Ukraine từ bỏ NATO có đổi được hòa bình?

Cuối tuần trước, Tổng thống Volodymyr Zelensky tuyên bố Ukraine sẵn sàng gạt bỏ tham vọng vào Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) để đổi lấy đảm bảo an ninh từ châu Âu và Mỹ trong cuộc đàm phán thỏa thuận hòa bình với Nga.

Đảm bảo an ninh

Nhà lãnh đạo Ukraine nhấn mạnh quyết định trên là một nhượng bộ chiến lược lớn của Kiev, vì theo ông, an ninh quốc gia và kết thúc chiến tranh là ưu tiên cấp bách hơn của Ukraine. Tuy nhiên, ông Zelensky vẫn kiên quyết không từ bỏ lãnh thổ.

Kể từ khi nổ ra cuộc xung đột năm 2022, việc Ukraine xin gia nhập NATO đã là điểm bế tắc lớn trong các nỗ lực đàm phán hòa bình với Nga. 

“Ngay từ đầu, nguyện vọng của Ukraine là gia nhập NATO, đây là những đảm bảo an ninh thực sự”, Hãng tin Reuters dẫn lời ông Zelensky. 

Tuy nhiên, ông cho rằng ở thời điểm hiện tại, sự đảm bảo an ninh mang tính ràng buộc pháp lý từ Mỹ, các nước châu Âu và một số quốc gia như Canada, Nhật có thể ngăn chặn cuộc chiến tái diễn.

Nhượng bộ được đưa ra trong lúc cuộc đàm phán đang diễn ra tại Berlin giữa phái đoàn Ukraine và hai đặc phái viên của Tổng thống Mỹ Donald Trump là Steve Witkoff và Jared Kushner (con rể của Tổng thống Trump) hôm 14-12. 

Cuộc họp này được đánh giá là một trong những phiên thảo luận quyết định nhất kể từ khi đàm phán hòa bình được khởi động trở lại. Ngay sau cuộc họp, ông Steve Witkoff đăng tải trên mạng xã hội X rằng “đã đạt được nhiều tiến triển và các bên sẽ gặp lại vào sáng mai”.

Theo giới quan sát, việc cử ông Witkoff đến cuộc đàm phán dường như là một tín hiệu cho thấy Mỹ nhìn thấy cơ hội tiến triển gần bốn năm sau khi Nga tấn công Ukraine vào đầu năm 2022. 

Trong nhiều tháng qua, Washington đã cố gắng để dung hòa các yêu cầu của mỗi bên, trong đó bao gồm việc yêu cầu Kiev từ bỏ các phần lãnh thổ mà Nga đang kiểm soát.

Do đó, câu hỏi then chốt hiện nay là về vấn đề lãnh thổ, đảm bảo an ninh trong tương lai cho Kiev, và liệu Nga có đồng ý với bất kỳ đề xuất nào do châu Âu và Mỹ đưa ra hay không. 

“Chúng tôi muốn một nền hòa bình lâu dài ở Ukraine. Những khó khăn đang chờ đợi chúng ta, nhưng chúng tôi quyết tâm tiến về phía trước”, Thủ tướng Đức Friedrich Merz cho biết.

Có đủ tạo bước ngoặt?

Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius nói rằng Ukraine đã có kinh nghiệm cay đắng trong quá khứ khi phải dựa vào các đảm bảo an ninh, như việc từ bỏ kho vũ khí hạt nhân thời Liên Xô vào năm 1994 để đổi lấy các đảm bảo an ninh từ Mỹ, Nga và Anh. 

“Do đó, vẫn còn phải xem tuyên bố mà ông Zelensky đưa ra hiện nay sẽ thực sự đúng đến mức nào, và những điều kiện tiên quyết nào phải được đáp ứng. Điều này liên quan đến các vấn đề lãnh thổ, các cam kết từ Nga và các nước khác ông Pistorius nói.

Theo nhà lãnh đạo quốc phòng của Đức, các đảm bảo an ninh, đặc biệt là nếu không có sự can thiệp đáng kể của Mỹ, “sẽ không có giá trị gì nhiều”.

Trong khi đó, các chuyên gia an ninh nhận định sự nhượng bộ của Ukraine có lẽ sẽ không làm thay đổi đáng kể tiến trình đàm phán hòa bình, bởi ý định gia nhập NATO của Kiev từ lâu đã không còn khả thi. 

“Câu hỏi đặt ra là ông Zelensky đổi lại được gì khi rút lại lời hứa mà ông đã cam đoan chắc với người dân Ukraine”, Hãng tin Reuters dẫn lời ông Brett Bruen – cựu Cố vấn chính sách đối ngoại trong chính quyền Obama và hiện là người đứng đầu Công ty tư vấn Global Situation Room.

Ông Bruen đoán rằng Tổng thống Trump có thể đã hứa sẽ tuần tra không phận Ukraine hoặc đáp trả các vụ xâm phạm không phận, và có thể tăng cường viện trợ quân sự nếu Nga tái tấn công. 

“Ukraine cần phải cân nhắc kỹ lưỡng những gì ông Trump hứa hẹn. Nhưng họ cần nhiều hơn là chỉ lời nói suông. Họ cần hành động, cần một yếu tố nào đó để đảm bảo ông Trump không thể dễ dàng thoát khỏi những tình huống này”.

Trang Axios mới đây dẫn các nguồn tin tiết lộ rằng Washington sẵn sàng cung cấp sự đảm bảo an ninh đủ mạnh để bảo vệ Ukraine, cùng với một gói hỗ trợ kinh tế quy mô lớn nhằm phục hồi và ổn định đất nước sau chiến tranh, nhưng với điều kiện Kiev phải nhượng bộ 20% lãnh thổ.