Ukraine gửi hy vọng vào thủ tướng tiếp theo của Đức

Chiến thắng của Liên minh Dân chủ/Xã hội Cơ đốc giáo (CDU/CSU) theo đường lối bảo thủ do ông Friedrich Merz lãnh đạo trong cuộc bầu cử vừa qua ở Đức đã được Ukraine đón nhận với sự nhẹ nhõm.

Ông Merz từ lâu đã chỉ trích chiến lược của Thủ tướng Đức Olaf Scholz về Ukraine mà ông cho là quá thận trọng.

Giới quan sát ở Ukraine dự đoán rằng một liên minh nhiều khả năng có thể thành lập giữa ông Merz và đảng Dân chủ Xã hội (SPD) của ông Scholz chắc chắn sẽ duy trì lập trường ủng hộ Kiev. Với việc ông Scholz dẫn dắt SPD trong cuộc bầu cử nhưng tuyên bố sẽ không tham gia chính phủ tiếp theo, hai đảng lớn nhất ở Đức có tiềm năng thúc đẩy châu Âu làm nhiều hơn nữa cho Ukraine.

Sự thúc đẩy này mang tính quyết định vào thời điểm Tổng thống Mỹ Donald Trump dường như ít quan tâm lợi ích của Ukraine và châu Âu khi ông thúc đẩy thỏa thuận hòa bình nhanh chóng với Nga.

Sự xuất hiện của các đảng, các nhân vật ủng hộ Ukraine

Liên minh CDU/CSU giành vị trí dẫn đầu trong cuộc bầu cử với 28,5% số phiếu, bỏ xa đảng đứng thứ hai là đảng cực hữu Sự lựa chọn vì nước Đức (AfD) gần 8%. SPD của ông Scholz giành được 16,4%, mức thấp nhất kể từ những năm 1880.

Các đối tác liên minh cũ của SPD cũng không khá hơn. Đảng Xanh giảm xuống còn 11,6%, trong khi đảng Dân chủ Tự do (FDP) không đủ điều kiện để có ghế trong quốc hội Liên bang Đức (Bundestag).

Đảng Cánh tả (Die Linke), vốn lên án hành cuộc tấn công của Nga nhưng phản đối viện trợ quân sự cho Ukraine, bất ngờ trở lại với 8,8% số phiếu. Nhìn chung, bất chấp sự trỗi dậy của phe cực hữu, kết quả bầu cử đảm bảo rằng các đảng ôn hòa, ủng hộ Ukraine có ghế trong quốc hội.

Ông Merz đã thẳng thừng từ chối đàm phán với AfD do chương trình nghị sự cực hữu và lập trường thân Nga của đảng này, thay vào đó, chính trị gia này hướng đến việc đạt thỏa thuận liên minh với SPD trước lễ Phục sinh (20-4).

Việc có một số đảng không đạt ngưỡng 5% đồng nghĩa với một quốc hội ít phân mảnh hơn, tạo điều kiện để ông Merz chỉ cần tìm một đối tác liên minh duy nhất là SPD, thay vì phải tham gia các cuộc đàm phán ba bên phức tạp với đảng Xanh.

“Một liên minh ba bên có thể khiến chính phủ kém ổn định hơn, và điều đó, một cách logic, sẽ có lợi cho AfD trong vai trò phe đối lập” – bà Zuzana Zavadilova, chuyên gia nghiên cứu về Đức tại Viện Các vấn đề quốc tế ở CH Czech, nói với tờ Kyiv Independent.

Chuyên gia này cho rằng đảng Xanh – một đảng kiên định ủng hộ Ukraine – có thể đóng vai trò như một “phe đối lập mang tính xây dựng”, trái ngược với AfD thân Nga và Die Linke hoài nghi Ukraine.

Với việc ông Scholz đã tuyên bố không tham gia vào các cuộc đàm phán liên minh CDU/CSU-SPD, câu hỏi đặt ra là ai sẽ trở thành nhân vật lãnh đạo tiếp theo của SPD.

“Nghị sĩ Lars Klingbeil dự kiến sẽ được bầu làm lãnh đạo nhóm nghị sĩ SPD trong quốc hội Đức vào ngày 26-2. Ông đã được nhiều người gọi là ‘người quyền lực mới’ của SPD” –

Theo ông Martin Bialecki – Tổng biên tập các tạp chí Internationale Politik (IP) và Internationale Politik Quarterly (IPQ) (Đức), nghị sĩ Lars Klingbeil và Bộ trưởng Quốc phòng Boris Pistorius sẽ đóng vai trò quan trọng trong SPD.

Nếu ông Klingbeil và ông Pistorius “dẫn dắt SPD thực hiện những cải cách cần thiết trong khi tham gia chính phủ, đây có thể là tín hiệu tích cực cho Ukraine, bởi cả hai đều là những người có lập trường cứng rắn nhất trong việc ủng hộ Kiev” – ông Jorn Fleck, Giám đốc cấp cao tại Trung tâm châu Âu thuộc Hội đồng Đại Tây Dương, nêu quan điểm.

Ukraine có thể kỳ vọng gì từ ông Merz?

Ông Merz đã thu hút sự chú ý của giới quan sát Ukraine nhiều tháng trước cuộc bầu cử Đức. Chính trị gia bảo thủ này từng nhiều lần chỉ trích Thủ tướng Scholz vì sự chần chừ trong việc cung cấp cho Ukraine tên lửa Taurus – loại vũ khí tầm xa có khả năng tấn công mục tiêu cách 500 km.

Tuy nhiên, khi khả năng trở thành nhà lãnh đạo tiếp theo của Đức ngày càng rõ ràng, ông Merz bắt đầu hạ thấp kỳ vọng. Theo chuyên gia Jorn Fleck, ông Merz đã điều chỉnh lập trường cứng rắn trong chiến dịch tranh cử để “tránh làm mất lòng cử tri Đông Đức”.

Sau đó, ông Merz làm rõ quan điểm rằng việc cung cấp tên lửa tầm xa Taurus phải được phối hợp với Mỹ và chỉ nên tiến hành nếu các cuộc tấn công tầm xa bằng vũ khí hiện có vẫn không thể buộc Nga ngồi vào bàn đàm phán.

Tuy nhiên, những sự kiện trong vài tuần qua dường như khiến ông Merz – người theo chủ nghĩa Đại Tây Dương – nhận ra rằng châu Âu cần phải tự tìm lối đi riêng để đảm bảo an ninh cho chính mình và Ukraine.

“Ưu tiên tuyệt đối của tôi sẽ là củng cố châu Âu nhanh nhất có thể để từng bước đạt được sự độc lập thực sự khỏi Mỹ. Tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ phải nói điều này trên truyền hình. Nhưng sau phát biểu của Tổng thống Trump tuần trước, rõ ràng là người Mỹ – ít nhất là một bộ phận trong chính quyền này – phần lớn thờ ơ với số phận của châu Âu” – ông Merz nói sau cuộc bầu cử.

Bước ngoặt này xảy ra sau khi Trump gọi Tổng thống Ukraine – ông Volodymyr Zelensky là “nhà độc tài không qua bầu cử” và Phó Tổng thống Mỹ JD Vance có bài phát biểu gay gắt nhắm vào Đức cùng các nước khác ở châu Âu tại Hội nghị An ninh Munich (Đức) ngày 15-2.

Trước sự bất định về cam kết hỗ trợ của Mỹ, “ông Merz đã xác lập rõ lập trường của mình. Ông hiểu rằng nền kinh tế và cường quốc chính trị lớn nhất châu Âu phải gánh vác nhiều trách nhiệm hơn, nhất là khi Washington dao động”, theo chuyên gia Fleck.

Ông Merz đã bắt đầu đàm phán với SPD về quỹ quốc phòng đặc biệt trị giá 200 tỉ euro (210 tỉ USD), đồng thời nêu ý tưởng chia sẻ năng lực hạt nhân với Pháp và Anh. Trước những phát biểu của ông Trump, ông Merz cảnh báo rằng Tổ chức Bắc Đại Tây Dương (NATO) có thể không còn tồn tại như hiện tại và châu Âu cần xây dựng một mô hình thay thế.

Trong bối cảnh châu Âu đang nổi lên như một đối tác ủng hộ Ukraine hàng đầu và lo ngại về khả năng châu Âu và Kiev bị Mỹ gạt sang một bên, ông Merz nhấn mạnh rằng Ukraine phải là một phần trong bất kỳ cuộc đàm phán hòa bình nào.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng sau nhiều thập niên phụ thuộc về địa chính trị, việc tách khỏi Mỹ không phải là điều dễ dàng.

“Ngay cả khi châu Âu muốn ‘độc lập’ khỏi Mỹ, điều đó sẽ mất rất nhiều năm. Châu Âu chưa có đủ năng lực quân sự, kinh tế hay công nghệ để tự đứng vững” – ông Bialecki cảnh báo.

Còn theo ông Fleck, thành công của ông Merz sẽ phụ thuộc vào ba yếu tố: “tình hình kinh tế, lập trường của đảng ông về giới hạn nợ công, và thái độ của đảng liên minh”.

Sự trỗi dậy của AfD

Tuy nhiên, không phải mọi thứ ở Đức đều suôn sẻ với Ukraine.

Dù bị gạt khỏi các cuộc đàm phán thành lập chính phủ, sự gia tăng ủng hộ đối với đảng cực hữu AfD – đặc biệt tại miền Đông nước Đức – là một lời cảnh báo nghiêm trọng đối với Ukraine.

Khai thác những bất mãn về kinh tế và nhập cư, AfD thúc đẩy quan hệ gần gũi hơn với Nga, chỉ trích viện trợ quân sự cho Ukraine, đồng thời kêu gọi dỡ bỏ các lệnh trừng phạt và khôi phục thương mại với Moscow.

Sau chiến thắng của ông Trump trong cuộc bầu cử Mỹ, AfD được cho là có thêm một đồng minh mới từ bên kia Đại Tây Dương khi tỉ phú Elon Musk – cố vấn thân cận của ông Trump – gọi AfD là “tia hy vọng cuối cùng của nước Đức”.

Ông Merz khẳng định ông coi liên minh giữa AfD và chính quyền ông Trump đáng lo ngại không kém gì khuynh hướng thân Nga của đảng cực hữu này.

“Những can thiệp từ Washington cũng kịch tính, quyết liệt và cuối cùng là gây sốc không kém gì những gì chúng ta đã thấy từ Moscow” – ông Merz nói.