Việt Nam hướng tới mô hình ‘toàn dân khởi nghiệp’

Thông tin được Thứ trưởng Hoàng Minh nêu tại Diễn đàn về đầu tư cho khởi nghiệp sáng tạo, tổ chức sáng 13/12, trong khuôn khổ Techfest Việt Nam 2025. Tại diễn đàn, các chuyên gia trong nước và quốc tế cùng chia sẻ kinh nghiệm, các mô hình hợp tác đầu tư nhằm thúc đẩy chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và phát triển bền vững.

Ông cho biết hiện có nhiều chính sách mới đã ban hành thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo. Lần đầu tiên Việt Nam thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm cấp quốc gia và địa phương. Quỹ quốc gia cho phép tổ chức, cá nhân cùng góp vốn với Nhà nước. Chính sách mới cũng cho phép quỹ này được đầu tư theo chu kỳ dài hạn, 10-15 năm, không tính theo từng thương vụ.

Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia cũng được phép đầu tư vào các quỹ khác, với khẩu vị đặc thù, ví dụ như các công nghệ xanh, công nghệ chiến lược. Quỹ còn được phép đầu tư ra nước ngoài để giúp Việt Nam sớm tiếp cận các công nghệ mới.

“Việc hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm nhà nước thể hiện thông điệp của Chính phủ, không chỉ hỗ trợ bằng chính sách, mà Nhà nước còn trực tiếp tham gia vào hệ sinh thái khởi nghiệp”, Thứ trưởng nhấn mạnh.

Một cấu phần mới của hệ sinh thái cũng sắp thành hình. Việt Nam sẽ sớm hình thành sàn giao dịch chứng khoán chuyên biệt cho khởi nghiệp, giúp các tổ chức, cá nhân và quỹ đầu tư có thể lên sàn giao dịch với nhau, tránh việc thoái vốn qua những kênh không thuận lợi.

Ở góc độ địa phương, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trương Việt Dũng cho biết Hà Nội sẽ ra mắt quỹ đầu tư mạo hiểm của thành phố, với ngân sách 600 tỷ đồng. Dự kiến, Hà Nội sẽ chi 2.000 tỷ cho đầu tư mạo hiểm và mời các nhà đầu tư trong và ngoài nước cùng tham gia.

Theo ông Dũng, đây là sự thay đổi lớn về mặt nhận thức và tư duy, cho thấy “sự đổi mới mãnh liệt” của đất nước nói chung và Hà Nội nói riêng. Tuy nhiên, Nhà nước không làm thay thị trường, mà đóng vai trò kiến tạo và chia sẻ rủi ro ban đầu. Trong đó nguồn lực Nhà nước được xem là “vốn mồi” để thu hút nguồn lực xã hội.

Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng hai con số. Với Hà Nội, để đạt mục tiêu này, thành phố cần tăng trưởng 7,7 tỷ USD mỗi năm, ở giai đoạn 2029-2030 là 11 tỷ USD/năm. Theo ông Dũng, điều này chỉ có thể làm được bằng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và việc làm mới các động lực tăng trưởng.

“Vấn đề hôm nay không còn là có đổi mới sáng tạo hay không? mà có đủ quyết tâm để làm đến cùng hay không?”, Phó Chủ tịch Hà Nội, nói. Thông qua diễn đàn, ông muốn gửi lời mời đến với các doanh nghiệp, các nhà đầu tư, các startup trong và nước các quốc tế, “hãy đến với Việt Nam, đến với Hà Nội, nơi chính quyền luôn sẵn sàng tiếp nhận, đồng hành dài hạn để biến ý tưởng sáng tạo thành giá trị phục vụ cho xã hội”.

Làm gì để thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp?

Tại diễn đàn, nhiều đại diện quốc tế đã chia sẻ với Việt Nam về các xu hướng và bài học kinh nghiệm trong lĩnh vực đầu tư mạo hiểm.

Theo ông David Lewis, Chủ tịch kiêm CEO Energy Capital Việt Nam, thế giới đang chứng kiến những “thay đổi sâu sắc” trong xu hướng đầu tư, và Việt Nam cũng nằm trong dòng chảy đó.

Ông cho hay, nhiều quốc gia trong khu vực, điển hình là Singapore, đã triển khai thành công cơ chế hợp tác công – tư (PPP) trong đầu tư mạo hiểm. Theo mô hình này, Chính phủ có thể đóng vai trò cung cấp nguồn “vốn hạt giống” ban đầu. Ở quốc đảo này, mối liên kết chặt chẽ giữa nhà nước, viện trường, doanh nghiệp và quỹ đầu tư đã hình thành chuỗi sinh thái hoàn chỉnh cho hoạt động đầu tư, khởi nghiệp.

Một ví dụ khác tại Mỹ, các quỹ đầu tư mạo hiểm, đặc biệt là khu vực tư nhân, thường gắn chặt với hệ sinh thái Silicon Valley, qua đó tiếp cận các sản phẩm công nghệ được thương mại hóa từ viện nghiên cứu và trường đại học.

Với Việt Nam, ông David đánh giá cao quyết tâm của Chính phủ, thể hiện ở Nghị định 264, hướng dẫn hình thành Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia. Theo ông, điều này cho thấy chiến lược của Chính phủ là thúc đẩy đầu tư, đồng thời sẵn sàng chấp nhận rủi ro ở mức độ nhất định.

Tuy nhiên, để các quỹ đầu tư có thể phát triển hiệu quả tại Việt Nam, CEO Energy Capital cho rằng, điều kiện tiên quyết là phải có một hệ sinh thái đầy đủ và đồng bộ. Ông khuyến nghị Việt Nam nên học hỏi mô hình kết hợp giữa khu vực công và tư của Singapore.

Để nói về rào cản của startup, ông David lấy ví dụ về câu chuyện của Equipcast – một startup AI Mỹ gặp khó khi tiếp cận thị trường Việt Nam. Theo ông, các doanh nghiệp Việt Nam có nhu cầu tối ưu vận hành, nhưng vẫn do dự trước những rủi ro của việc thử công nghệ mới.

Vị chuyên gia này cho rằng, để giải bài toán trên, cần có một cơ chế trung gian giúp triển khai các dự án thử nghiệm, đó có thể là nguồn “vốn mồi” của Nhà nước, chia sẻ rủi ro tài chính cho doanh nghiệp trong giai đoạn đầu.

Ông đề xuất Nhà nước cần có cơ chế khai thác tối đa hiệu quả của Nghị định 264 về quỹ đầu tư mạo hiểm, song song với việc xây dựng cơ chế sandbox cho các quỹ đầu tư. CEO Energy Capital cũng cho rằng Việt Nam nên triển khai các gói ưu đãi thuế đặc biệt và cơ chế ưu tiên để doanh nghiệp và nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận thị trường. “Những ưu đãi này sẽ là công cụ quan trọng để định hướng dòng vốn quốc tế vào Việt Nam”, ông nói.

Ông Samuel Ang, chuyên gia cấp cao, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), mang đến một câu chuyện thú vị, khi nhắc đến “linh dương đồng cỏ”, khái niệm dùng để chỉ những doanh nghiệp có tốc độ tăng trưởng rất nhanh, khả năng phát triển vượt trội và vươn ra thị trường toàn cầu.

Theo ông Samuel, mặc dù số lượng không nhiều, thế nhưng các doanh nghiệp này có thể tạo ra tác động rất lớn. Một doanh nghiệp “linh dương đồng cỏ” có thể đóng góp tới 40% số việc làm mới trong nền kinh tế. Những lĩnh vực như AI, bán dẫn hay công nghệ cao thường được xem là “đồng cỏ” cho các doanh nghiệp loại này.

Một số tiêu chí cơ bản để nhận diện doanh nghiệp “linh dương đồng cỏ” là những doanh nghiệp trẻ, mới thành lập, có tham vọng lớn và mục tiêu phát triển táo bạo, sẵn sàng tăng trưởng nhanh. Họ có khả năng giải quyết những vấn đề mang tính hệ thống của xã hội.

Lấy ví dụ tại Hà Nội, chuyên gia của ADB cho rằng, các vấn đề như ô nhiễm môi trường, ùn tắc giao thông hay khả năng tiếp cận tín dụng đều là những bài toán lớn. Những doanh nghiệp đưa ra giải pháp hiệu quả cho các vấn đề này chính là ứng viên tiềm năng của nhóm “linh dương đồng cỏ”.

Vai trò của Ngân hàng Phát triển châu Á là hỗ trợ các địa phương xác định và nuôi dưỡng những doanh nghiệp “linh dương đồng cỏ” đã được phát hiện, để mỗi một đồng vốn đầu tư có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa, tiếp cận được nhiều doanh nghiệp và nhiều đối tượng hơn.

Theo chuyên gia của ADB, việc đầu tiên các địa phương cần làm xây dựng danh sách doanh nghiệp “linh dương đồng cỏ”. Sau đó, quỹ đầu tư của Nhà nước hoặc quỹ đầu tư quốc gia cần tham gia hỗ trợ vốn ban đầu, giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn lực và đẩy nhanh tốc độ phát triển. “Đây là cách tạo đòn bẩy cho hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển”, ông Samuel nói.

Chia sẻ kinh nghiệm về đầu tư phát triển xanh, mục tiêu mà Việt Nam hướng tới, ông Juhern Kim, Trưởng Đại diện Viện Tăng trưởng Xanh Toàn cầu (GGGI) tại Việt Nam, cho rằng thách thức lớn nhất của đầu tư tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn hiện nay không nằm ở việc thiếu ý tưởng hay công nghệ, mà nằm ở rủi ro, đặc biệt là rủi ro công nghệ, rủi ro thị trường và rủi ro tài chính trong giai đoạn đầu.

Theo ông, lộ trình đạt Net Zero đòi hỏi những giải pháp công nghệ chưa hoàn toàn trưởng thành. Dẫn các nghiên cứu quốc tế, ông cho biết khoảng 35% mức cắt giảm phát thải CO2 cần thiết phụ thuộc vào các công nghệ mới đang ở giai đoạn thử nghiệm và thêm khoảng 40% đến từ các giải pháp chưa được triển khai ở quy mô thương mại.

“Điều này đồng nghĩa với việc phần lớn các công nghệ then chốt cho chuyển đổi xanh hiện nay vẫn bị xem là rủi ro cao trong con mắt của nhà đầu tư tư nhân, khiến dòng vốn thị trường khó có thể tự chảy vào nếu không có cơ chế hỗ trợ phù hợp”, ông Kim nói.

Chuyên gia từ GGGI đề xuất mô hình quỹ lai, nơi vốn từ khu vực công tham gia với các điều khoản “bất đối xứng” như chịu lỗ trước. Theo ông Kim, mô hình này đặc biệt phù hợp với climate-tech và deep-tech, những lĩnh vực có tác động lớn nhưng chu kỳ đầu tư dài, độ bất định cao và khó tiếp cận vốn truyền thống.

Từ góc độ một quỹ đầu tư mạo hiểm tư nhân, ông Lê Thành Nam, Giám đốc đầu tư Touchstone Partner cho rằng, khi nhắc đến quỹ tư nhân, nhiều người thường chỉ nghĩ đến nguồn vốn. Tuy nhiên, giá trị đóng góp của quỹ không chỉ dừng lại ở tài chính.

Với chuyên môn, kinh nghiệm thẩm định và các tiêu chuẩn kỷ luật tài chính chặt chẽ, các quỹ đầu tư mạo hiểm tư nhân còn đóng vai trò như một bộ lọc đầu tư, giúp giảm thiểu đáng kể rủi ro cho Chính phủ và chính quyền địa phương, xác định lĩnh vực cần ưu tiên phân bổ nguồn lực. Ngoài ra, các quỹ tư nhân còn có thể hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng ra thị trường quốc tế.

Ông Nam đề xuất cần có cơ chế để khu vực tư nhân đóng vai trò dẫn dắt, chia sẻ dữ liệu và hợp tác chặt chẽ với khu vực công. Bên cạnh đó, ông cũng nêu kiến nghị xây dựng “cơ chế một cửa” trong triển khai đầu tư, giúp nhà đầu tư xử lý toàn bộ quy trình tại một đầu mối duy nhất.

Trong phiên tọa đàm kéo dài hơn 40 phút về Thúc đẩy hợp tác đầu tư ba bên: tổ chức tài chính quốc tế – đầu tư mạo hiểm Nhà nước – đầu tư mạo hiểm tư nhân cho khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam, các vấn đề liên quan đến việc giảm thiểu rủi ro trong đầu tư, hợp tác ba bên cũng là vấn đề được các chuyên gia trong và ngoài nước quan tâm nhiều nhất.

Từ kinh nghiệm triển khai tại nhiều quốc gia trên thế giới, ông Paulo Andrez, Chủ tịch Danh dự của EBAN (Mạng lưới Nhà đầu tư Thiên thần châu Âu), cho rằng nên có sự tham gia của các Chính phủ cùng khối tư nhân. Trong đó, Chính phủ sẽ là nhà đầu tư đầu tiên, sau đó có thể cho phép các nhà đầu tư tư nhân mua lại chính phần đó. Đây là cách để giảm thiểu rủi ro cho các nhà đầu tư cũng như chính các startup.

Ngoài ra, theo ông, các chính phủ có thể sử dụng các công cụ của mình để giúp các dự án khởi nghiệp, chẳng hạn đưa ra các đánh giá, khung thử nghiệm, chứng nhận để startup có thể dễ dàng đi ra quốc tế. Khi đó, họ có thể thu hút đầu tư từ quốc tế mà không cần đầu tư nhiều, từ đó giảm thiểu rủi ro.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Xuân Giao, Giám đốc đầu tư, Quỹ đầu tư Việt Nam – Oman, cho rằng giai đoạn khởi nghiệp của một doanh nghiệp thông thường nó sẽ rơi vào khoảng 8 – 10 năm, vì vậy việc xác định thời điểm đầu tư sẽ rất quan trọng với các quỹ.

“Do đó, Chính phủ có thể đóng vai trò đầu tư đầu tiên để giảm thiểu rủi ro cũng như tạo cơ hội cho các nhà đầu tư khác. Khi đã thấy được uy tín, các quỹ đầu tư sẽ tham gia”, ông nói.

Phát biểu bế mạc Diễn đàn, Thứ trưởng Hoàng Minh khẳng định đổi mới sáng tạo là con đường duy nhất để Việt Nam đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số. Theo ông, xu hướng chung cho thấy các quốc gia đều lấy đổi mới sáng tạo làm nền tảng phát triển khoa học công nghệ. Việt Nam cũng không thể đứng ngoài. “Muốn phát triển kinh tế xã hội phải dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo”, Thứ trưởng nói.

Thời gian gần đây, dòng vốn đầu tư cho khởi nghiệp toàn cầu suy giảm mạnh, từ 600 tỷ USD năm 2021 xuống khoảng 300 tỷ USD năm 2024. Việt Nam cũng theo xu hướng này khi dòng vốn đầu tư mạo hiểm giảm từ 1,5 tỷ USD xuống còn 500 triệu USD trong cùng giai đoạn.

Mặc dù vậy, theo ông, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam vẫn ghi nhận bước tiến đáng kể. Cả nước hiện có hơn 4.000 startup, 200 tổ chức trung gian hỗ trợ, hai kỳ lân công nghệ và hơn 20 doanh nghiệp có tiềm năng trở thành kỳ lân. Chỉ số đổi mới sáng tạo Việt Nam đứng thứ 44 trong 132 quốc gia. Chỉ số hệ sinh thái khởi nghiệp xếp thứ 55. Tốc độ tăng trưởng hệ sinh thái khởi nghiệp đứng thứ ba ASEAN.

Trước chia sẻ của các diễn giả tại Diễn đàn, Thứ trưởng Hoàng Minh cho biết Bộ Khoa học và Công nghệ trân trọng tiếp thu, mong muốn lắng nghe nhiều hơn nữa để thúc đẩy hệ sinh thái nghiệp Việt Nam phát triển, hội nhập cùng thế giới.

Diễn đàn Chính sách quốc gia Hợp tác quốc tế về đầu tư cho khởi nghiệp sáng tạo là điểm nhấn của Techfest Việt Nam 2025. Đây là chuỗi sự kiện thúc đẩy đổi mới sáng tạo, do Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp cùng UBND Hà Nội tổ chức từ ngày 12 đến 14/12. Techfest 2025 dự kiến thu hút khoảng 60.000 lượt khách tham dự trực tiếp và trực tuyến, cùng 1.200 quỹ đầu tư, vườn ươm và 1.700 startup trong và ngoài nước.

Trọng Đạt – Lưu Quý