Chủ nhân giải đặc biệt VinFuture: “Tiềm năng của phụ nữ được nhìn nhận”

Giải thưởng Đặc biệt VinFuture dành cho nhà khoa học nữ năm nay được trao cho Giáo sư Mary Claire King, người đã phát hiện gen BRCA1, bước ngoặt quan trọng trong hiểu biết về cơ chế di truyền của ung thư vú và ung thư buồng trứng. 

Giáo sư Mary Claire King được vinh danh ở Giải thưởng chính VinFuture Grand Prize phát biểu (Ảnh: Trung tâm Truyền thông).

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), ung thư vú hiện là ung thư phổ biến nhất toàn cầu với hơn 2 triệu ca mắc mới mỗi năm. Ung thư buồng trứng ít gặp hơn nhưng lại được xem là một trong những ung thư có tỷ lệ tử vong cao do thường được phát hiện muộn. 

Việc xác định được BRCA1 và sau đó là BRCA2 đã mở ra kỷ nguyên y học chính xác trong dự phòng và điều trị hai căn bệnh này.

Trước tiên, xin chúc mừng giáo sư đã nhận Giải thưởng Đặc biệt VinFuture dành cho nhà khoa học nữ năm 2025. Trong nghiên cứu di truyền, đặc biệt với các bệnh liên quan đến BRCA1, tiến độ phân tích có thể thay đổi tùy trường hợp. Xin giáo sư cho biết thông thường việc phân tích gen cho một ca bệnh diễn ra trong khoảng thời gian bao lâu?

– Tôi muốn chia sẻ một cảm xúc rất chân thành. Tôi biết Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn khó khăn và mất mát kéo dài qua nhiều thế hệ. Có lẽ cũng vì vậy mà ở đây sự sống được trân trọng hơn bao giờ hết. Tôi cảm nhận rõ điều ấy trong từng cuộc trò chuyện với đồng nghiệp Việt Nam.

Giáo sư Mary Claire King trao đổi về quy trình và tiến độ phân tích gen cho các ca liên quan đến BRCA1 (Ảnh: Minh Nhật).

Về thời gian phân tích gen cho từng ca bệnh, đây là quá trình thay đổi tùy theo mức độ phức tạp. Có trường hợp kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm. 

Chúng tôi hiện có các ca được gửi từ tháng 3 và bây giờ mới kết thúc quá trình phân tích. Cũng có ca từ năm 2017 khi tôi lần đầu đến Việt Nam và đến nay vẫn phải tiếp tục vì chưa đủ dữ liệu hệ gen để đưa ra kết luận chính xác. 

Điều này cho thấy rằng phân tích gen là công việc cần sự kiên nhẫn và độ chính xác tuyệt đối.

Nghiên cứu của  giáo sư được vinh danh tại VinFuture vì đóng góp quan trọng trong phòng chống ung thư vú và ung thư buồng trứng. Từ góc độ khoa học và khả năng triển khai tại thực địa,  giáo sư có dự định hợp tác lâu dài với các nhóm nghiên cứu tại Việt Nam không? Những định hướng nghiên cứu sắp tới của giáo sư sẽ tập trung vào nội dung nào?

– Vào ngày 4/12, tôi có đến Trường Đại học Y Hà Nội để tham dự hội thảo “Các công nghệ y học đột phá định hình nền y tế tương lai”. Tại đây tôi có dịp trình bày một số kết quả nghiên cứu từ các phòng thí nghiệm mà tôi đang cộng tác, trong đó có nhóm nghiên cứu tại Việt Nam. 

Giáo sư Mary Claire King chia sẻ trong hội thảo “Các công nghệ y học đột phá định hình nền y tế tương lai” tại trường Đại học Y Hà Nội ngày 4/12 (Ảnh: Trung tâm Truyền thông).

Chúng tôi cũng xem lại các công trình đã được các tác giả Việt Nam công bố liên quan đến ung thư vú và ung thư buồng trứng. Những bài báo này cung cấp nhiều thông tin đáng chú ý và một số kết quả đã gợi ý cho chúng tôi những hướng nghiên cứu mới trong lĩnh vực này.

Sau các trao đổi, chúng tôi thống nhất sẽ triển khai một số hoạt động hợp tác. Trọng tâm là sàng lọc những phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh và chẩn đoán xác định ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng bằng cách phân tích các gen có liên quan như BRCA1 và BRCA2 để đánh giá khả năng xuất hiện đột biến. 

Các đồng nghiệp Việt Nam sẽ tiến hành xét nghiệm và cung cấp dữ liệu. Phần việc của tôi là tiếp tục phân tích và sử dụng các dữ liệu này trong nghiên cứu, kể cả khi tôi đang làm việc ở Hoa Kỳ. Tôi xem đây là hình thức hợp tác rất thiết thực.

Tôi muốn bổ sung thêm một điểm mang tính chuyên môn. Nhìn chung các nhóm nghiên cứu tại Việt Nam đã làm rất tốt ở khâu giải trình tự gen và kỹ năng lâm sàng cũng ở mức cao. 

Tuy nhiên trong các nghiên cứu di truyền, việc quan trọng không chỉ nằm ở thu thập hay giải trình tự mà còn ở khả năng diễn giải dữ liệu. Mục tiêu là bảo đảm rằng kết luận khoa học phải phù hợp cho số đông bệnh nhân trên toàn cầu chứ không chỉ cho một nhóm dân số cụ thể.

Khối lượng dữ liệu hệ gen trên thế giới hiện nay tăng rất nhanh nên diễn giải dữ liệu đòi hỏi nỗ lực của cả một nhóm nghiên cứu. Đây là công việc cần tư duy hệ thống, khả năng so sánh với các cơ sở dữ liệu quốc tế và phương pháp phân tích phù hợp. 

Trong lễ trao giải,  giáo sư chia sẻ rằng không nghĩ mình sẽ được xướng tên và cũng nhắc đến vấn đề bình đẳng giới trong nghiên cứu khoa học. Vậy thông qua giải thưởng lần này,  giáo sư muốn gửi thông điệp gì tới các nhà khoa học nữ trên thế giới cũng như tại Việt Nam?

– Ngày hôm qua tôi thật sự ngạc nhiên khi được xướng tên vì trước đó tôi không nghĩ sẽ có một giải thưởng riêng dành cho các nhà khoa học nữ. Sự bất ngờ ấy đi cùng niềm vui lớn. 

Tôi đánh giá cao cách VinFuture thiết kế hạng mục này vì nó tạo cơ hội để tôn vinh các nhà khoa học nữ và cả những nhà nghiên cứu trẻ đang bước vào con đường khoa học cơ bản. 

Giáo sư Mary Claire King chia sẻ về vấn đề bình đẳng giới trong nghiên cứu khoa học (Ảnh: Minh Nhật).

Việc có một giải thưởng như vậy giúp phụ nữ có thêm không gian để chứng minh năng lực, được công nhận và được chia sẻ những thành tựu mà họ đã nỗ lực đạt được. 

Sau lễ trao giải tôi có gửi tin nhắn cho một số đồng nghiệp là những phụ nữ từng đoạt giải Nobel. Tất cả đều bày tỏ sự ngạc nhiên và trân trọng khi biết VinFuture dành riêng một hạng mục cho các nhà khoa học nữ. Họ coi đó là dấu hiệu tích cực, cho thấy cộng đồng khoa học quốc tế ngày càng thừa nhận tiềm năng và vai trò của phụ nữ.

Tôi tin rằng các nhà khoa học nữ hoàn toàn có khả năng đóng góp vào việc giải quyết những vấn đề quan trọng của nhân loại. Tôi rất cảm kích khi nhận giải thưởng này vì nó không chỉ ghi nhận công việc của tôi mà còn truyền đi thông điệp rằng phụ nữ có vị trí xứng đáng trong khoa học.

Trong lễ trao giải tối qua  giáo sư nói rằng với tư cách là một người Mỹ, cách đây 50 năm khó có thể hình dung sẽ có ngày hiện diện tại Việt Nam để nhận một giải thưởng khoa học. Giáo sư có thể chia sẻ rõ hơn cảm xúc của mình không?

Khoảnh khắc Giáo sư Mary Claire King bày tỏ niềm vui và bất ngờ khi nhận giải thưởng khoa học ở Việt Nam (Ảnh: Minh Nhật).

– Khi nhắc lại điều đó tôi muốn nói đến bối cảnh lịch sử của hơn nửa thế kỷ trước. Thời trẻ tôi tham gia các hoạt động phản đối chiến tranh tại Việt Nam. Khi ấy quan hệ giữa 2 nước còn rất nhiều khác biệt nên tôi không thể tưởng tượng rằng một ngày nào đó mình sẽ đứng tại Việt Nam trong một sự kiện khoa học quốc tế.

Từ góc nhìn của hiện tại tôi cảm thấy rất trân trọng hành trình mà hai quốc gia đã cùng nỗ lực xây dựng trong nhiều thập kỷ qua. Được có mặt tại đây với tư cách một nhà khoa học và được đón tiếp trong không khí cởi mở là điều khiến tôi xúc động và biết ơn. Tôi cảm nhận Việt Nam hôm nay là một đất nước năng động, giàu sức sống và có nhiều điều để tự hào.

Tôi rất vui khi được mời đến Việt Nam và được chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của cộng đồng khoa học nơi đây. Đó là trải nghiệm vô cùng ý nghĩa.

Xin cảm ơn giáo sư!