Từ 2026, gia đình sinh 2 con được ưu tiên mua nhà xã hội thế nào?

Đây là các chính sách mới được Quốc hội thông qua tại luật Dân số 2025, có hiệu lực từ 1.7.2026, với mục tiêu duy trì mức sinh thay thế, tức bình quân mỗi phụ nữ sinh 2,1 con.

Tại điều 14 luật Dân số 2025 quy định, khi phụ nữ sinh con thứ 2, thời gian nghỉ thai sản tăng thêm 1 tháng so với hiện tại, lên 7 tháng (trước là 6 tháng). Lao động nam cũng được tăng thời gian nghỉ khi vợ sinh con lên 10 ngày, tăng 5 ngày so với hiện tại.

Cạnh đó, Nhà nước sẽ hỗ trợ tài chính khi sinh con với phụ nữ dân tộc thiểu số rất ít người; phụ nữ tại các địa phương có mức sinh dưới mức sinh thay thế hoặc phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi.

Việc hỗ trợ tài chính cho phụ nữ tại các địa phương có mức sinh dưới mức sinh thay thế hoặc phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi sẽ được thực hiện từ 1.1.2027 thay vì 1.7.2026 khi luật có hiệu lực.

Luật quy định, căn cứ điều kiện kinh tế – xã hội trong từng thời kỳ, Chính phủ quy định mức hưởng, trình tự, thủ tục và điều kiện, thủ tục hưởng các khoản hỗ trợ tài chính.

Chính quyền địa phương sẽ quy định mức hỗ trợ cao hơn mức hỗ trợ do Chính phủ quy định hoặc các biện pháp khác để khuyến sinh nhằm duy trì mức sinh thay thế.

Theo báo cáo của Bộ Y tế, mức hỗ trợ tài chính đối với các đối tượng nói trên dự tính là 2 triệu đồng/phụ nữ. Với mức này, dự kiến tổng kinh phí ngân sách nhà nước chi trực tiếp khoảng 2.100 tỉ đồng/năm.

Cũng theo báo cáo của Bộ Y tế, sau sáp nhập, cả nước còn 13 tỉnh, thành phố có mức sinh dưới ngưỡng sinh thay thế. TP.HCM tiếp tục là địa phương có mức sinh thấp nhất cả nước với 1,43 con/phụ nữ. Các địa phương có mức sinh thấp tiếp theo gồm: Tây Ninh, Cần Thơ, Cà Mau và Vĩnh Long, dao động từ 1,43 đến 1,6 con/phụ nữ.

Ưu tiên về nhà ở xã hội khi sinh đủ 2 con

Ngoài các chính sách nêu trên, luật cũng quy định người sinh đủ 2 con được ưu tiên mua, thuê mua hoặc thuê nhà ở xã hội. Chế độ ưu tiên được thực hiện theo pháp luật về nhà ở.

Để thực hiện chính sách ưu tiên, luật Dân số 2025 cũng bổ sung đối tượng “người có từ 2 con đẻ trở lên” vào điều 76 luật Nhà ở 2023 quy định về đối tượng được hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội. Người sinh 2 con trở thành đối tượng thứ 13 hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội.

Về thứ tự ưu tiên, gia đình sinh 2 con sẽ được ưu tiên sau các đối tượng: người có công với cách mạng, thân nhân liệt sĩ, người khuyết tật, người được bố trí tái định cư theo hình thức mua, thuê mua nhà ở xã hội.

Quá trình thảo luận trước đó, nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội lo ngại chính sách ưu tiên tiếp cận nhà ở xã hội sẽ khó khả thi và khó đạt hiệu quả nhất là trong trường hợp dù được ưu tiên nhưng mức giá nhà ở xã hội hiện nay quá cao so với mức thu nhập của các cặp vợ chồng trẻ khiến họ không đủ tiền mua, thuê nhà.

Nhiều đại biểu cũng cho rằng với việc triển khai nhà ở xã hội chậm và khó khăn như hiện nay, chính sách ưu tiên nhà ở xã hội với gia đình sinh 2 con sẽ trở nên “viển vông”, khó đi vào cuộc sống nếu không có cơ chế cụ thể hơn.

Cấm bác sĩ siêu âm tiết lộ giới tính thai nhi

Luật Dân số 2025 vừa thông qua cũng luật hóa quy định cấm thông báo, tiết lộ giới tính thai nhi.

Tại điều 6 về các hành vi bị nghiêm cấm quy định, cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức; thông báo, tiết lộ giới tính thai nhi, trừ trường hợp do Bộ trưởng Bộ Y tế quy định để phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh liên quan đến giới tính.

Tại điều 15 luật quy định bác sĩ bị đình chỉ hành nghề nếu có hành vi thông báo, tiết lộ giới tính thai nhi để phá thai.

Pháp lệnh dân số 2003 không có quy định cấm thông báo, tiết lộ giới tính thai nhi. Tuy nhiên, tại Nghị định 117 năm 2020 quy định phạt tiền 5 – 10 triệu đồng cho cá nhân bác sĩ siêu âm, xét nghiệm chẩn đoán và tiết lộ giới tính thai nhi. Ngoài ra, bác sĩ, cơ sở y tế có có thể bị đình chỉ hoạt động, tước chứng chỉ hành nghề từ 1 – 3 tháng.

Theo quy định của luật Dân số 2025 việc đình chỉ hành nghề với bác sĩ tiết lộ giới tính thai nhi sẽ thực hiện theo luật Khám, chữa bệnh 2023.

Quá trình thảo luận dự án luật, nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội cũng cho rằng chế tài đối việc tiết lộ giới tính thai nhi khó khả thi trên thực tế vì rất khó biết bác sĩ tiết lộ giới tính thai nhi để xử phạt.

Theo Bộ Y tế, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ở Việt Nam bắt đầu từ năm 2006 và đến nay vẫn duy trì ở mức cao, trung bình 111,4 (2024) bé trai trên 100 bé gái (ngưỡng tự nhiên là 104 – 106 bé trai trên 100 bé gái).

Nếu mất cân bằng giới tính khi sinh tiếp tục ở mức cao thì đến năm 2034 Việt Nam sẽ thừa khoảng 1,5 triệu nam giới trong độ tuổi 15 – 49, con số này sẽ tăng lên 1,8 triệu vào năm 2059.