Theo thông tin từ Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hoá – Thể thao và Du lịch), vào 14h38 ngày 9/12 (giờ địa phương) tại Thủ đô New Delhi (Ấn Độ), Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO đã quyết định ghi danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.
Niềm vui của đoàn Việt Nam khi Nghề làm tranh Đông Hồ được UNESCO ghi danh (Ảnh: Cục Di sản văn hoá).
Đây là di sản thứ 17 của Việt Nam được ghi danh vào các danh sách Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO.
Theo đó, Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 cũng khuyến khích Việt Nam xem xét việc tích hợp di sản này vào hệ thống giáo dục, cả chính quy và phi chính quy, nhằm khuyến khích thế hệ trẻ hiểu và trân trọng tầm quan trọng của việc bảo vệ di sản.
Việc UNESCO ghi danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp có ý nghĩa sâu sắc đối với cộng đồng thực hành và công chúng Việt Nam.
Trước hết, nó khẳng định giá trị lịch sử – nghệ thuật độc đáo của nghề, đồng thời tạo động lực để các nghệ nhân tiếp tục gìn giữ kỹ năng, bí quyết nghề truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một.
Bên cạnh đó, việc ghi danh giúp nâng cao nhận thức của xã hội về tầm quan trọng của di sản, thúc đẩy sự quan tâm của thế hệ trẻ và khuyến khích các hoạt động hỗ trợ bảo vệ từ tổ chức đến cộng đồng.
Hơn nữa, đây cũng là cơ hội để quảng bá hình ảnh văn hóa Việt Nam ra thế giới, góp phần nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc và bảo vệ tính đa dạng của bản sắc văn hóa Việt.
Tranh Đông Hồ được thể hiện với hình thức đa dạng để ai cũng có thể sở hữu được bức tranh của riêng mình (Ảnh: Hồng Anh).
Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ được UNESCO đánh giá đáp ứng đầy đủ 5 tiêu chí quan trọng để ghi danh.
Trước hết, loại hình nghệ thuật này gắn bó chặt chẽ với đời sống văn hóa truyền thống, xuất hiện trong các lễ tiết lớn như Tết Nguyên đán, Tết Trung thu, cùng nhiều nghi lễ thờ cúng tổ tiên, thần linh.
Hiện nay, chỉ còn vài gia đình ở Đông Hồ tiếp tục duy trì nghề, truyền dạy cho con cháu và người học việc. Các công đoạn từ phác thảo mẫu đến khắc ván in đều đòi hỏi quá trình đào tạo chuyên sâu, tích lũy kinh nghiệm hàng chục năm. Những bản khắc gỗ cổ được xem như báu vật, được giữ gìn và truyền nối qua nhiều thế hệ.
Tiêu chí thứ 2 cho thấy nghề đang đứng trước nguy cơ mai một là số nghệ nhân lành nghề giảm mạnh, người trẻ ít mặn mà và thị trường tiêu thụ thu hẹp.
UNESCO ghi nhận Việt Nam đã xây dựng kế hoạch bảo vệ khả thi và bền vững, với các hoạt động cụ thể như mở lớp truyền dạy, kiểm kê di sản, thiết kế mẫu mới, đa dạng hóa thị trường, cải thiện nguồn nguyên liệu và hỗ trợ thiết bị cho nghệ nhân.
Tiêu chí thứ 4 thể hiện sự tham gia rộng rãi của cộng đồng, đặc biệt là các gia đình làm nghề, trong toàn bộ quá trình lập hồ sơ đề cử.
Cuối cùng, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ đã được đưa vào danh mục kiểm kê Di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam và được cập nhật định kỳ với sự đóng góp của chính cộng đồng.
Nghệ nhân Nguyễn Đăng Tâm giới thiệu tranh Đông Hồ trong sự kiện “Ngày Việt Nam tại Pháp năm 2023” (Ảnh: Ban tổ chức).
Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ ở khu phố Đông Khê, phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, ra đời cách đây khoảng 500 năm. Cộng đồng thực hành nghề đã tạo ra những bức tranh có đặc trưng riêng về chủ đề, kỹ thuật in, màu sắc và đồ họa bằng kỹ thuật in khắc gỗ.
Toàn bộ quy trình làm tranh đều thực hiện thủ công. Nghệ nhân phác thảo mẫu bằng bút lông, mực nho trên giấy bản trước khi khắc lên ván gỗ thị. Màu in được tạo từ nguyên liệu tự nhiên: Xanh từ lá chàm, đỏ từ sỏi son, vàng từ hoa hòe và quả dành dành, trắng từ bột sò điệp phong hóa, còn màu đen lấy từ tro lá tre, rơm nếp.
Tranh được in bằng cách úp ván khắc lên giấy dó đã quét một lớp hồ điệp, tạo bề mặt óng ánh đặc trưng. Nghệ nhân in màu theo trình tự cố định: Đỏ trước, kế đến xanh, vàng, trắng và cuối cùng là màu đen để hoàn thiện chi tiết.
Sự kết hợp của kỹ thuật thủ công tỉ mỉ, màu sắc dân gian và ngôn ngữ tạo hình mộc mạc đã làm nên vẻ đẹp độc đáo của tranh Đông Hồ.
Tính đến nay, cả nước đã có 37 di sản được UNESCO ghi vào các Danh sách của UNESCO (gồm 9 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, 17 di sản văn hóa phi vật thể và 11 di sản tư liệu).
Trong đó, tỉnh Bắc Ninh có các di sản tiêu biểu được UNESCO công nhận, ghi danh, gồm: 5 di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại (Quan họ Bắc Ninh, Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ, Ca trù, Tín ngưỡng thờ Mẫu, Kéo co Hữu Chấp).
Một Di sản văn hóa thế giới liên tỉnh (Quần thể Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc), trong đó có các di tích quan trọng như: Chùa Vĩnh Nghiêm; Mộc bản kinh phật chùa Vĩnh Nghiêm được đưa vào danh mục Ký ức Thế giới khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, trở thành niềm vinh dự, tự hào không chỉ của người dân tỉnh Bắc Ninh mà còn là của nhân dân trên cả nước.
Nguồn: https://dantri.com.vn/giai-tri/tranh-dan-gian-dong-ho-la-di-san-van-hoa-phi-vat-the-can-bao-ve-khan-cap-20251209173602204.htm
