Sau khi được nhận giải thưởng chính VinFuture 2025 trị giá 3 triệu USD, cả 4 nhà khoa học, những người hùng “chặn” ung thư do HPV (vi rút papilloma ở người), đều bày tỏ cảm xúc mạnh mẽ khi được Hội đồng Giải thưởng VinFuture ghi nhận.
Từ trái qua: GS Gillison, TS Schiller, TS Kreimer và TS Douglas R.Lowy
“Tôi hoàn toàn bị sốc”
Trong đó, TS Douglas R.Lowy (Viện Ung thư Quốc gia Mỹ – NCI) cho biết: “Dù có tiền lệ là công trình về vắc xin mRNA được trao giải thưởng VinFuture (và cả giải Nobel), nhưng thường thì chúng ta vẫn nghĩ các giải thưởng lớn ít trao cho lĩnh vực dịch tễ. Sau khi biết tin, tôi hoàn toàn bị sốc. Đây quả thật là một bất ngờ và vinh dự lớn”.
GS Maura L.Gillison (Trung tâm Ung thư MD Anderson, Đại học Texas, Mỹ) chia sẻ: “Khi nhận cuộc gọi báo tin được nhận giải thưởng VinFuture, tôi sốc đến nỗi không tin vào những gì tai mình vừa nghe. Tôi phải hỏi lại: Khoan, hãy chờ đã. Bạn có thể giải thích rõ hơn được không? Giờ đây cùng ở VN với những người bạn – người đồng hành cao quý này, tôi thấy mình đang được hưởng một vinh dự to lớn”. Còn TS John T.Schiller (NCI) cho biết: “Việc được Hội đồng Giải thưởng VinFuture ghi nhận là vinh dự lớn nhất trong sự nghiệp khoa học của tôi”. TS Aimée R.Kreimer (NCI) cũng bày tỏ: “Đây là giải thưởng có nhiều ý nghĩa, tôi chưa từng kỳ vọng được nhận giải thưởng này”.
Theo đánh giá của Hội đồng Giải thưởng VinFuture, các nghiên cứu nền tảng về protein capsid của HPV do TS Lowy và TS Schiller thực hiện đã dẫn đến sự phát triển của các loại vắc xin HPV hiệu quả cao, ngăn ngừa hàng triệu ca ung thư cổ tử cung. TS Kreimer là người đưa ra phác đồ tiêm chủng liều đơn nên mở rộng đáng kể khả năng tiếp cận vắc xin tới người dân. Đồng thời, GS Gillison và TS Kreimer đã xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng đầu – cổ, một mối đe dọa ung thư đáng chú ý có thể giảm thiểu nhờ tiêm vắc xin HPV.
Sự hội tụ không tình cờ
Câu chuyện được bắt đầu từ cách đây hơn 25 năm, khi TS Maura L.Gillison, một bác sĩ chuyên về ung thư, quyết định nghiên cứu sâu thêm về dịch tễ học với mong muốn giúp được cho nhiều người hơn thay vì khám chữa bệnh cho từng người. Sau khi tình cờ đọc những nghiên cứu mới về việc gây bệnh của vi rút, trực giác mách bảo bà nếu nghiên cứu những ca bệnh cụ thể thì biết đâu có thể tìm thấy mối liên hệ giữa vi rút và bệnh ung thư.
Năm 1996, bác sĩ Maura L.Gillison quyết định làm nghiên cứu sinh về dịch tễ tại ĐH Johns Hopkins (Mỹ), nơi bà đã có bằng tiến sĩ y khoa cũng của ĐH này từ năm 1991. Năm 2000, bà công bố một nghiên cứu, trong đó xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư miệng, trở thành nhà khoa học đầu tiên có phát hiện quan trọng này.
Aimée R.Kreimer là nghiên cứu sinh đầu tiên của bà Maura L.Gillison. Từ phát hiện năm 2000 của Gillison, hai người cùng nhau tìm cách dùng vắc xin để ngăn chặn ung thư HPV. Chia sẻ với Thanh Niên, GS Gillison kể: “Mới đầu tôi tập trung nghiên cứu ở phòng thí nghiệm, còn việc của Aimée liên quan nhiều đến y tế công cộng. Để thực hiện hiệu quả dự án vắc xin HPV, chúng tôi cần thử nghiệm với sự kết hợp chuyên môn của cả hai”.
Còn TS Douglas R.Lowy và TS John T.Schiller là những nhà nghiên cứu y sinh học. Ban đầu ông chủ động tìm đến Douglas R.Lowy vì muốn tìm người cùng mình đi sâu vào các vấn đề học thuật trong lĩnh vực y sinh học hồi đó. Hai người đã làm việc cùng nhau đến nay được 40 năm, thoạt tiên không tạo ra được những nghiên cứu đột phá nào cho đến khi cả 2 đi sâu vào phát triển vắc xin HPV.
Cả 4 người gặp nhau cách đây hơn 20 năm bởi “thỏi nam châm” vắc xin HPV. “Lần đầu tiên tôi gặp John Schiller tại một hội nghị quốc tế, nơi lần đầu tiên tôi trình bày dữ liệu cho thấy HPV gây ra ung thư vùng đầu và cổ, nhất là ung thư vòm họng. John Schiller ngồi ở hàng ghế đầu. Khi đó Aimée còn là nghiên cứu sinh của tôi”, GS Gillison chia sẻ.
TS Aimée Kreimer cho biết thêm: “Chúng tôi đều rất quan tâm tới HPV nên đã gặp nhau. Tôi không làm gì một mình. Tôi hỏi những đồng nghiệp làm về dịch tễ học nếu có băn khoăn về thiết kế nghiên cứu. Tôi làm việc với các nhà y sinh học nếu muốn đảm bảo mình đang thiết kế đúng. Tôi cần đến những nhà khoa học trong phòng thí nghiệm, đó là lý do làm việc với Douglas và John”.
“Chúng tôi biết từ lâu là các bạn sẽ làm được”
TS Douglas Lowy cho biết, mặc dù cả ông và TS John Schiller không có kiến thức nền tảng về vắc xin và dịch tễ học, nhưng rất may là cả 2 người đều có 2 yếu tố quan trọng: được tự do nghiên cứu những gì mình thích và được cấp tiền để nghiên cứu. “Khi làm nghiên cứu, chúng tôi chấp nhận nguy cơ chịu rủi ro rất cao. Nhưng thật may vì chúng tôi đã có phần thưởng xứng đáng”, TS Douglas Lowy chia sẻ.
TS John Schiller nói: “Có lẽ điểm mạnh lớn nhất (nhưng cũng là điểm yếu lớn nhất) của tôi là thích dấn thân vào những thứ mình chưa biết gì. Không cần phải là một nhà khoa học xuất sắc mới biết nếu ngăn ngừa được một loại vi rút gây ra hầu hết các trường hợp ung thư cổ tử cung thì ta sẽ ngăn ngừa được ung thư cổ tử cung. Vậy mà trong suốt 10 năm (sau khi giới khoa học phát hiện ra vi rút gây ung thư) thì vẫn chưa có tiến triển thực sự nào trong việc phát triển vắc xin. Đó là thời cơ mà chúng tôi cần phải nắm bắt. Chúng tôi nghĩ về điều đó rồi bỗng nảy ra ý tưởng: thay vì chỉ lấy những đoạn rất nhỏ của protein vi rút thì lấy toàn bộ để nó tự lắp ráp thành cấu trúc giống vi rút. Đó là chìa khóa thành công bởi cấu trúc này tạo ra lượng lớn kháng thể bám vào vi rút và ngăn chặn nhiễm bệnh. Thật tuyệt vời là nó đã hiệu quả ngay lần đầu tiên chúng tôi thử nghiệm. Nếu cái lần đầu tiên ấy không thành công thì có lẽ chúng tôi đã quay lại với việc nghiên cứu cách vi rút gây ung thư như trước đó vẫn làm”.
GS Maura L.Gillison cho biết sau khi dự án dùng vắc xin HPV để ngăn ngừa các bệnh ung thư liên quan tới HPV thành công, nhiều đồng nghiệp của bà đã chúc mừng và nói: “Chúng tôi biết từ lâu là các bạn sẽ làm được”. Nhưng ít người biết rằng, khi khởi động dự án này bà từng nhận được những lời cảm thán từ các đồng nghiệp: “Vô lý” (vì không tin là vi rút HPV liên quan các bệnh ung thư ở vùng cổ và đầu). “Nhưng tôi đã có một người lãnh đạo tuyệt vời (cố GS Martin Abeloff, Giám đốc Trung tâm Ung thư Kimmel Johns Hopkins, Mỹ – PV). Ông ấy rất tin tưởng chúng tôi, thậm chí đã bớt đi tiền lương của mình và đưa khoản tiền đó cho chúng tôi tiếp tục công việc cho đến khi mọi người không còn cười nhạo chúng tôi”, GS Gillison chia sẻ.
Cơ hội nào cho ngành nghiên cứu dịch tễ VN?
Khi được hỏi về cơ hội hợp tác với những nhà khoa học dịch tễ VN trong tương lai, cả 4 người hùng “chặn” ung thư đều tỏ ra hào hứng. TS John T.Schiller nhận định: “Để giảm chi phí, một trong những điều chúng tôi đang cố gắng là vận động để việc sản xuất vắc xin thực hiện ở ngay các nước có thu nhập trung bình, điều này sẽ giúp giảm đáng kể chi phí vắc xin và chúng tôi sẵn lòng giúp đỡ các đơn vị hay công ty sản xuất nào có mong muốn xây dựng nhà máy hay là cơ sở sản xuất vắc xin này ở VN”.
TS Aimée R.Kreimer nói: “Những người làm về dịch tễ chúng tôi rất cởi mở trong việc hợp tác. Đó là cách để chúng tôi học hỏi. Vì vậy, chúng tôi rất sẵn sàng hợp tác với các nhà nghiên cứu ở VN, bởi đó là cách chúng tôi phát triển. Mặt khác, John có thể làm việc với các doanh nghiệp để thảo luận về chuyển giao công nghệ và hỗ trợ phát triển vắc xin HPV để sử dụng trong nước. Còn tôi thì sẵn sàng làm việc với Bộ Y tế và bất kỳ tổ chức Chính phủ nào tại VN để phổ biến dữ liệu và thông tin về vắc xin HPV, giúp họ có căn cứ ra quyết định về chính sách”.
Nguồn: https://thanhnien.vn/vi-sao-nhung-nguoi-hung-chan-thanh-cong-ung-thu-do-vi-rut-hpv-185251206214428924.htm
