Tết con rắn ở Trung Quốc

Năm Ất Tỵ 2025 là năm con rắn. Trong văn hóa Trung Quốc, rắn được ví là “tiểu long” (rồng nhỏ) bởi nó là nguyên mẫu hóa thân thành rồng. Rắn không có chân sống ở cả trên cạn và dưới nước, các tập tính ngủ đông, lột xác khiến cho người xưa kính sợ và thần thánh hóa loài rắn.

Đối với nhiều người, con rắn thường bị liên hệ với sự gian tà, hiểm độc, thậm chí có nhiều câu thành ngữ, cụm từ cố định mang nghĩa xấu liên quan đến hình tượng rắn như khẩu phật tâm xà, đánh rắn động cỏ… Tuy nhiên, người xưa lại cho rằng rắn là biểu tượng cho sự may mắn, sung túc, bởi chúng là thiên địch của các loài gặm nhấm, giúp bảo vệ mùa màng, bội thu. Ngoài ra, hình tượng rắn còn mang hàm ý sự sống sinh sôi, phát triển bởi đặc tính lột xác trưởng thành của loài rắn.

Hình tượng rắn trong văn hóa Trung Quốc rất phong phú, đa dạng. Nhiều vị thần trong truyện thần thoại đều có hình ảnh liên quan đến rắn, như Bàn Cổ – người có công khai thiên lập địa được miêu tả là đầu rồng mình rắn; hai anh em Nữ Oa – người tạo ra con người từ bùn đất sông Hoàng Hà và Phục Hi – người tạo lập nền văn minh Trung Hoa khi dạy con người cấy cày, trồng trọt được miêu tả là đầu người mình rắn.

Trong Đạo giáo, hình tượng con rắn trên tay Quảng Mục Thiên Vương-một trong Tứ Đại Thiên Vương canh giữ thượng giới nơi Ngọc Hoàng Thượng Đế ngự trị trong thần thoại Trung Hoa biểu tượng cho sự suôn sẻ, thuận lợi, khi kết hợp với 3 pháp khí là bảo kiếm, đàn tỳ bà và lọng báu của 3 vị Thiên Vương còn lại sẽ mang hàm ý mưa thuận gió hòa. Trong Phật giáo, hình ảnh con rắn trong tay của Tây Phương Quảng Mục Thiên Vương đại diện cho sức mạnh hàng phục gian ác và chế ngự khổ đau.

Trong tác phẩm văn học “Bạch xà truyện”, nàng Bạch Tố Trinh-một con bạch xà tu luyện ngàn năm thành người bên Tây Hồ, thành Hàng Châu xưa đã đấu tranh và hy sinh cho tình yêu, để lại một giai thoại cảm động cho nhân gian.

Từ hình tượng con rắn trong văn hóa truyền thống, người Trung Quốc cũng có những phong tục riêng khi đón Tết con rắn năm Tỵ. Dán câu đối gắn liền với hình ảnh con rắn là một trong những phong tục quan trọng trong dịp tết, từng chữ trong câu đối thẳng hàng, trọn vẹn về ý nghĩa thường gửi gắm những ước vọng tốt đẹp. Ngoài ra, treo tranh tết con rắn cũng là một phong tục đặc biệt trong năm con rắn, mọi người thường treo tranh con rắn có màu sắc sặc sỡ, tươi sáng với ngụ ý cát tường, may mắn, tượng trưng cho sự tốt đẹp và hài hòa trong cuộc sống.

Ở một số vùng còn còn tổ chức múa rồng (bởi rắn còn được gọi là “tiểu long”). Con rồng này được tết bằng rơm, xung quanh cắm que hương đang cháy. Người dân giơ cao con rồng chạy uốn lượn trên phố tỏa hương khói tựa mây mù với hàm ý sẽ đem lại vận may. Trong khi đó, một số vùng ở miền nam thì có phong tục múa đèn lồng rắn. Người dân múa những chiếc đèn lồng hình con rắn được làm bằng các nan tre dán giấy màu sặc sỡ để xua đuổi tai ách, thắp lên hi vọng tươi sáng.

Ẩm thực trong năm rắn cũng có nét độc đáo riêng. Các khu vực miền nam sẽ có món truyền thống “chè ngũ xà”. Tuy gọi là chè ngũ xà, nhưng thực chất không phải là thịt rắn, mà dùng các nguyên liệu khác chế biến thành, tượng trương cho thịnh vượng và cát tường. Ngoài ra, trong bữa cơm tất niên cũng có một số món ăn đặc biệt như món mỳ với sợi mỳ dài giống như rắn thần với hàm ý trường thọ, an khang, hay như các loại bánh ngọt hình con rắn…

Ngoài ra, tết năm nào cũng vẫn có các phong tục truyền thống như đón giao thừa, mừng tuổi, chúc tết, đi lễ chùa. Những phong tục này không chỉ tăng thêm không khí vui tươi ngày tết, mà còn thể hiện ước vọng tốt đẹp của mọi người trong năm mới.

Ngày 4/12/2024, tại Kỳ họp thứ 19 của Ủy ban liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO diễn ra tại thủ đô Asunción của Paraguay, Tết Nguyên đán-tập tục xã hội đón mừng năm mới truyền thống của người Trung Quốc chính thức được đưa vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại. Vì vậy, xuân Ất Tỵ năm nay ở Trung Quốc có ý nghĩa rất đặc biệt.

Những ngày cuối năm âm lịch, không khí Tết càng nồng đượm, nhiều nơi tổ chức các hoạt động đón xuân sớm gắn với trải nghiệm các di sản văn hóa phi vật thể. Một trong những hoạt động truyền thống thường được tổ chức ngay những ngày đầu năm dương lịch là biểu diễn “đả thiết hoa” (pháo hoa sắt) do các nghệ nhân sử dụng thanh gỗ và nước thép lỏng sôi ở nhiệt độ 1.600℃ đập vào trong không trung để tóe ra bông hoa lửa khổng lồ, vừa đánh dấu sự khởi đầu hoạt động sản xuất của một năm, vừa cầu mong quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa. Nghệ thuật “đả thiết hoa” có lịch sử hơn 1.000 năm được hình thành trong quá trình đúc gang của các thợ luyện thép thời xưa, và được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của Trung Quốc từ năm 2008.

Trong khi đó, nhiều trường mẫu giáo ở các thành phố Thanh Đảo, Tảo Trang, tỉnh Sơn Đông cũng tổ chức các hoạt động dân gian như dán câu đối, treo đèn lồng, vẽ tranh tết…, trải nghiệm các trò chơi như múa lân, biểu diễn rối bóng, cắt hoa giấy, nặn tò he…, thưởng thức các món ăn truyền thống như sủi cảo, kẹo hồ lô, kẹo mạch nha… để các cháu mẫu giáo có dịp trải nghiệm những phong tục tập quán ngày tết, cũng như tăng thêm sự hiểu biết về văn hóa truyền thống. Ngoài ra, nhiều khu dân cư cũng tổ chức các hoạt động đón xuân mới, như liên hoan tập thể cỗ trăm mâm, các tình nguyện viên biểu diễn kịch truyền thống cho người dân trong khu dân cư.

Không khí xuân mới càng đến gần, thị trường hàng hóa Tết càng sôi động. Đặc biệt năm nay là tết di sản văn hóa phi vật thể nhân loại đầu tiên của Trung Quốc, do đó các yếu tố văn hóa phi vật thể đã trở thành động lực mới cho thị trường hàng hóa tết truyền thống. Các mặt hàng với biểu tượng con rắn tràn ngập thị trường. Nhiều thương hiệu nổi tiếng về thời trang, đồ trang sức, sản phẩm văn hóa sáng tạo độc đáo cũng nhạy bén khai thác hình tượng năm Tỵ khi tung ra các sản phẩm giới hạn về số lượng để tăng thêm giá trị thương mại. Sức hút từ “kinh tế con giáp” cũng tăng lên khi nhu cầu mua sắm lớn, mặt hàng phong phú. Doanh thu từ “kinh tế con giáp” không chỉ tạo thêm động lực cho thị trường tiêu dùng nói chung, mà còn thể hiện nhận thức của người tiêu dùng về văn hóa truyền thống.

Các sản phẩm xoay quanh hình tượng con rắn không chỉ là đồ trang trí ngày Tết, mà còn là sản phẩm kết hợp văn hóa truyền thống với thiết kế sáng tạo. Văn hóa con giáp là một phần quan trọng trong văn hóa truyền thống của Trung Quốc, có nội hàm phong phú và ý nghĩa biểu trưng độc đáo. Việc vận dụng hình tượng con giáp năm Tỵ để thiết kế các sản phẩm văn hóa sáng tạo không chỉ thu hút sự quan tâm của khách hàng, mà còn là sự ghi nhận của cộng đồng đối với giá trị văn hóa mới.

Đến hẹn lại lên, một số sản phẩm “văn hóa con giáp” luôn được người dân, đặc biệt là những nhà sưu tầm háo hức chờ đợi và săn đón như: bộ tem con giáp, tiền kỷ niệm con giáp, lịch sổ Cố Cung… Bộ tem năm Ất Tỵ do Tập đoàn Bưu chính Trung Quốc phát hành, gồm 2 chiếc, được thiết kế hình tượng rắn vàng uyển chuyển, sống động với họa tiết hoa văn tranh khắc đá Đôn Hoàng, biểu đạt ý nghĩa cát tường, may mắn. Bộ tiền xu kỷ niệm năm Ất Tỵ do Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc phát hành với 3 chất liệu vàng, bạc và bạch kim, trong đó có loại phát hành với số lượng cực kỳ hạn chế như 18 đồng tiền xu vàng trọng lượng 10kg có mệnh giá 100.000 nhân dân tệ; 50 đồng tiền xu vàng trọng lượng 2kg có mệnh giá 20.000 nhân dân tệ… Ngoài ra, quyển lịch sổ Cố Cung năm 2025-một phiên bản đặc biệt kỷ niệm 100 thành lập Bảo tàng Cố cung cũng là một mặt hàng bán chạy cho những ai vừa đam mê sưu tầm, vừa thích tìm hiểu văn hóa, lịch sử. Mỗi ngày trong 365 ngày đều là một tờ lịch kèm theo ảnh và nội dung giới thiệu các bảo vật, tranh họa, thơ phú, bài ký… có giá trị nghiên cứu.