Sau nhiều tuần Mỹ thúc đẩy đàm phán chấm dứt xung đột, Nga và Ukraine vẫn chưa thể tìm thấy tiếng nói chung trong vấn đề trọng tâm về lãnh thổ.
Cuộc thảo luận hơn 5 giờ giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và các đặc phái viên Mỹ tại Moskva ngày 2/12 không mang lại đột phá nào về thỏa thuận hòa bình tiềm năng cho Ukraine. Cố vấn Điện Kremlin Yuri Ushakov cho rằng trở ngại chính là các bên chưa tìm được tiếng nói chung về “vấn đề lãnh thổ”.
Nga tuyên bố Ukraine phải chấp nhận nhượng bộ về lãnh thổ, trong đó có vùng Donbass gồm hai tỉnh Lugansk và Donetsk. Đây là hai trong 4 tỉnh mà Nga đã sáp nhập hồi cuối tháng 9/2022, nhưng chưa kiểm soát hoàn toàn được tỉnh nào. Đến nay, khoảng 6.500 km2 ở Donbass vẫn nằm dưới sự kiểm soát của Ukraine.
Giới phân tích cho rằng khu vực này chính là điểm nghẽn khiến quá trình đàm phán hòa bình giữa hai bên bế tắc. Tổng thống Volodymyr Zelensky ngày 8/12 khẳng định ông không sẵn lòng nhượng đất của Ukraine cho Nga dù chịu nhiều áp lực từ Mỹ.
“Chúng tôi có dự định nhượng lãnh thổ hay không? Theo luật và hiến pháp Ukraine, cũng như theo luật quốc tế, chúng tôi không có quyền làm điều đó. Và về mặt đạo đức, chúng tôi lại càng không thể”, ông nói.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại London, Anh ngày 8/12. Ảnh: AP
Khi phát động chiến dịch tấn công Ukraine hồi tháng 2/2022, ông Putin cho biết mục tiêu của Moskva là “bảo vệ những người nói tiếng Nga bị đàn áp” ở vùng Donbass. Tuyên bố của ông ám chỉ việc quân đội chính phủ Ukraine đã tấn công phe ly khai được Nga hậu thuẫn ở các tỉnh Donetsk và Lugansk từ năm 2014.
Trong các cuộc giao tranh sau đó giữa quân chính phủ và phe ly khai ở miền đông Ukraine, các bên cáo buộc nhau pháo kích vào thành phố và dân thường. Moskva cho hay đa số dân địa phương nói tiếng Nga, do đó họ có nghĩa vụ can thiệp.
Kiev trong khi đó giải thích năm 2014 họ không có lựa chọn nào khác ngoài việc đáp trả phe ly khai bằng vũ lực để bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ. Họ cũng cáo buộc lực lượng ly khai pháo kích các thành phố và dân thường.
Liên Hợp Quốc ước tính hơn 3.100 thường dân đã thiệt mạng, khoảng 9.000 người bị thương trong các cuộc giao tranh giữa lực lượng chính phủ Ukraine và phe ly khai từ năm 2014 đến 2022.
Trong gần 4 năm qua, lực lượng Nga đã tấn công, lần lượt chiếm các đô thị lớn ở vùng Donbass, ngoài Sloviansk và Kramatorsk, hai thành phố chiến lược mà quân đội Ukraine sử dụng làm trung tâm quân sự từ năm 2014. Đây cũng là những khu vực Ukraine xây dựng phòng tuyến kiên cố nhất trên tiền tuyến.
Chúng có vai trò sống còn đối với khả năng phòng thủ của Kiev đối với phần còn lại của Ukraine. Vì vùng đất phía tây Donetsk bằng phẳng hơn nhiều, nếu chiếm được toàn bộ tỉnh này, lực lượng Nga có thể dễ dàng tiến xa hơn và giành thêm lãnh thổ ở bờ đông sông Dnipro.
Khu vực Ukraine đang kiểm soát ở Donetsk. Đồ họa: RYV
Trả lời báo giới sau cuộc gặp ba lãnh đạo Pháp, Anh, Đức ngày 8/12, ông Zelensky cho hay Mỹ đang thúc giục Ukraine “thỏa hiệp” về các yêu cầu lãnh thổ của Nga. Dự thảo hòa bình mà Mỹ công bố tháng trước cũng đề cập tới việc Kiev nhượng lại cho Moskva toàn bộ vùng Donbass, đồng thời Nga cũng sẽ được công nhận các vùng Zaporizhzhia và Kherson mà họ đã sáp nhập.
Dự thảo đã vấp chỉ trích mạnh mẽ từ Ukraine và các nước châu Âu, khi họ coi đây là hành động đầu hàng trước Nga. Dù Mỹ đã có những cuộc thảo luận với cả Nga và Ukraine để điều chỉnh dự thảo, vấn đề lãnh thổ dường như vẫn rơi vào bế tắc.
Trước chuyến thăm Ấn Độ đầu tháng này, Tổng thống Putin cảnh báo nếu Ukraine không đồng ý nhượng lại Donbas cho Nga, quân đội của ông sẽ “giải phóng các lãnh thổ này bằng vũ lực”.
Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) tại Mỹ hồi tháng 10 cho biết với tốc độ tiến công hiện tại, Nga chưa thể sớm kiểm soát phần còn lại của Donetsk. Tuy nhiên, ISW cho rằng lực lượng Nga có thể hoàn thành mục tiêu này vào tháng 8/2027 với điều kiện “tốc độ tiến công không đổi”.
Các lãnh đạo quân đội Nga tỏ ra lạc quan hơn. Tổng Tham mưu trưởng Valery Gerasimov ngày 7/12 nói với Tổng thống Putin rằng lực lượng Nga đang duy trì đà tiến dọc theo tiền tuyến và nỗ lực kiểm soát hoàn toàn Donbass.
Tỉnh Donetsk, Lugansk và các khu vực Nga tuyên bố kiểm soát (màu đỏ). Đồ họa: Telegraph
Giới quan sát cho rằng tương lai của Donetsk sẽ có thể định hình di sản nhiệm kỳ của Tổng thống Putin và người đồng cấp Zelensky. Ông Putin tuyên bố bảo vệ người dân nói tiếng Nga dù họ ở đâu và kiểm soát Donetsk sẽ là trọng tâm trong nhiệm vụ này.
Trong khi đó, ông Zelensky năm 2019 lên nắm quyền với cam kết chấm dứt xung đột ở miền đông Ukraine. Kể từ năm 2022, ông được xem như người bảo vệ kiên cường cho Ukraine dù bị Nga áp đảo về vũ khí và quân số. Việc từ bỏ Donetsk có thể bị coi là hành động phản bội sau khi nhiều binh sĩ Ukraine đã thiệt mạng, nhiều dân thường mất người thân vì xung đột.
Ông Zelensky đầu tuần này nhấn mạnh nếu không có đảm bảo an ninh rõ ràng, gồm cả cam kết vững chắc từ Mỹ và châu Âu, việc Ukraine nhượng đất sẽ là “rất rủi ro”.
Tuy nhiên, lập trường cứng rắn này đang vấp áp lực ngày càng lớn từ Mỹ. Trong một cuộc phỏng vấn với Politico tối 8/12, Tổng thống Donald Trump cảnh báo Ukraine đang “thua cuộc” và nhận định người đồng cấp Zelensky “sẽ phải đồng thuận và bắt đầu chấp nhận mọi thứ”.
Thanh Tâm (Theo Reuters, WSJ, Politico)
Nguồn: https://vnexpress.net/diem-nghen-trong-dam-phan-hoa-binh-nga-ukraine-4992371.html
