Tương lai bất định với Greenland trước quyết tâm sáp nhập của ông Trump

“Chúng tôi cần Greenland vì an ninh quốc gia, không phải do khoáng sản”, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố hôm 22/12, sau khi bổ nhiệm Thống đốc Louisiana Jeff Landry làm đặc phái viên về Greenland.

Đây được coi là động thái quyết liệt nhất của ông Trump trong nỗ lực biến Greenland, hòn đảo tự trị của Đan Mạch, thành một phần lãnh thổ của Mỹ. Ông Trump từng nêu ra vấn đề này hồi đầu nhiệm kỳ, nhưng nó dường như đã bị gác lại trong năm qua, giữa nhiều ưu tiên đối ngoại và đối nội cấp bách hơn.

Quyết định bổ nhiệm đặc phái viên về Greenland của Tổng thống Trump đã vấp phải phản ứng gay gắt từ Thủ hiến Greenland Jens-Frederik Nielsen và Thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen, những người đã nhiều lần khẳng định hòn đảo thuộc về người dân Greenland và Mỹ không được phép kiểm soát nó.

Nhưng theo các chuyên gia, những tuyên bố cứng rắn đó khó có thể ngăn cản tham vọng của Tổng thống Trump và thực tế trên đang đẩy Greenland vào một tương lai đầy bất định. Nhiều người bày tỏ hoài nghi về khả năng ông Trump sẽ hài lòng với bất kỳ phương án thay thế nào khác. Nhưng họ cũng cảnh báo, Tổng thống càng thúc ép, phản ứng từ châu Âu và cộng đồng quốc tế đối với Washington sẽ càng trở nên dữ dội.

“Tôi nghĩ nếu mọi việc diễn biến theo chiều hướng như vậy, thế giới sẽ coi đó là khởi đầu của một thời đại mới, khi Mỹ không còn ủng hộ, mà còn tích cực tìm cách thay đổi các chuẩn mực hiện hành về chủ quyền lãnh thổ”, Christopher Chivvis, nghiên cứu viên cao cấp kiêm giám đốc Chương trình Quản trị Quốc gia Mỹ tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế (CEIP), nhận xét.

Đan Mạch phẫn nộ trước việc Tổng thống Trump bổ nhiệm đặc phái viên về Greenland đến mức Ngoại trưởng nước này đã triệu tập Đại sứ Mỹ Ken Howery để yêu cầu giải thích rõ vấn đề.

Lãnh đạo cơ quan ngoại giao Greenland Vivian Motzfeldt cho hay giới chức hòn đảo gần đây đã gặp Đại sứ Howery nhưng ông cũng không đề cập gì tới việc chính quyền Mỹ chọn Thống đốc Landry làm đặc phái viên.

“Không có gì thay đổi ở Greenland. Tương lai của chúng tôi do người dân Greenland quyết định. Chúng tôi không phải người Đan Mạch. Chúng tôi không phải người Mỹ và chúng tôi không mong muốn trở thành như vậy. Chúng tôi là người Inuiaat Kalaallit, chúng tôi là người dân Greenland”, bà Motzfeldt hôm 23/12 nói. “Greenland chúng tôi thuộc về chúng tôi và sẽ không bị kiểm soát hay sở hữu bởi bất cứ ai khác”.

Cũng có khả năng Mỹ sẽ tìm cách gây ảnh hưởng thông qua các khoản đầu tư chiến lược vào cả Greenland và Đan Mạch, hoặc bằng cách thuyết phục chính quyền hòn đảo rằng Copenhagen là một đối tác tồi.

Marc Jacobsen, phó giáo sư tại Học viện Quốc phòng Hoàng gia Đan Mạch kiêm chuyên gia an ninh Bắc Cực, đánh giá việc bổ nhiệm Landry làm đặc phái viên và nhà đầu tư mạo hiểm Thomas Dans làm người đứng đầu Ủy ban Nghiên cứu Bắc Cực của Mỹ nên được xem là những yếu tố mới trong chiến lược này.

“Tuy nhiên, tại Greenland, những nỗ lực đó đang phản tác dụng vì người dân hòn đảo ngày càng coi Mỹ là đối thủ và là đối tác ít triển vọng trên con đường giành quyền tự trị của họ”, Jacobsen nói.

Mặc dù một số người dân Greenland ủng hộ việc giành độc lập hoàn toàn khỏi Đan Mạch, phần lớn cư dân vẫn phản đối việc sáp nhập vào Mỹ.

Greenland sở hữu trữ lượng khoáng sản dồi dào, như kẽm, lithium, graphite, niken và đồng, những nguyên liệu thiết yếu trong sản xuất công nghệ. Tuy nhiên, Tổng thống Trump đã tìm cách né tránh vấn đề này, khẳng định Mỹ cần Greenland vì an ninh quốc gia.

“Nếu nhìn vào Greenland, hãy nhìn dọc bờ biển, bạn sẽ thấy tàu Nga và Trung Quốc xuất hiện khắp nơi”, Tổng thống nói. “Chúng ta phải có được nó”.

Chuyên gia Chivvis từ CEIP đặt câu hỏi về mục đích cuối cùng của Tổng thống Trump là gì và những lợi ích tiềm năng mà Washington sẽ đạt được ngoài những gì vốn có từ mối quan hệ với Đan Mạch, đối tác phòng thủ đang cùng Mỹ tuần tra quanh Greenland.

“Không rõ chính xác Tổng thống Trump tin rằng mình sẽ đạt được điều gì, có lẽ là một thỏa thuận tốt hơn đôi chút trên vài phương diện, nhưng cái giá phải trả sẽ cực kỳ đắt đỏ so với lợi ích rất nhỏ bé”, Chivvis bình luận.

Đan Mạch năm qua đã tìm cách xích lại gần hơn với Greenland khi mối quan hệ này trở nên lạnh nhạt trong những năm gần đây sau những tiết lộ về việc người Đan Mạch từng ngược đãi người Inuit. Bên cạnh đó, Copenhagen cũng tìm cách bình thường hóa quan hệ với Washington, chi tiêu nhiều hơn cho phòng thủ Bắc Cực sau những chỉ trích từ chính quyền Mỹ rằng họ chưa nỗ lực hết sức.

Phó Tổng thống Mỹ JD Vance hồi cuối tháng 3 đến thăm Greenland, dừng chân tại Căn cứ Không gian Pituffik, cơ sở của Lực lượng Không gian Mỹ nằm ở bờ biển phía tây bắc hòn đảo, và chỉ trích Đan Mạch vì không ưu tiên an ninh của Greenland.

Một tuần sau, Thủ tướng Đan Mạch Frederiksen tới Greenland và tuyên bố rằng Mỹ không thể thôn tính hòn đảo lớn nhất thế giới này, khẳng định cả Đan Mạch và Greenland đều muốn tăng cường an ninh tại Bắc Cực.

Landry, người ủng hộ việc sáp nhập Greenland trở thành một phần của Mỹ, khẳng định vai trò đặc phái viên mới được giao sẽ không ảnh hưởng đến ông trên cương vị Thống đốc. Hôm 23/12, ông mô tả nỗ lực của chính quyền là cơ hội để Greenland hưởng những lợi ích kinh tế lớn và duy trì an ninh chiến lược tốt hơn.

“Đây là thời cơ để Greenland được mời vào bàn đàm phán kinh tế với Mỹ, nền kinh tế mạnh nhất và tiên tiến nhất thế giới”, ông phát biểu trên truyền hình. “Chúng tôi quan tâm đến họ, với lộ trình an ninh nhanh nhất để mang lại cho họ an ninh và an toàn”.

Một số quốc gia châu Âu, trong đó có Pháp và Thụy Điển, đã tái khẳng định chủ quyền lãnh thổ của Greenland, trong khi những nghị sĩ Dân chủ hàng đầu tại các ủy ban đối ngoại tại quốc hội Mỹ cho rằng tổng thống Trump đang phá hủy mối quan hệ với các đồng minh và ông tốt hơn hết nên tập trung chú ý vào Nga.

Giới phân tích nhận định nếu tình hình căng thẳng hơn, châu Âu có thể gia tăng phản kháng đối với Washington, như triển khai các cơ quan an ninh trực thuộc Liên minh châu Âu (EU) giám sát chặt chẽ hoạt động của Mỹ tại Greenland, đồng thời tăng tần suất tập trận quân sự hay đầu tư vào khu vực.

Mặc dù vậy, Chivvis lưu ý rằng nếu tăng phản kháng với Mỹ, châu Âu sẽ phải “chấp nhận một cái giá đắt cho chính mình”.

“Đến lúc nào đó, bạn có thể thấy mối đoàn kết trong nội bộ châu Âu, động lực ủng hộ của họ với Đan Mạch, bắt đầu tan rã khi chi phí đối với những quốc gia thành viên như Tây Ban Nha, Italy tăng lên”, ông giải thích.

Theo Jacobsen từ Học viện Quốc phòng Hoàng gia Đan Mạch, nước này vẫn còn thời gian để ngăn chặn tham vọng của Tổng thống Trump. Họ có thể thuyết phục ông đồng ý với một thỏa thuận quốc phòng mới nào đó giữa Mỹ, Greenland và Đan Mạch.

“Thỏa thuận đó có thể không khác biệt đáng kể so với thỏa thuận hiện tại, nhưng nó có thể mang lại cho Tổng thống Trump kết quả cụ thể để ông tuyên bố nó như một chiến thắng”, Jacobsen nói.

Vũ Hoàng (Theo Hill, AFP, Reuters)