Startup cũng có ‘lifestyle’ – Tuổi Trẻ Online

Chia sẻ với Tuổi Trẻ Online, bà Võ Thị Mỹ Duyên, thành viên sáng lập Học viện Kỹ năng VTALK – chuyên gia thường xuyên đồng hành cùng cộng đồng khởi nghiệp tại Việt Nam, nhận định “Startup Lifestyle” là một phần quan trọng trong hệ sinh thái “lifestyle economy”, giúp thu hút dòng vốn đầu tư vào các doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh Nghị quyết 57 – NQ/TW và Nghị quyết 68 – NQ/TW mở ra nhiều cơ hội cho kinh tế tư nhân.

Startup cũng có “lifestyle” như một cá nhân

* Theo bà, một startup có ‘lifestyle’ thật sự hay không? Phong cách của startup được hình thành từ đâu – từ founder, từ sản phẩm, hay từ áp lực thị trường?

– Theo góc nhìn của tôi, một startup hoàn toàn có “lifestyle” – không phải theo nghĩa thời trang hay sở thích cá nhân, mà là một phong cách sống và phong cách phát triển được hình thành từ rất nhiều yếu tố đan xen. 

Khi một startup mới ra đời, người ta thường nói về mô hình kinh doanh, gọi vốn, đội ngũ hay thị trường, nhưng lại ít để ý rằng doanh nghiệp trẻ ấy đang vận hành như một cơ thể sống, có cá tính riêng, có nhịp điệu riêng và có một “tinh thần” rất đặc trưng. Tất cả những yếu tố đó chính là lifestyle.

Phong cách của một startup trước hết bắt nguồn từ người sáng lập. Founder là “người thổi hồn” cho doanh nghiệp, nên tính cách, giá trị sống, cách làm việc, mức độ quyết liệt, hay thậm chí gu thẩm mỹ của họ đều in dấu lên toàn bộ tổ chức. 

Một founder thích tốc độ sẽ tạo ra một startup luôn chạy nước rút; một founder thiên về nghệ thuật sẽ xây nên một startup tinh tế; một founder thực tế sẽ định hình một văn hóa tiết kiệm, kỷ luật. Ở những giai đoạn đầu, “lifestyle của startup” gần như là “lifestyle của founder” được phóng chiếu lên quy mô của cả đội ngũ.

Tuy vậy, sản phẩm cũng góp phần quan trọng tạo nên phong cách. Một startup làm deeptech thường có văn hóa nghiên cứu sâu, ít ồn ào; startup làm tiêu dùng nhanh lại mang tinh thần trẻ trung, sôi động, cần chú trọng hình ảnh; startup làm giáo dục thường có phong thái nhân văn, bền bỉ và đi theo chu kỳ dài hơn. 

Dù founder là người quyết định ban đầu, chính đặc tính của sản phẩm và thị trường mục tiêu dần định hình lại phong cách vận hành của startup, buộc doanh nghiệp thích nghi để phù hợp với nhóm khách hàng mà mình phục vụ.

Và cuối cùng, áp lực thị trường luôn tạo ra sự điều chỉnh. Một startup hoạt động trong lĩnh vực nhiều cạnh tranh buộc phải nhanh, táo bạo, truyền thông mạnh để giành lấy thị phần. 

Khi ba yếu tố này hòa quyện, startup hình thành một phong cách riêng biệt – thứ sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến cách doanh nghiệp tăng trưởng, thu hút nhân lực, tiếp cận nhà đầu tư và tạo ra giá trị cho hệ sinh thái khởi nghiệp.

* Trong hệ sinh thái Việt Nam hiện nay, bà thấy nổi bật những kiểu “Startup Lifestyle” nào? Có ví dụ thực tế mà bà đã từng gặp trong quá trình mentoring hoặc đầu tư?

– Trong hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam, tôi quan sát thấy có bốn nhóm phong cách đặc trưng đang hiện diện rất rõ, và mỗi nhóm lại mang theo một tinh thần, cách hành xử và nhịp phát triển rất khác nhau. Dù chúng ta thường nói về mô hình kinh doanh hay chiến lược tăng trưởng, nhưng thực tế chính những “lifestyle” này mới là yếu tố định hình cách startup vận động trong suốt hành trình của mình.

Một nhóm khá dễ nhận thấy là những startup theo phong cách “showcase”. Đây là các doanh nghiệp thích xuất hiện, thích tạo dấu ấn, đầu tư mạnh vào thương hiệu và truyền thông. Họ thường ra mắt sản phẩm mới bằng các sự kiện hoành tráng, liên tục kết nối báo chí, và có xu hướng tăng tốc thật nhanh để tạo sức hút đối với nhà đầu tư. Nhờ phong cách này, họ thu hút vốn khá sớm, dù sản phẩm còn trong giai đoạn thử nghiệm. Lifestyle đó giúp họ giành lợi thế về sự chú ý, nhưng đồng thời cũng tạo áp lực vận hành rất lớn để kịp đáp ứng kỳ vọng của thị trường.

Đối lập hoàn toàn là nhóm startup theo phong cách “builder – trầm lặng nhưng bền”. Họ thường rất kiệm lời, không thích PR rầm rộ, dành phần lớn thời gian cho sản phẩm và công nghệ. Trong nhóm này, leader (người đứng đầu) thường xuất thân kỹ thuật, làm nhiều hơn nói.

Một nhóm nữa là các startup theo phong cách “lean – tối giản, thực dụng”. Đây là những doanh nghiệp dùng rất ít tài nguyên, vận hành chặt chẽ và xem hiệu quả là ưu tiên hàng đầu. Tôi gặp rất nhiều founder dạng này trong mảng SME-tech hoặc dịch vụ. 

Họ tự làm hầu hết các công việc từ bán hàng đến chăm sóc khách hàng, hạn chế tối đa burn rate và thường không chạy theo hình thức. Phong cách này giúp họ sống sót qua giai đoạn đầu rất tốt, nhất là trong bối cảnh nguồn vốn ở Việt Nam không phải lúc nào cũng dư dả. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất là tốc độ: vì quá thực dụng nên đôi khi họ chậm trong việc mở rộng hoặc thích nghi xu hướng mới.

Cuối cùng là nhóm startup “nghệ sĩ – sáng tạo”, xuất hiện ngày càng nhiều ở các lĩnh vực như thiết kế, giáo dục sáng tạo, thời trang, F&B hoặc ứng dụng lối sống. Những startup này có phong cách rất đặc trưng: sản phẩm đẹp, câu chuyện giàu cảm xúc, văn hóa nội bộ phóng khoáng và thiên về cảm hứng. Họ coi trọng trải nghiệm người dùng đến mức dành nhiều tháng chỉ để tinh chỉnh giao diện, màu sắc, âm thanh. Đây là nhóm dễ tạo xu hướng, dễ được người trẻ yêu thích, nhưng cũng dễ bị thử thách về dòng tiền vì họ đầu tư mạnh cho thẩm mỹ và cảm xúc.

Bốn phong cách này phần nào cho thấy sự đa dạng của hệ sinh thái khởi nghiệp tại Việt Nam. Mỗi “lifestyle” có giá trị riêng, thu hút một nhóm nhà đầu tư khác nhau và tạo nên màu sắc đa dạng cho thị trường khởi nghiệp trong nước.

Startup Lifestyle giúp đa dạng hóa hệ sinh thái và dòng vốn

* Phong cách phát triển của startup ảnh hưởng như thế nào đến việc thu hút nhà đầu tư? Có sự “không tương thích” nào thường tạo ra xung đột giữa founder và nhà đầu tư không?

– Phong cách phát triển của một startup ảnh hưởng trực tiếp và đôi khi quyết định hoàn toàn đến việc thu hút nhà đầu tư. Khi nói về “phong cách”, chúng ta không nói đến sự màu mè bề ngoài mà là cách startup ra quyết định, cách họ dùng tiền, tốc độ họ chạy, mức độ họ ưu tiên sự an toàn hay sự liều lĩnh, và cả cách founder nhìn nhận vai trò của mình trong hành trình tăng trưởng. 

Nhà đầu tư quan sát những yếu tố này rất kỹ, đôi khi còn kỹ hơn cả sản phẩm hay doanh thu, vì họ xem phong cách vận hành như một chỉ báo về tương lai của doanh nghiệp.

Một startup có phong cách thiên về tốc độ, thích truyền thông mạnh, thích gây “momentum” thường thu hút các quỹ mạo hiểm thích tăng trưởng nhanh và ưa rủi ro. Ngược lại, những startup trầm lặng, tối giản, kỹ lưỡng trong vận hành lại dễ được các nhà đầu tư thiên về giá trị bền vững, dòng tiền ổn định hoặc sản phẩm công nghệ sâu chú ý. Sự “hợp nhau” ở đây không phải ở con số hay kế hoạch, mà ở hệ tư tưởng: nhà đầu tư muốn một mô hình sống phù hợp với cách họ quản lý danh mục và quản lý rủi ro.

Tuy nhiên, sự không tương thích – misalignment – xảy ra rất thường xuyên. Một trong những dạng xung đột phổ biến nhất là khi startup có phong cách sống tối giản, đốt ít tiền, tiến từng bước chắc chắn nhưng lại vô tình nhận vốn từ một quỹ kỳ vọng tăng trưởng theo kiểu “đốt nhanh, mở rộng nhanh”. 

Một dạng không tương thích khác xuất phát từ chính founder. Có những founder mang tính nghệ sĩ, coi trọng trải nghiệm, thẩm mỹ và giá trị cảm xúc, nhưng nhà đầu tư lại quan tâm nhất tới chỉ số lợi nhuận. Khi hai bên nhìn doanh nghiệp bằng hai thước đo khác nhau, mọi cuộc họp đều trở thành cuộc tranh luận về ưu tiên: nên chỉnh giao diện hay nên tối ưu CAC; nên kể câu chuyện đẹp hay nên thu hẹp sản phẩm để tăng biên lợi nhuận… 

Những mối quan hệ như vậy rất dễ đẩy hai bên vào trạng thái căng thẳng, thậm chí buộc founder phải mua lại cổ phần để quay về đúng phong cách của mình.