Xây dựng thị trường sáng tạo nội dung số an toàn, lành mạnh

Khó ai có thể tin được những video có thời lượng từ dưới 1 phút đến 20 phút (phim siêu ngắn) lại nhanh chóng thu hút được sự quan tâm của đông đảo người sử dụng mạng xã hội như hiện nay. Không ít phim siêu ngắn còn được quay, dựng theo khổ dọc của màn hình điện thoại để phù hợp các nền tảng mạng xã hội. Cũng vì thời lượng và chi phí sản xuất nhỏ, nội dung của phim siêu ngắn thường đơn giản, dễ đoán với rất ít nhân vật.

Tuy nhiên, tận dụng một số thuật toán chia sẻ video trên các nền tảng mạng xã hội, phim siêu ngắn nhanh chóng chiếm lĩnh một lượng người xem không nhỏ trên các ứng dụng TikTok, Kwai, Douyin, và gần đây là Facebook, YouTube. Nhờ lượng người xem đông đảo và ổn định, các nhà sản xuất phim siêu ngắn cũng dễ dàng thu được lợi nhuận lớn thông qua các hợp đồng quảng cáo. Chỉ riêng tại thị trường Trung Quốc, quy mô của thị trường phim siêu ngắn lên đến 6,91 tỷ USD tính đến cuối năm 2024 (theo số liệu của Tencent – tập đoàn công nghệ hàng đầu của nước này). Làn sóng phim siêu ngắn cũng nhanh chóng vượt ra khỏi biên giới Trung Quốc. Theo tạp chí chuyên về giải trí Variety, quy mô của thị trường phim siêu ngắn trên toàn cầu (không tính Trung Quốc) đạt ngưỡng 2 tỷ USD và dự kiến tăng gấp đôi vào năm 2025.

Tại Việt Nam, sản xuất phim siêu ngắn đang trở thành một cuộc đua mới với sự cạnh tranh giữa nhiều công ty truyền thông và nhà sáng tạo nội dung số… Theo lời giới thiệu trên website của một đơn vị sản xuất phim siêu ngắn, số lượng người xem trên hệ thống kênh video của họ lên đến 4 triệu lượt/ngày. Một vài doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực thực phẩm, thời trang, thẩm mỹ cũng tự sản xuất phim siêu ngắn để dễ dàng tiếp cận khách hàng tiềm năng thông qua số lượt theo dõi và tương tác với video.

Tuy nhiên đằng sau thành công của loại hình phim mới mẻ này cũng tồn tại những mặt trái mà phổ biến nhất là chất lượng nội dung thấp kém. Cốt truyện của không ít phim siêu ngắn Việt Nam đều cường điệu hóa, phóng đại sự bất bình đẳng trong các mối quan hệ giữa cá nhân với người thân, gia đình, cộng đồng. Trong đó, nhân vật chính luôn bị xem thường, nhục mạ, hành hạ, lừa dối vì vẻ ngoài hiền lành, tính cách khiêm tốn, giản dị. Cao trào tập phim được đẩy lên khi nhân vật chính bất ngờ tiết lộ thân phận thật của bản thân và vạch trần âm mưu, thủ đoạn của những kẻ xấu. Về bản chất, nội dung này không mới mà chỉ là sự sao chép các kịch bản có sẵn của dòng phim chiếu mạng (web drama) cũng đang khá thịnh hành tại Việt Nam. Thậm chí, nhiều bộ phim chiếu mạng được các nhà sản xuất chỉnh sửa, biên tập lại dưới hình thức phim siêu ngắn để tối ưu hóa kinh phí và lợi nhuận.

Điểm khác biệt so với web drama đó là phim siêu ngắn có mật độ hình ảnh xuất hiện dày đặc hơn, lời thoại mang tính kích động những mặt trái trong xã hội như: Định kiến giới, tâm lý phân biệt giàu nghèo, phân biệt người có quá khứ lầm lỡ, mâu thuẫn giữa mẹ chồng nàng dâu, mẹ kế con riêng, bạo lực học đường, tệ nạn mại dâm, cờ bạc,… Nhiều tập phim còn chèn logo quảng cáo, hình ảnh các nền tảng cá cược trực tuyến trái phép. Một số kênh còn thường xuyên phát các tập phim có nội dung mô tả hành vi bạo hành với người già, phụ nữ, trẻ em. Dù chỉ là diễn xuất, nhiều cảnh quay trong các phim siêu ngắn cũng gây phẫn nộ cho khán giả bởi cách thể hiện lời thoại, cảnh đánh đập có biểu hiện xúc phạm đến nhân phẩm, danh dự con người. Chưa kể, một số kênh trên Facebook, TikTok còn chiếu lậu những phim siêu ngắn dung tục của nước ngoài.

Tuy phim siêu ngắn nhận được lượng tương tác cao trên các nền tảng mạng xã hội nhưng phần lớn đều là các nhận xét, đánh giá rất tiêu cực. Bởi khán giả thường xuyên được gợi ý xem những video nhảm có nội dung tương tự nhau, một khi đã lỡ tay lướt phải một bộ phim siêu ngắn trước đó. Đây là hệ quả của các thuật toán định hướng người dùng trên các nền tảng mạng xã hội. Chẳng hạn trên fanpage của Đức SVM (Hoàng Văn Đức – thành viên sáng lập Công ty cổ phần truyền thông SVM Network), nhiều người dùng Facebook đã yêu cầu cá nhân này ngừng đăng tải, chia sẻ các nội dung nhảm nhí, độc hại, nhưng vẫn tiếp tục bắt gặp những nội dung này khi sử dụng mạng xã hội. Đáng chú ý, nhiều cái tên khác từng không ít lần bị báo chí đề cập vì những sản phẩm phim chiếu mạng độc hại, nhưng đến nay, các công ty truyền thông, giải trí này vẫn tiếp tục phát sóng thêm vô số nội dung phản cảm dưới các hình thức khác nhau.

Từ tháng 4/2023, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã thành lập Tổ công tác quản lý hoạt động phổ biến phim trên không gian mạng. Tuy nhiên, do số thành viên ít, thiếu thiết bị chuyên dụng, đơn vị này mới chỉ kịp thời ngăn chặn các nội dung xấu độc trên các nền tảng phát hành phim trực tuyến phổ biến như Netflix, FPT Play, IQiYi, VieOn… nhưng chưa thể giám sát toàn bộ các loại hình mới đang xuất hiện tràn ngập trên nền tảng mạng xã hội. Mặt khác, các đơn vị làm phim chiếu mạng và phim siêu ngắn thường cố tình lách Luật Điện ảnh và các nghị định, thông tư liên quan bằng nhiều hình thức khác nhau. Hầu hết, các trang, kênh phổ biến phim siêu ngắn chỉ thừa nhận là nơi chia sẻ “video mang tính giải trí”, “kênh giải trí phản ánh cuộc sống đời thường”. Vì vậy, rất khó áp dụng Luật Điện ảnh để xử lý các sản phẩm phim rác này trừ khi chúng vi phạm những quy định khác trong Bộ luật Hình sự, Luật Quảng cáo. Trong khi đó, các nền tảng mạng xã hội dường như tỏ ra vô can mặc dù chính họ đã tạo ra các thuật toán gợi ý video đến người sử dụng. Có rất ít trường hợp mạng xã hội chủ động xóa, ẩn, chặn tính tăng kiếm tiền đối với các video, kênh vi phạm.

Quản lý phim siêu ngắn trên không gian mạng vẫn là một vấn đề nan giải không chỉ riêng ở Việt Nam. Tại Trung Quốc, trong giai đoạn 2022-2023, Cục Quản lý phát thanh và truyền hình quốc gia Trung Quốc (NRTA) cho biết, đã xóa 25.300 bộ phim siêu ngắn với tổng cộng 1,4 triệu tập phim có nội dung khiêu dâm, đẫm máu, thấp kém và thô tục. Từ tháng 6/2024, NRTA yêu cầu một số nhà sáng tạo nội dung phải đăng ký giấy phép phổ biến phim siêu ngắn. Các biện pháp siết chặt quản lý nội dung phim siêu ngắn của NRTA đã nâng cao ý thức đáng kể đối với các mạng xã hội và nhà sáng tạo nội dung tại Trung Quốc.

Đầu năm 2024, mạng xã hội Douyin mời đạo diễn nổi tiếng Châu Tinh Trì tư vấn cho người sáng tạo nội dung trên nền tảng này nhằm tạo ra các sản phẩm phim siêu ngắn có chất lượng cao hơn. Tháng 9/2024, tại Hội nghị truyền thông và giải trí APOS diễn ra ở Indonesia, một nhóm giám đốc điều hàng các nền tảng phim siêu ngắn của Trung Quốc trình bày báo cáo trước 550 đại diện các tập đoàn truyền thông quốc tế về hướng đi mới của phim siêu ngắn. Trong khi đó, các nhà sáng tạo nội dung tại Mỹ và châu Âu lại chủ động đưa các nội dung gắn liền với văn hóa phương tây vào phim siêu ngắn, giảm bớt các tình tiết tiêu cực, bất bình đẳng để tạo ra mầu sắc tươi mới, lạc quan khi đối sánh với loại hình phim siêu ngắn từ Trung Quốc. Đây có thể xem là những bài học kinh nghiệm để Việt Nam tham khảo, học tập nhằm xây dựng, định hướng phát triển cho phim siêu ngắn và các dòng phim chiếu mạng trong thời gian tới.

Hiện nay, xu hướng sáng tạo video nói chung và sản xuất phim siêu ngắn nói riêng đang là một thị trường rộng mở, có giá trị cao và nhiều cơ hội phát triển. Trong bối cảnh đó, bên cạnh việc xử lý các nội dung xấu, độc, cần có một chiến lược phát triển bài bản nhằm xây dựng thị trường sáng tạo nội dung số đa dạng, sôi động nhưng vẫn bảo đảm an toàn, lành mạnh. Do đó, cơ quan chức năng cần tập trung xây dựng những quy định pháp luật bổ sung vừa mang tính chất quản lý, vừa có khả năng định hướng, kiến tạo cho các loại hình video mới có thể phát triển trong tương lai. Các trường đại học, viện nghiên cứu về truyền thông, sân khấu, điện ảnh cần có những góc nhìn mới về ngành sáng tạo nội dung, đưa các loại hình phim chiếu mạng, phim siêu ngắn vào các khóa học, chương trình giảng dạy đối với sinh viên, học viên có nhu cầu.

Từ đây, đào tạo nguồn nhân lực dồi dào, chất lượng cao thích ứng nhanh chóng với những biến động, trào lưu của thị trường sáng tạo nội dung số; đồng thời cổ vũ, khuyến khích họ sáng tạo, lan tỏa những sản phẩm video giải trí tích cực trên không gian mạng. Các công ty truyền thông, giải trí cũng cần tận dụng những khoảng trống trong thị trường phim siêu ngắn tại Việt Nam và thế giới để có hướng đi phù hợp, chinh phục khán giả bằng những sản phẩm đặc sắc, hấp dẫn, lành mạnh. Ngoài ra, các công ty này cần phối hợp doanh nghiệp công nghệ để xây dựng những nền tảng chia sẻ phim siêu ngắn trực tuyến xuyên biên giới, tìm cách vươn lên nắm bắt thị trường và làm chủ xu hướng sáng tạo.