Tốn 50 năm trồng 66 tỷ cây làm Vạn Lý Trường Thành nhưng vẫn bị sa mạc “nuốt chửng” đất, tham vọng chế ngự thiên nhiên có khả thi?

Từ năm 1978 đến nay, Trung Quốc đã trồng hơn 66 tỷ cây dọc theo biên giới với Mông Cổ, Kazakhstan và Kyrgyzstan. Nước này dự kiến sẽ trồng thêm 34 tỷ cây trong 25 năm tới. Nếu hoàn thành đúng kế hoạch, Vạn Lý Trường Thành Xanh sẽ giúp diện tích rừng toàn cầu tăng thêm khoảng 10% so với cuối thập niên 1970.

Dự án này có tên chính thức là Chương trình Rừng chắn gió Ba Bắc. Mục tiêu là làm chậm quá trình xói mòn đất và hiện tượng bồi đắp cát. Tình trạng này vốn gia tăng từ thập niên 1950 do quá trình đô thị hóa nhanh chóng và việc mở rộng đất nông nghiệp.

Những thay đổi này khiến điều kiện khô hạn vốn có của khu vực thêm trầm trọng, từ đó tạo môi trường thuận lợi cho bão cát. Bão cát cuốn trôi lớp đất, phủ cát lên bề mặt đất, làm suy thoái đất đai và gia tăng ô nhiễm bụi mịn tại các đô thị.

Miền Bắc Trung Quốc vốn khô hạn từ trước giai đoạn đô thị hóa những năm 1950. Nguyên nhân là dãy Himalaya tạo ra hiệu ứng “chắn mưa” dọc biên giới với Mông Cổ, làm hạn chế lượng mưa trong khu vực.

Đây cũng là lý do khiến hai sa mạc Gobi và Taklamakan có quy mô rất lớn. Theo Hiệp hội Địa lý Hoàng gia Anh, tổng diện tích hai sa mạc này lên tới khoảng 1,6 triệu km vuông, rộng gần bằng bang Alaska của Mỹ.

Dù Trung Quốc đã nỗ lực trong hơn 5 thập kỷ, sa mạc Gobi và Taklamakan vẫn tiếp tục mở rộng. Riêng sa mạc Gobi mỗi năm “nuốt chửng” khoảng 3.600 km vuông đồng cỏ của Trung Quốc. Theo Hiệp hội Địa lý Hoàng gia Anh, quá trình sa mạc hóa không chỉ tàn phá hệ sinh thái và đất nông nghiệp, mà còn khiến ô nhiễm không khí tại các thành phố như Bắc Kinh thêm nghiêm trọng.

Năm ngoái, đại diện chính phủ Trung Quốc cho biết nước này đã hoàn tất việc bao quanh sa mạc Taklamakan bằng thảm thực vật. Biện pháp này giúp ổn định các đụn cát và góp phần nâng tỷ lệ che phủ rừng từ khoảng 10% diện tích lãnh thổ vào năm 1949 lên hơn 25% hiện nay. Hoạt động trồng cây quanh Taklamakan sẽ tiếp tục nhằm duy trì và mở rộng diện tích rừng, các quan chức cho biết.

Nếu mọi việc diễn ra theo đúng kế hoạch, đến năm 2050, Vạn Lý Trường Thành Xanh sẽ dài khoảng 4.500 km. Đây là khu rừng được trồng lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, hiệu quả thực sự của dự án trong việc làm chậm quá trình sa mạc hóa vẫn còn gây tranh cãi.

Một số nghiên cứu cho thấy Vạn Lý Trường Thành Xanh đã giúp giảm tần suất bão cát. Tuy nhiên, các nghiên cứu khác cho rằng sự suy giảm này chủ yếu đến từ yếu tố khí hậu, thay vì tác động trực tiếp của việc trồng rừng.

Các nhà phê bình cho rằng tỷ lệ sống của cây và bụi rậm được trồng quá thấp để tạo ra kết quả bền vững. Theo Hiệp hội Địa lý Hoàng gia Anh, nhiều khu vực của “bức tường xanh” chỉ gồm một hoặc hai loài cây, chủ yếu là dương và liễu, khiến hệ sinh thái dễ tổn thương trước dịch bệnh. Chẳng hạn, năm 2000, khoảng 1 tỷ cây dương đã bị chết bởi một mầm bệnh duy nhất tại tỉnh Ninh Hạ.

Tỷ lệ cây chết cao còn xuất phát từ việc trồng cây ở những khu vực không đủ nước. Nếu không có sự can thiệp liên tục của con người, nhiều cây không thể tồn tại lâu dài.

Do mang tính độc canh, Vạn Lý Trường Thành Xanh cũng không thúc đẩy đa dạng sinh học mạnh mẽ như các hệ thực vật bản địa. Dù vậy, chương trình này đã truyền cảm hứng cho dự án Vạn Lý Trường Thành Xanh của châu Phi, với mục tiêu xây dựng một vành đai cây xanh dài khoảng 8.000 km, nhằm làm chậm suy thoái đất và sa mạc hóa trên lục địa này.

Theo LiveScience