Thuế nhập khẩu của ông Trump chi phối kinh tế toàn cầu năm 2025

Năm nay là một năm nhiều biến động mạnh với kinh tế toàn cầu. Dự báo của các nhà kinh tế học vì thế cũng thay đổi liên tục, từ lạc quan đến bi quan và ngược lại.

Cho đến cuối tháng 3, kinh tế toàn cầu vẫn diễn biến đúng như kỳ vọng hồi đầu năm. Sau đó, bức tranh bắt đầu thay đổi, khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tăng mạnh thuế nhập khẩu vào nước này từ tháng 4, khiến căng thẳng thương mại giữa các nền kinh tế lớn đồng loạt leo thang. Bất ổn chính sách tăng lên mức chưa từng có. Các thị trường chuẩn bị cho kịch bản kinh tế toàn cầu lao dốc, còn các tổ chức lần lượt hạ dự báo tăng trưởng. Đến tháng 5, tăng trưởng toàn cầu năm nay được dự báo giảm xuống một trong những mức thấp nhất nhiều năm qua.

Nhưng sau đó, động lực lại đảo chiều. Cú sốc thuế nhập khẩu không gây ra suy giảm nhanh như nhiều người lo ngại, ít nhất là đến nay. Nhờ các cuộc đàm phán thương mại, mức thuế hiện áp dụng thấp hơn so với công bố hồi tháng 4 của ông Trump. Dòng chảy thương mại toàn cầu được sắp xếp lại. Hoạt động tại các nền kinh tế vẫn được duy trì. Bất ổn dù vẫn cao, nhưng đã hạ nhiệt đáng kể so với đầu năm.

Trong báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới hồi tháng 10, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo toàn cầu tăng trưởng 3,2% năm nay. Tốc độ này thấp hơn năm ngoái (3,3%), nhưng đã nhích lên so với dự báo hồi giữa năm.

Mỹ áp thuế nhập khẩu với toàn bộ đối tác thương mại

Sự kiện chi phối kinh tế toàn cầu năm nay là chính sách thương mại chưa từng có tiền lệ của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Đúng như cam kết trong chiến dịch tranh cử, ngay sau khi quay lại Nhà Trắng, ông liên tiếp công bố áp thuế mới. Thuế nhập khẩu trở thành trụ cột trong chính sách kinh tế lần này của ông, với quy mô và mức độ hơn hẳn nhiệm kỳ đầu.

Ngoài việc áp thuế riêng với các ngành sản phẩm như nhôm, thép, xe hơi, Tổng thống Mỹ đầu tháng 4 còn gây sửng sốt cho cả thế giới khi công bố thuế đối ứng với toàn bộ đối tác thương mại. Theo kế hoạch, hơn 180 nền kinh tế sẽ chịu thuế 10-46%, tùy vào mức độ thâm hụt hoặc thặng dư thương mại với Mỹ. Ông Trump khẳng định thuế sẽ giúp cân bằng thương mại, vực dậy ngành sản xuất Mỹ và đưa việc làm ngành này quay về nước.

Dù sau đó, mức thực tế với nhiều nước giảm xuống nhờ đàm phán thỏa thuận thương mại, thuế trung bình với các sản phẩm vào Mỹ vẫn lên 17,4% – cao nhất kể từ năm 1935. Tại Mỹ, thuế nhập khẩu chưa khiến lạm phát tăng mạnh như cảnh báo ban đầu của giới kinh tế học. Tuy nhiên, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) nước này liên tiếp tăng tốc kể từ khi áp thuế đối ứng. Giá cả nhiều mặt hàng ở mức cao khiến người dân không hài lòng, buộc Tổng thống Mỹ gần đây liên tiếp ký sắc lệnh miễn thuế với các loại thực phẩm.

Thuế nhập khẩu của ông Trump cũng vẽ lại bản đồ thương mại toàn cầu. Doanh nghiệp tìm cách dịch chuyển sản xuất sang các địa điểm ít rủi ro, đồng thời chuyển hướng xuất khẩu sang các nơi khác ngoài Mỹ, dù đây là thị trường tiêu thụ lớn nhất thế giới. Nhiều nền kinh tế xích lại gần nhau, ký kết hàng loạt hiệp định thương mại và hồi sinh các cuộc đàm phán bị đình trệ từ lâu. Trung Quốc – nước căng thẳng nhất với Mỹ trong cuộc chiến thuế nhập khẩu năm nay – thậm chí ghi nhận thặng dư thương mại hơn 1.000 tỷ USD trong 11 tháng đầu năm, dù xuất khẩu sang Mỹ liên tiếp giảm ở mức 2 chữ số.

Giá vàng thế giới lập đỉnh mới

Bất ổn kinh tế – chính trị leo thang trên toàn cầu khiến vàng tiếp tục chuỗi tăng giá. Sau khi tăng 30% năm ngoái, giá kim loại quý đã lên thêm hơn 60% năm nay, lập đỉnh mới 50 lần. Hồi tháng 10, giá có thời điểm lập kỷ lục tại 4.381 USD một ounce. Hiện tại, vàng giao dịch quanh 4.300 USD.

Năm nay, nhà đầu tư mua vàng mạnh tay. Thị trường toàn cầu phản ứng trước căng thẳng giữa Mỹ và các nền kinh tế lớn, thuế nhập khẩu tăng cao và bất ổn địa chính trị kéo dài. Các ngân hàng trung ương cũng đóng vai trò then chốt, mua vàng với tốc độ nhanh khi các nền kinh tế lớn điều chỉnh chiến lược lãi suất.

Nhu cầu đầu tư thông qua các quỹ ETF vàng cũng lên cao. Dữ liệu của Hội đồng Vàng Thế giới (WGC) cho thấy các quỹ ETF vàng toàn cầu thu hút 77 tỷ USD vốn đầu tư năm 2025, bổ sung hơn 700 tấn vàng vào danh mục. Nếu tính từ tháng 5/2024, con số này tăng thêm 850 tấn. Mức này chỉ bằng một nửa so với các chu kỳ tăng giá trước, và theo WGC là “còn dư địa lớn để tăng trưởng”.

WGC nhấn mạnh lợi suất trái phiếu chính phủ giảm, căng thẳng địa chính trị tăng cao và nhu cầu tài sản an toàn của nhà đầu tư sẽ tạo ra “điều kiện đặc biệt thuận lợi” cho vàng trong năm 2026. Với tình hình đó, giá kim loại quý có thể tiếp tục tăng 15-30% năm tới, ghi nhận thêm một trong những năm tăng mạnh nhất lịch sử. Tháng này, ngân hàng Goldman Sachs và Morgan Stanley dự báo giá vàng cuối năm sau có thể lên 4.800-4.900 USD một ounce.

Chứng khoán Mỹ liên tiếp lập kỷ lục

Kinh tế – chính trị Mỹ năm nay ghi nhận nhiều biến động, từ thuế nhập khẩu, Fed giảm lãi suất, Mỹ bị hạ bậc tín nhiệm đến chính phủ đóng cửa. Các diễn biến này đều được phản ánh tại Wall Street.

Đầu tháng 4, Tổng thống Trump lần đầu công bố thuế đối ứng, khiến chỉ số S&P 500 giảm 11% chỉ trong 3 ngày – lớn nhất kể từ tháng 3/2020. DJIA cũng ghi nhận hai phiên liên tiếp mất trên 1.500 điểm. Nhà đầu tư khi đó lo ngại thuế nhập khẩu có thể khiến lạm phát tăng vọt, đẩy kinh tế toàn cầu vào suy thoái.

Tuy nhiên, chỉ vài ngày sau, ông Trump hoãn áp một phần thuế, khởi động quá trình đàm phán thương mại với các nước. Các chỉ số bắt đầu tăng trở lại và liên tiếp lập kỷ lục mới, bất chấp căng thẳng Mỹ – Trung Quốc nhiều lần leo thang và chính phủ Mỹ trải qua đợt đóng cửa dài nhất lịch sử.

Các nguyên nhân khác giúp chứng khoán Mỹ tăng điểm là kết quả kinh doanh tích cực của các doanh nghiệp, sự hào hứng với làn sóng AI trên toàn cầu và Cục Dự trữ liên bang Mỹ giảm lãi suất. Hồi tháng 5, S&P 500 thậm chí ghi nhận chuỗi tăng dài nhất hơn 20 năm. Đến nay, S&P 500 đã tăng gần 15%, DJIA tăng 13% và Nasdaq Composite tăng tới 17%.

Cơn sốt AI thậm chí giúp Nvidia trở thành công ty đầu tiên trên thế giới chạm mốc vốn hóa 5.000 tỷ USD hồi tháng 10. Đà tăng của thị trường chứng khoán Mỹ năm nay đã thúc đẩy tiêu dùng – động lực quan trọng của nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Fed giảm lãi suất sau 9 tháng tạm dừng

Năm nay, Fed đã 3 lần giảm lãi suất ở 3 phiên họp liên tiếp cuối năm. Với mức giảm mỗi lần 25 điểm cơ bản (0,25%), lãi suất tham chiếu tại Mỹ hiện chỉ còn 3,5-3,75% – thấp nhất kể từ cuối năm 2022.

Lý do chung cho các động thái này đều là thị trường lao động yếu đi và tăng trưởng kinh tế chậm lại. Dù vậy, trong các cuộc họp, quan chức Fed luôn cảnh báo lạm phát tăng tốc so với đầu năm và vẫn ở mức cao. Đây cũng là nguyên nhân họ thận trọng trong suốt 9 tháng đầu năm. Fed giữ nguyên lãi suất từ sau lần điều chỉnh tháng 12/2024, để đánh giá rõ hơn về xu hướng lạm phát và việc làm của Mỹ sau áp thuế nhập khẩu.

Sự chần chừ này đẩy căng thẳng giữa Tổng thống Mỹ và Chủ tịch Fed lên cao. Hồi tháng 4, ông Trump từng dọa sa thải Powell. Dù sau đó rút lại lời đe dọa, Tổng thống Mỹ vẫn tìm cách tác động lên cơ quan nổi tiếng với khả năng hoạt động độc lập này.

Các cuộc họp cuối năm của Fed vì thế diễn ra trong bối cảnh chưa từng có tiền lệ, khi một số vị trí thành viên Hội đồng Thống đốc có sự thay đổi. Các cuộc họp cũng ghi nhận ý kiến bất đồng với quyết định chung, lần đầu tiên sau nhiều năm. Số liệu vĩ mô trái chiều khiến có quan chức Fed muốn giữ nguyên lãi suất, trong khi người khác lại muốn giảm lãi sâu hơn.

Sang năm 2026, Fed được dự báo trải qua nhiều biến động hơn nữa, do các vị trí Chủ tịch, Thống đốc đều sẽ có thay đổi. Họ cũng sẽ tiếp tục đối mặt với sức ép duy trì tính độc lập.

Trung Quốc 2 lần siết xuất khẩu đất hiếm

Căng thẳng thương mại Mỹ – Trung Quốc luôn có điểm nghẽn lớn, là đất hiếm. 2 năm qua, Trung Quốc đã dần hạn chế bán khoáng sản này ra quốc tế. Việc này có tác động lớn, vì thông qua hàng loạt chính sách công nghiệp, họ đã xây dựng vị thế gần như độc quyền với nguồn cung đất hiếm trên toàn cầu.

Hồi tháng 4, Trung Quốc lần đầu tiên siết xuất khẩu đất hiếm trong năm nay. Đây được coi là đòn đáp trả thuế đối ứng mà ông Trump công bố đầu tháng đó. Việc này gây ra tình trạng khan hiếm trên toàn cầu, làm xáo trộn chuỗi cung ứng của ngành xe hơi, hàng không vũ trụ, sản phẩm bán dẫn và quốc phòng trên thế giới.

Sau khi hai nước đạt thỏa thuận giảm thuế tại Geneva (Thụy Sĩ) vào tháng 5, quan chức Mỹ từng kỳ vọng Bắc Kinh nới lỏng quy định kiểm soát với vật liệu này, nhưng kết quả chưa khiến họ hài lòng.

Đến tháng 10, Trung Quốc thông báo siết đất hiếm lần thứ 2. Động thái này khiến Tổng thống Mỹ nổi giận. Một ngày sau đó, ông tuyên bố áp thêm thuế nhập khẩu 100% với hàng hóa Trung Quốc, ám chỉ sẽ hủy cuộc gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dự kiến vào cuối tháng đó.

Dù vậy, cuộc gặp giữa hai lãnh đạo vẫn diễn ra. Sau sự kiện, ông Trump tuyên bố căng thẳng về vấn đề đất hiếm “đã được giải quyết”. Vài ngày sau đó, Trung Quốc cũng dỡ bỏ một phần các hạn chế, cấp phép trở lại cho hoạt động xuất khẩu đất hiếm của các doanh nghiệp trong nước.

Mỹ – Trung đạt thỏa thuận bán Tiktok

Cũng như đất hiếm, ứng dụng video ngắn TikTok là điểm nghẽn trong quan hệ Mỹ – Trung Quốc vài năm qua. Số phận của ứng dụng này bị đe dọa từ nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, khi ông yêu cầu ByteDance – công ty mẹ TikTok bán lại mảng kinh doanh ở Mỹ với lý do đe dọa an ninh quốc gia. TikTok là ứng dụng phổ biến tại Mỹ, với khoảng 170 triệu người dùng tại đây.

Năm ngoái, cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden ký sắc lệnh buộc ByteDance thoái vốn khỏi TikTok hoặc ứng dụng video ngắn sẽ bị cấm tại Mỹ trước ngày 20/1. Tuy nhiên, sau khi nhậm chức, ông Trump nhiều lần gia hạn thời điểm này, thể hiện quan điểm thân thiện hơn so với nhiệm kỳ đầu.

TikTok thậm chí được đưa vào đàm phán thỏa thuận thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Quá trình đàm phán kéo dài nhiều tháng, chịu ảnh hưởng bởi căng thẳng thương mại leo thang và lo ngại an ninh dữ liệu. Đến ngày 25/9, ông Trump ký sắc lệnh bán mảng kinh doanh của TikTok tại Mỹ cho nhà đầu tư Mỹ, chấm dứt tranh cãi nhiều năm qua về vấn đề sở hữu.

Theo đó, ByteDance sẽ chỉ nắm dưới 20% cổ phần TikTok Mỹ. Công ty này chỉ được bổ nhiệm 1 trong 7 thành viên HĐQT công ty mới, và 6 ghế còn lại do người Mỹ nắm giữ. Công ty mới của TikTok tại Mỹ được định giá 14 tỷ USD – thấp hơn khá nhiều so với ước tính của giới phân tích.

Moody’s hạ xếp hạng tín nhiệm Mỹ

Ngày 16/5, hãng đánh giá tín nhiệm Moody’s thông báo hạ một bậc xếp hạng tín nhiệm của Mỹ, từ mức cao nhất là Aaa xuống Aa1. Hãng giải thích các đời chính phủ và Quốc hội của Mỹ đã không thể thống nhất về những chính sách nhằm đảo ngược xu hướng tăng thâm hụt tài khóa và tiền trả lãi.

Đây được coi là động thái lịch sử, vì là lần đầu tiên công ty này hạ xếp hạng của Mỹ. Đây cũng là lần đầu Mỹ bị cả ba hãng xếp hạng tín nhiệm lớn đánh tụt tín dụng. Fitch làm điều này tháng 8/2023, do những cuộc đàm phán trần nợ kéo dài đến phút chót làm dấy lên lo ngại về khả năng thanh toán của chính phủ. Standard & Poor’s thì gỡ mức xếp hạng cao nhất của Mỹ từ năm 2011, sau cuộc khủng hoảng trần nợ công năm đó.

Dù hàng loạt quan chức Mỹ lên tiếng chỉ trích quyết định của Moody’s, thị trường chứng khoán Mỹ vẫn bị bán tháo sau tin tức này. Lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 30 năm cũng lên hơn 5%.

Tuy không gây cú sốc lớn như những lần hạ bậc trước đây, động thái của Moody’s cũng sẽ làm suy giảm vị thế tài sản không rủi ro của trái phiếu chính phủ Mỹ, đẩy lợi suất dài hạn lên cao hơn và càng làm tăng chi phí vay của chính phủ. Đây cũng được coi là lời cảnh báo rằng nếu không kiểm soát được nợ công và các bất đồng chính trị trong nước, vị thế trung tâm tài chính hàng đầu của Mỹ có thể bị đe dọa.

Hà Thu (tổng hợp)