đại học thuộc lĩnh vực sức khỏe.

Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 1/1/2026.

Sơn Hà