Tăng mức giảm trừ gia cảnh để thuế không còn là gánh nặng

LTS: Dự án Luật Thuế TNCN (thay thế) mà Bộ Tài chính dự kiến trình Quốc hội vào năm 2026 đang nhận được sự quan tâm đặc biệt của người dân. Trong đó các vấn đề về mức giảm trừ gia cảnh, giảm bậc thuế, giãn khoảng cách giữa các bậc thuế…lại nóng lên khi có nhiều bộ và địa phương đồng loạt đề nghị nâng mức giảm trừ gia cảnh lên gấp rưỡi, đồng thời giảm và giãn khoảng cách giữa các bậc thuế để đảm bảo sự công bằng.

Tuy nhiên, theo Bộ Tài chính, phạm vi các khoản chi được giảm trừ, mức độ được giảm trừ cần phải được cân nhắc, tính toán phù hợp để vừa đạt được mục tiêu đề ra và không làm giảm vai trò của chính sách thuế TNCN.

Mức giảm trừ thấp, thu nhập không đủ trang trải cuộc sống

Chị Nguyễn Thu Hường, nhân viên văn phòng đang sinh sống tại Hà Nội cho biết, chị có thu nhập khoảng 20 triệu đồng/tháng và đang phải nuôi con nhỏ. Chính vì vậy, hàng tháng chị phải hết sức tiết kiệm mới đủ trang trải tiền thuê nhà, tiền ăn, tiền bỉm sữa, tiền trông trẻ… vì chi phí ngày càng đắt đỏ.

“Chi phí nào cũng không ngừng tăng mỗi ngày. Dù tiết kiệm hết mức nhưng hàng tháng tôi không để dư ra đồng nào. Sau khi giảm trừ cho bản thân và con, tôi vẫn phải đóng thuế TNCN 230 nghìn đồng/tháng, trong khi còn vô số khoản phải chi trả. Mức giảm trừ gia cảnh hiện nay không đủ trang trải cho cuộc sống”, chị Hường nói.

Cùng cảnh éo le do nộp thuế, anh Phạm Thái Bảo sống tại Bắc Từ Liêm (Hà Nội) cho biết, anh có hai con nhỏ và cả hai vợ chồng đều làm công ăn lương. Vì trường mầm non gần nhà đã quá tải, không thể đăng ký cho con học trường công nên anh chị phải cho con học trường mầm non tư thục với 5,2 triệu đồng/tháng. Trong khi đó, mức giảm trừ cho người phụ thuộc hiện nay là 4,4 triệu đồng/người/tháng, còn chưa đủ đóng học phí cho con.

“Riêng tiền học phí đã cao hơn mức giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc, chưa kể còn chi phí ăn uống, bỉm sữa, thuốc men,… Nhiều năm nay vật giá leo thang nhưng mức giảm trừ vẫn cứ áp 4,4 triệu đồng/người/tháng. Gia đình tôi phải chi tiêu tằn tiện vẫn không thấy dư dả”, anh Bảo cho hay.

Đừng để chính sách thuế thành gánh nặng cho người thu nhập thấp

Trao đổi về mức giảm trừ gia cảnh hiện nay, TS. Nguyễn Quốc Việt – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế chính sách (VEPR) nhận định, mức giảm trừ gia cảnh chỉ căn cứ vào chỉ số giá tiêu dùng (CPI) là quá lạc hậu, không hợp lý. Theo ông Việt, chi tiêu của mỗi hộ gia đình ở từng khu vực khác nhau nhưng Việt Nam áp mức chung trên cả nước là không hợp lý.

Ông Việt lý giải, bản thân người dân sống ở thành phố lớn, mức tăng CPI do cơ quan chức năng công bố dường như chưa phản ánh đúng thực tế. Vì chỉ số giá tiêu dùng có độ vênh lớn giữa thành thị và nông thôn.

Ông Việt cho rằng cơ quan nhà nước cần phải đánh giá lại một cách toàn diện và sớm điều chỉnh cách tính thuế này dựa trên tinh thần nuôi dưỡng nguồn thu. Bởi, quy định về mức giảm trừ gia cảnh đã quá thấp so với vật giá nhưng mãi không đổi khiến nhiều người dân đang nghèo đi vì thuế.

Vào 4 năm trước, mức giảm trừ gia cảnh là 4,4 triệu đồng/người/tháng và mức đóng thuế của người có thu nhập là 11 triệu đồng/tháng thì có thể tạm ổn. Nhưng hiện nay, mức tính như vậy không còn phù hợp, nhất là tại các thành phố lớn có chi phí đắt đỏ như Hà Nội, TP.HCM.

Chưa kể, từ khi áp dụng Luật Thuế TNCN (sửa đổi) vào năm 2012 đến nay lương tối thiểu vùng của Chính phủ đã tăng 9 lần (trừ năm 2021). Tăng từ mức 2 triệu đồng/người/tháng lên hơn 4,68 triệu đồng/tháng. Còn mức giảm trừ gia cảnh chỉ mới điều chỉnh được một lần vào giữa năm 2020. Như vậy, khoản đóng thuế đã ngốn một phần lương được tăng.

Ngoài ra, ông Việt cho hay, nếu một gia đình ở thành phố cho con học trường tư thục thì mức giảm trừ gia cảnh đối với người phụ thuộc là 4,4 triệu đồng/người/tháng không thể đủ chi trả. Trong khi hệ thống trường công không mở rộng. Khoản chi phí cho con học trường tư thục cũng không được giảm trừ khi tính thuế…

Do đó, vị chuyên gia này cho rằng, khi thay đổi thuế TNCN, cần phải đề cập và tính toán luôn các khoản giảm trừ làm cơ sở tính khoản thu nhập chịu thuế của người lao động. Bởi thuế TNCN được coi là công cụ giúp điều tiết kinh tế vĩ mô, góp phần tăng phúc lợi xã hội thông qua việc giảm bớt thu nhập của những đối tượng có thu nhập cao và phân phối lại cho những người thu nhập thấp hơn. Nếu thu nhập không phù hợp với các mức thuế tương tự thì chính sách thuế sẽ thành gánh nặng, kéo lùi đời sống nhân dân.

Có nên căn cứ mức lương tối thiểu vùng để thay đổi mức giảm trừ gia cảnh?

Cùng quan điểm, chuyên gia thuế Nguyễn Ngọc Tú cho rằng quy định mức giảm trừ gia cảnh theo số cố định và chỉ thay đổi khi chỉ số CPI thay đổi 20% là quá bất hợp lý. Ông Tú cho biết trong 15 năm qua chỉ có khoảng 2 lần điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh và mỗi lần điều chỉnh tốc độ cũng thấp hơn thực tế. Chưa kể, từ tháng 7-2024 lương cơ sở tăng 30%, lương tối thiểu vùng tăng… nhưng mức giảm trừ gia cảnh không tăng, gây ra gánh nặng cho người dân.

“Nếu so với giá cả hiện tại và việc lương cơ sở được tăng 30% thì đáng nhẽ mức giảm trừ gia cảnh hiện nay phải được tăng lên mức 17-18 triệu đồng/tháng mới phù hợp”.

Do đó, ông Tú kiến nghị cơ quan nhà nước nên cân nhắc thay đổi mức giảm trừ gia cảnh dựa theo mức lương cơ sở hoặc mức lương tối thiểu vùng, thay vì neo theo CPI. Bởi hầu như năm nào lương tối thiểu vùng cũng điều chỉnh, còn theo quan sát thì mức lương cơ sở phải vài ba năm mới thay đổi.

“Hiện nay mức lương tối thiểu vùng khoảng 4,5 triệu đồng và nếu cơ quan soạn thảo xác định mức giảm trừ gia cảnh phù hợp thực tiễn hiện nay là 18 triệu đồng thì nên quy định mức giảm gia cảnh bằng 4 lần mức lương tối thiểu vùng. Và những năm sau, khi mức lương này tăng lên thì mức giảm trừ gia cảnh sẽ thay đổi theo mà không cần phải tính toán, trình các cơ quan chức năng sửa đổi”, ông Tú nói.

Đồng thời nhấn mạnh luật mới cần đảm bảo tính chất thuế TNCN là doanh thu trừ đi chi phí thực tế, thu nhập còn lại mới bị đánh thuế, ông Tú cũng đề xuất nên đưa những chi phí đặc thù như giáo dục, y tế.. vào mức giảm trừ gia cảnh trước khi tính thuế TNCN. Đặc biệt là trong một số trường hợp như người phụ thuộc là khuyết tật, người cao tuổi, người có bệnh hiểm nghèo cần điều trị dài với chi phí tốn kém, đắt đỏ. “Có như vậy thì thu nhập của người dân mới đủ trang trải cuộc sống, nhất là ở những thành phố lớn”.

Số thu thuế TNCN tăng mạnh

Theo Bộ Tài chính, số thu thuế TNCN năm 2011 đạt hơn 38.000 tỷ đồng, sau 13 năm, đến năm 2024 con số này tăng gấp 5 lần là gần 190.000 tỷ đồng và số lượng người nộp thuế TNCN cũng tăng không ngừng qua các năm.

Con số này giúp thuế TNCN tạo ra nguồn thu cho ngân sách nhà nước và đứng thứ ba trong hệ thống thuế, xếp sau thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp. Có thể thấy, kết quả này có sự đóng góp rất lớn từ những người làm công ăn lương, tuy nhiên, đa phần những đối tượng này đều cho rằng mức giảm trừ gia cảnh hiện nay chưa thực sự tương xứng và đang bất hợp lý.