Sáp nhập tỉnh: Tập trung nguồn lực, mở rộng không gian phát triển

Kết luận 126/2025 của Bộ Chính trị nêu định hướng về việc sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh. Đây được xem là thời cơ lớn để các địa phương có không gian phát triển mới, phát triển toàn diện, thúc đẩy liên kết vùng…

PGS-TS Đỗ Phú Trần Tình, Viện trưởng Viện Phát triển chính sách ĐHQG-HCM, trực thuộc Trường ĐH Kinh tế – Luật, cho rằng việc sáp nhập các địa phương hợp lý sẽ góp phần thay đổi tích cực về tình hình kinh tế – xã hội, đặc biệt là có điều kiện rút ngắn khoảng cách phát triển giữa các địa phương về thu nhập, mức sống, chất lượng cuộc sống cũng như cơ hội phát triển.

Tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế

. Phóng viên: Thưa ông, với địa giới của các đơn vị hành chính hiện nay liệu có còn tạo nhiều dư địa để phát triển kinh tế – xã hội, thúc đẩy liên kết vùng?

+ PGS-TS Đỗ Phú Trần Tình: Thời gian qua, nhiều tỉnh, TP ở Việt Nam chạy theo mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao nhưng để đạt được mục tiêu này nhiều địa phương phải tăng cường khai thác và sử dụng các nguồn lực vật chất (đất đai, tài nguyên, lao động trình độ thấp…)

Việc này có thể giúp địa phương đạt mục tiêu tăng trưởng cao trong thời gian nhất định nhưng không duy trì được tốc độ tăng trưởng cao trong dài hạn. Nguyên nhân là do đạt tới hạn nguồn lực cũng như rơi vào tình trạng hiệu suất giảm dần theo quy mô kinh tế.

Tôi dẫn chứng tỉnh Bình Dương – một địa phương điển hình trong tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam, được tách từ tỉnh Sông Bé vào cuối năm 1996, đã chọn phát triển công nghiệp là khâu đột phá trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế và quyết định mức tăng trưởng cao.

Kết quả giai đoạn 1997-2000, tỉnh tăng trưởng kinh tế bình quân 14,1%/năm; giai đoạn 1997-2015 đạt bình quân 13,4%; giai đoạn 2015-2020 đạt bình quân 9,35%/năm; giai đoạn 2021-2024 chỉ còn 8,36%/năm. Như vậy, xu hướng chung của tỉnh Bình Dương là càng ngày tốc độ tăng trưởng kinh tế càng giảm dần.

Để tiếp tục khai thác thêm dư địa để tăng trưởng nhanh và bền vững hơn, vấn đề liên kết vùng được các địa phương quan tâm nhằm khai thác sự tương hỗ, tương hợp trong quá trình phát triển. Tuy nhiên, liên kết vùng ở Việt Nam thời gian qua chưa đạt kết quả như mong đợi do nhiều nguyên nhân mà điểm nghẽn quan trọng là thể chế liên kết vùng chưa phù hợp.

Hiện nay, Hội đồng điều phối vùng không phải là một cấp hành chính trung gian nên vướng rất nhiều luật khi triển khai các hoạt động của vùng trên thực tế.

. Vậy việc sáp nhập tỉnh có thể tháo gỡ được những điểm nghẽn trong phát triển kinh tế vùng, liên kết vùng?

+ Nếu việc sáp nhập tỉnh khoa học và hợp lý sẽ gỡ được những điểm nghẽn về phát triển kinh tế vùng, liên kết vùng, nhất là điểm nghẽn trong kết nối nguồn lực giữa các địa phương trong liên kết phát triển kinh tế.

Lúc này các nguồn lực đầu vào cho tăng trưởng kinh tế (đất đai, tài nguyên, nguồn nhân lực, hạ tầng, logistics…) sẽ được tăng lên, mở ra không gian phát triển kinh tế mới. Đồng thời, tạo điều kiện để thu hút các dự án đầu tư lớn cũng như gỡ được các nút thắt cho các nhà đầu tư trong quá trình sản xuất, kinh doanh.

Hiện nay, chúng ta đang đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế bình quân ở Việt Nam giai đoạn 2026-2030 phải đạt hai số, do vậy việc tìm kiếm động lực mới cho tăng trưởng là hết sức cần thiết.

Theo chúng tôi, ngoài liên kết vùng trong phát triển kinh tế thì việc sáp nhập tỉnh cũng là một động lực mới để đạt mục tiêu tăng trưởng trên.

Tôi lại quay về dẫn chứng tỉnh Bình Dương. Tỉnh này đang xác định mục tiêu đến năm 2050 trở thành một trung tâm đô thị, công nghiệp, dịch vụ hiện đại, mang tầm khu vực và quốc tế. Để đạt được mục tiêu này, tỉnh cần đẩy mạnh quá trình chuyển đổi công nghiệp và đã lên kế hoạch di dời các cơ sở sản xuất lạc hậu, ô nhiễm môi trường ở phía nam lên các khu công nghiệp tập trung ở phía bắc.

Tuy nhiên, dư địa phát triển công nghiệp ở phía bắc của tỉnh rồi cũng sẽ đạt tới giới hạn. Nếu Bình Dương và Bình Phước sáp nhập thành một tỉnh thì sẽ thuận lợi cho quá trình chuyển dịch công nghiệp của Bình Dương, đồng thời cũng sẽ hỗ trợ tốt quá trình phát triển kinh tế – xã hội của Bình Phước nhờ hưởng được nền tảng cơ sở hạ tầng hiện đại và các nguồn vốn đầu tư của Bình Dương. Cùng với đó sẽ khai thác các lợi thế của Bình Phước như đất đai, vùng nguyên liệu cây công nghiệp, cửa ngõ khu vực Tây Nguyên…

Ngoài ra, điều này cũng sẽ tránh được các xung đột về mặt môi trường, xã hội, an ninh quốc phòng… trong quá trình phát triển của hai địa phương này nói riêng và cả vùng Đông Nam Bộ nói chung.



 

Rút ngắn khoảng cách các địa phương

. Còn việc phát triển kinh tế – xã hội – văn hóa – con người khi sáp nhập tỉnh thì sao, thưa ông?

+ Tôi cho rằng nếu sáp nhập các địa phương hợp lý sẽ góp phần thay đổi tích cực về tình hình kinh tế – xã hội, đặc biệt là có điều kiện rút ngắn khoảng cách phát triển giữa các địa phương về thu nhập, mức sống, chất lượng cuộc sống cũng như cơ hội phát triển.

Người dân ở các địa phương chậm phát triển sẽ có cơ hội tiếp cận các dịch vụ y tế, giáo dục, giải trí… chất lượng hơn, tốt hơn từ các tỉnh, TP phát triển.

Dù vậy, quá trình sáp nhập cũng sẽ phát sinh một số khó khăn như gây xáo trộn về nhân sự, địa điểm làm việc cũng như cơ cấu tổ chức khiến nhiều cán bộ, công chức có thể rời vị trí hoặc phải điều chuyển công tác, gây tâm lý lo lắng, bất an.

Vấn đề này cần xử lý hài hòa, hợp lý trong quá trình sáp nhập. Hay hệ thống hạ tầng kỹ thuật các địa phương khi sáp nhập cần phải đồng bộ để không gây khó khăn cho nhà đầu tư, doanh nghiệp và người dân trong quá trình liên hệ, giao dịch với các cơ quan nhà nước…

Tóm lại, nếu quá trình sáp nhập các địa phương diễn ra khoa học và hợp lý sẽ mang lại nhiều lợi ích lớn cả về kinh tế và xã hội chứ không phải chỉ nhằm đáp ứng ba tiêu chí là dân số, diện tích, số đơn vị hành chính cấp huyện, thị xã.

Chính vì vậy, điều này cần thực hiện các nghiên cứu nghiêm túc, điều tra xã hội học và có lộ trình từng bước hợp lý. Làm được như vậy sẽ tạo ra sự đồng thuận của người dân, doanh nghiệp, nhà đầu tư, cán bộ, đảng viên, phát huy tối đa hiệu quả của việc sáp nhập các đơn vị hành chính cả về kinh tế và xã hội.

. Riêng tại vùng đô thị TP.HCM (TP.HCM, Bình Dương, Bình Phước, Tây Ninh, Long An, Đồng Nai, Bà Rịa-Vũng Tàu, Tiền Giang) liệu có đặt ra yêu cầu nào về việc sáp nhập tỉnh để thúc đẩy phát triển kinh tế?

+ Tôi cho rằng là có, nhất là trong bối cảnh TP.HCM đang đẩy mạnh quá trình chuyển đổi kép công nghiệp (xanh hóa, số hóa), phát triển các ngành cốt lõi mới để tìm động lực tăng trưởng mới.

Quá trình này chỉ diễn ra thuận lợi và thành công khi có sự tương hỗ, tương hợp giữa các địa phương trong vùng. Tuy nhiên, với tính đặc thù của vùng TP.HCM cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi sáp nhập.

Đồng thời, nghiên cứu kỹ Quy hoạch vùng Đông Nam Bộ thời kỳ 2021-2030 và tầm nhìn đến năm 2050; Quy hoạch mạng lưới đường bộ thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và quy hoạch của các địa phương trong vùng khi thực hiện các đề án sáp nhập này.

. Xin cảm ơn ông.

Phát triển TP.HCM, Hà Nội thành mô hình đô thị trung tâm

Thực hiện sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh cần phát huy mạnh mẽ lợi thế của các đô thị đặc biệt như TP.HCM, Hà Nội bằng mô hình đô thị trung tâm. Trong đó, hai TP này chính là hai TP trung tâm, cần được tổ chức lại hệ thống hành chính và phát triển siêu đô thị, vùng đô thị.

Cụ thể, về quản lý hành chính, có thể sáp nhập các tỉnh lân cận vào Hà Nội hoặc TP.HCM để mở rộng quy mô, tạo siêu đô thị, tương tự mô hình Bắc Kinh, Thượng Hải (Trung Quốc) hoặc Tokyo (Nhật Bản). Hoặc sáp nhập các tỉnh trong vùng thành các đơn vị hành chính lớn hơn, giảm số lượng tỉnh để quản lý hiệu quả hơn và TP.HCM, Hà Nội đóng vai trò trung tâm điều phối.

Tuy nhiên, theo tôi, trong trường hợp của TP.HCM và Hà Nội cần kết hợp cả hai tiêu chí về quản lý hành chính là vừa sáp nhập đơn vị hành chính lân cận để mở rộng quy mô, vừa đóng vai trò đô thị dẫn dắt, điều phối sự phát triển của các tỉnh, TP xung quanh.

Về kinh tế – xã hội và liên kết vùng, Hà Nội và TP.HCM trở thành hai trung tâm động lực chính của cả nước, đóng vai trò điều phối, dẫn dắt tăng trưởng kinh tế, khoa học công nghệ, tài chính. Các tỉnh lân cận sẽ phát triển theo mô hình vệ tinh xoay quanh hai đô thị này, thay vì hoạt động tách biệt. Việc này giúp khắc phục được sự phát triển thiếu liên kết vùng, chồng chéo quy hoạch, giúp phát triển kinh tế bền vững, bao trùm, có trọng tâm.

Cụ thể hơn, khi sáp nhập tỉnh, cần xây dựng, phát triển Hà Nội là trung tâm chính trị – hành chính của quốc gia; trung tâm giáo dục và khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo của khu vực phía Bắc và cả nước. Đây cũng là cầu nối quan trọng trong kết nối vùng Đồng bằng sông Hồng, trung du miền núi phía Bắc.

Trong vùng Đồng bằng sông Hồng, Hà Nội cần giữ vai trò trung tâm trong liên kết với Hải Phòng, Quảng Ninh… để phát triển tam giác kinh tế. Đồng thời, đầu tư mạnh vào logistics, chuỗi cung ứng, kinh tế biển để khai thác tối đa lợi thế cảng biển và cửa ngõ quốc tế; thúc đẩy đổi mới sáng tạo, công nghiệp công nghệ cao, phát triển các khu đại học liên kết với khu vực.

Để phát triển Hà Nội trở thành đô thị trung tâm thực sự thì rất cần có một không gian phát triển mới rộng hơn. Trong đợt sáp nhập tỉnh, TP này có thể một số tỉnh, đơn vị hành chính gần nên được sáp nhập vào Hà Nội, điều chỉnh lại địa giới hành chính của Hà Nội, của các tỉnh lân cận cho phù hợp. Có thể theo hướng mở rộng Hà Nội về phía Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Hưng Yên…

Còn TP.HCM cần được phát triển thành siêu đô thị, trung tâm tài chính – kinh tế, logistics, công nghệ và đổi mới sáng tạo hàng đầu của vùng Đông Nam Bộ, Đông Nam Á và châu Á. Để có không gian phát triển, tạo động lực tăng trưởng của khu vực, TP.HCM có thể mở rộng sang Long An, Tây Ninh, Đồng Nai, Bình Dương, Bà Rịa-Vũng Tàu.

Điều quan trọng khi muốn phát huy vai trò đô thị trung tâm, đô thị đặc biệt, Hà Nội và TP.HCM cần thực hiện việc cắt bỏ đơn vị hành chính cấp huyện (quận, huyện, TP thuộc TP), đảm bảo thống nhất trong cơ cấu tổ chức chính quyền địa phương, đơn vị hành chính của cả nước (điều này thuộc về thẩm quyền Trung ương quy định).

Chúng ta cần nhấn mạnh một điều rằng cả nước thống nhất về mô hình tổ chức Nhà nước, mô hình tổ chức chính quyền địa phương, đơn vị hành chính, trong đó phân cấp, phân quyền mạnh mẽ và quan tâm đến hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả vận hành của các mô hình này.

TS NGUYỄN ĐÌNH THÁI, chuyên gia quản lý công Trường ĐH Kinh tế
– Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM