Vị thế của Nga – Ukraine trước đàm phán hòa bình

Quân đội Nga gần đây đạt được nhiều bước tiến trên mặt trận ở Ukraine. Tổng thống Vladimir Putin sau cuộc hội đàm với các quan chức Mỹ hồi tuần trước đã phát đi tín hiệu rằng ông sẽ không thay đổi các điều kiện của mình về thỏa thuận hòa bình với Kiev.

Vài giờ trước cuộc gặp phái đoàn Mỹ tại Moskva để thảo luận về kế hoạch hòa bình, ông Putin tuyên bố Nga đã kiểm soát thành phố chiến lược Pokrovsk, miền đông Ukraine, sau nhiều tháng giao tranh. Ông cũng ra lệnh cho quân đội Nga sẵn sàng chiến đấu trong mùa đông khắc nghiệt, dường như nhằm thể hiện sức mạnh và quyết tâm của Nga cho cuộc chiến lâu dài.

Nhưng tình hình thực tế không rõ ràng như vậy. Theo bản đồ chiến trường và thông tin từ quân đội Ukraine, đôi bên vẫn tranh chấp một số phần nhỏ ở thành phố Pokrovsk và phòng tuyến của Kiev tại đây chưa sụp đổ hoàn toàn. Song tuyên bố từ Tổng thống Putin, dù có thể còn sớm, đã phản ánh lập trường không khoan nhượng của ông đối với các cuộc đàm phán hòa bình trong tương lai.

“Nga đang nắm thế thượng phong”, Emil Kastehelmi, chuyên gia quân sự thuộc Black Bird Group, tổ chức chuyên phân tích chiến sự Ukraine và an ninh châu Âu, trụ sở tại Phần Lan, nhận xét. Theo ông, Ukraine chưa đến mức phải đầu hàng, nhưng tình cảnh của nước này hiện tại khiến Nga tự tin có thể áp đặt yêu sách với họ.

Sau cuộc gặp tại Moskva, Steve Witkoff, đặc phái viên của Tổng thống Donald Trump, đã tổ chức loạt cuộc thảo luận ở Miami với phái đoàn Ukraine mà cả hai bên đều mô tả là “mang tính xây dựng”.

Khi những tuyên bố này được đưa ra, Nga đã phóng hơn 650 máy bay không người lái (UAV) và 51 tên lửa vào các thị trấn và thành phố trên khắp Ukraine trong một cuộc tấn công bắt đầu vào đêm 5/12 và kéo dài suốt sáng 6/12.

Tối 6/12, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky viết trên mạng xã hội rằng ông “vừa có một cuộc điện đàm dài và thực chất” với ông Witkoff và Jared Kushner, con rể ông Trump. Trong cuộc điện đàm, đôi bên “đã đồng ý về các bước đi tiếp theo cũng như hình thức đàm phán với Mỹ”.

Theo giới chuyên gia, việc Nga kiểm soát Pokrovsk, trung tâm hậu cần quan trọng ở Donetsk, chỉ là tương lai không xa. Họ hiện cũng gần như bao vây thành phố Myrnohrad lân cận. Lực lượng Moskva đang tiến quân nhanh hơn tại khu vực Zaporizhzhia ở phía nam, áp sát thành phố Kupiansk phía đông bắc và đạt được một số bước tiến quanh thành phố Siversk phía đông.

Những đợt tiến công này diễn ra chậm chạp, gây tổn thất lớn về sinh lực lẫn vật lực, khiến Nga có thể mất nhiều năm nữa mới đạt được mục tiêu lãnh thổ đề ra là kiểm soát hoàn toàn tỉnh Donetsk cũng như vùng Donbass, theo các quan chức và nhà phân tích Ukraine.

Dù vậy, tốc độ tiến công của Nga đang tăng nhanh và những bước tiến nhỏ dần tích lũy thành bước đột phá lớn. Theo bản đồ chiến trường của DeepState, nhóm có liên kết với quân đội Ukraine, lực lượng Nga đã kiểm soát được 505 km2 lãnh thổ trong tháng 11, tăng từ 267 km2 hồi tháng 10.

“Tương lai thực sự ảm đạm với Ukraine”, Kastehelmi nói. “Tôi không thấy bất cứ lối thoát khả dĩ nào cho họ”.

Hiện tại, Ukraine dường như có đủ nguồn lực để giữ cho phòng tuyến không sụp đổ, nhưng nó đang lung lay. Tổng thống Putin đã ngụ ý rằng Ukraine nên nhượng bộ với các điều kiện Nga đặt ra, trước khi xung đột trở nên tồi tệ hơn. Kiev đang đối mặt tình trạng thiếu nhân lực trầm trọng, trong khi nguồn viện trợ tài chính từ phương Tây đến nay vẫn chưa chắc chắn.

Ông Putin, trong một cuộc phỏng vấn với truyền thông Ấn Độ hôm 4/12, tuyên bố Nga sẽ kiểm soát thêm lãnh thổ ở Donetsk bằng mọi biện pháp cần thiết.

“Mọi thứ bên phía chúng tôi bắt đầu đổ vỡ từng chút từ tháng 9”, Ihor, phi công UAV của Ukraine ở Pokrovsk, cho hay. “Phòng tuyến dần sụp đổ vì binh sĩ kiệt sức”, sau nhiều tháng bị Nga vây ép bằng pháo binh, UAV và bom lượn.

Theo anh, chừng nào còn khả năng gây áp lực trên chiến trường, Nga sẽ không thực sự mặn mà với kế hoạch hòa bình do Mỹ đề xuất.

Cùng lúc, lực lượng Nga cũng nhắm vào các thành phố quan trọng khác ở Donetsk như Kostiantynivka và Lyman.

Oleh Voitsekhovskyi, đại úy Ukraine có đơn vị đóng quân gần Lyman, cho biết lực lượng Nga đang tấn công “suốt ngày đêm” và “theo mọi hướng”. Những cuộc tập kích bằng UAV hay pháo kích không bao giờ dừng lại, anh mô tả.

“Trong hai tháng qua, có thể cảm nhận rõ cường độ giao tranh tăng mạnh như thế nào”, Voitsekhovskyi nói.

Ông cho hay lực lượng Nga thường tiến công theo các nhóm nhỏ và dù Ukraine có drone theo dõi trên đầu, sương mù dày đặc khiến chúng gặp khó khăn hơn trong việc ngăn chặn đối phương.

Tuy nhiên, bản đồ của DeepState cho thấy đến nay, đợt tiến công của Nga trên hướng Kostiantynivka chưa mang lại nhiều kết quả về mặt lãnh thổ. Tình hình ở Lyman cũng tương tự. Điều này khiến mọi thứ càng trở nên khó khăn hơn đối với Pokrovsk, khi Nga quyết tâm giành một chiến thắng vừa mang ý nghĩa chiến lược vừa mang tính biểu tượng ở đây.

Theo lời Maksym Bakulin, binh sĩ Lữ đoàn 14 thuộc lực lượng Vệ binh Quốc gia Ukraine, những đường phố từng tấp nập của Pokrovsk giờ đây “chỉ toàn thi thể dân thường và quân nhân lẫn lộn với nhau, không có khả năng thu hồi”.

Quân đội Nga coi Pokrovsk là bước đệm để tiến tới Sloviansk và Kramatorsk, hai thành phố được phòng thủ kiên cố ở Donetsk mà Ukraine hiện vẫn kiểm soát.

Một số chuyên gia đã đặt câu hỏi về tính đúng đắn trong quyết định của Ukraine khi tiếp tục cố thủ ở Pokrovsk, bất chấp tổn thất nặng nề về sinh mạng.

Tuy nhiên, các nhà phân tích và binh sĩ Ukraine cho rằng giới lãnh đạo nước này có thể muốn cố giữ Pokrovsk nhằm ngăn Nga truyền đi thông điệp rằng chiến thắng của họ là điều không thể tránh khỏi, khi các cuộc đàm phán hòa bình sắp bước vào giai đoạn quyết định. Việc quân đội Ukraine trụ lại Pokrovsk cũng có khả năng làm tăng tổn thất cho lực lượng Nga.

Theo các nhà phân tích, trong khi Ukraine tập trung quá nhiều nguồn lực vào trận chiến tại Pokrovsk, lực lượng Nga đã phát hiện ra cơ hội ở nơi khác, tại vùng Zaporizhzhia phía đông nam.

Quân đội Nga đã tiến công tương đối nhanh ở khu vực này trong những tuần gần đây, kiểm soát được khoảng 194 km2 quanh thành phố Huliaipole trong tháng 11, theo DeepState.

Kastehelmi cho hay Ukraine đã điều một số lực lượng dự bị đến khu vực, giúp làm chậm đà tiến công của Nga. “Nga sẵn sàng dấn thân vào một cuộc chiến tiêu hao và họ đang cố gắng phá vỡ thế trận quân sự của Ukraine một cách từ từ”, ông nhận xét.

Khi trận chiến kéo dài 18 tháng giành Pokrovsk bước vào giai đoạn cuối, những lo ngại về thành phố lân cận Myrnohrad đang gia tăng.

Oleh, một trung sĩ chỉ huy trung đội Ukraine trong khu vực, cho biết Nga đang tấn công các vị trí của họ ở đó hàng ngày. UAV biến các con đường ra vào thành phố thành những cái bẫy chết người.

“Họ không để chúng tôi yên dù là ngày hay đêm”, Oleh nói, thêm rằng anh hoàn toàn kinh ngạc trước nguồn lực của Nga, từ những thiết bị nhìn đêm, máy bay tiếp tế đến số lượng binh sĩ.

“Nếu chúng tôi có ba người, họ có tới 30”, anh cho hay. “Nguồn nhân lực của họ thực sự ngoài sức tưởng tượng”.

“Tuy nhiên, họ cũng không ngờ được rằng chúng tôi lại có thể chiến đấu lâu đến vậy”, Oleh nói.

Vũ Hoàng (Theo Reuters, AFP, AP)