Hướng dẫn về thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án phức tạp, dư luận đặc biệt quan tâm

(PLO)- Những vụ án phức tạp, liên quan đến nhiều cấp, nhiều ngành, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm hoặc ảnh hưởng đến chính trị, đối ngoại thì TAND cấp tỉnh sẽ xét xử sơ thẩm.

Mới đây TAND Tối cao và VKSND Tối cao đã ban hành Thông tư liên tịch 03/2025 (có hiệu lực từ 1-1-2026) quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của TAND cấp tỉnh và phối hợp chuyển vụ án trong giai đoạn xét xử theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.

Theo đó, Thông tư liên tịch 03/2025 hướng dẫn cụ thể về các trường hợp vụ án được TAND cấp tỉnh giải quyết theo thủ tục sơ thẩm.

Theo quy định hiện hành (Điều 268 Bộ luật TTHS 2015, sửa đổi bổ sung 2025) thì TAND khu vực xét xử sơ thẩm những vụ án hình sự về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật Hình sự quy định đến 20 năm tù.

TAND cấp tỉnh xét xử sơ thẩm những vụ án hình sự thuộc thẩm quyền xét xử của TAND khu vực nhưng có nhiều tình tiết phức tạp, liên quan đến nhiều cấp, nhiều ngành, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm. Hoặc những vụ án mà khi xử lý có ảnh hưởng đến chính trị, đối ngoại. Hoặc vụ án mà người phạm tội là cán bộ lãnh đạo chủ chốt từ cấp tỉnh trở lên, người có chức sắc trong tôn giáo hoặc có uy tín cao trong dân tộc thiểu số.

Vấn đề đặt ra là như thế nào là vụ án có tình tiết phức tạp, như thế nào là vụ án được dư luận xã hội đặc biệt quan tâm… để xác định thẩm quyền xét xử sơ thẩm thuộc thẩm quyền của TAND cấp tỉnh. Điều 3 Thông tư liên tịch 03/2025 đã hướng dẫn vấn đề này như sau:

Vụ án có nhiều tình tiết phức tạp, liên quan đến nhiều cấp, nhiều ngành, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm là vụ án thuộc một trong các trường hợp:

– Vụ án có đủ các tình tiết sau: liên quan đến quyền và lợi ích của nhiều người; tài liệu, chứng cứ có nhiều mâu thuẫn, cần phải kiểm tra, xác minh, đánh giá, xử lý; hành vi phạm tội được thực hiện trên phạm vi địa phận từ 02 tỉnh, thành phố trở lên; tác động đến nhiều ngành, lĩnh vực; gây hoang mang, lo lắng, bất bình trong nhân dân.

– Vụ án thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương, Ban Chỉ đạo cấp tỉnh về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo.

– Vụ án có bị cáo bị truy tố về một hoặc một số tội thuộc thẩm quyền xét xử của TAND khu vực mà sau khi thụ lý vụ án phát hiện bị cáo đã bị áp dụng hình phạt tù chung thân hoặc tử hình tại một bản án khác và bản án đó đã có hiệu lực pháp luật.

Đối với vụ án mà khi xử lý có ảnh hưởng đến chính trị, đối ngoại là vụ án mà khi xử lý có tác động, ảnh hưởng đến chủ trương, đường lối, chính sách, quan hệ đối ngoại, uy tín, vị thế của Đảng và Nhà nước.

Vụ án mà người phạm tội là cán bộ lãnh đạo chủ chốt từ cấp tỉnh trở lên là vụ án có người phạm tội là người giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý từ cấp phó trở lên của HĐND, UBND, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh; bí thư, phó bí thư cấp ủy cấp tỉnh, ủy viên Ban Thường vụ thành ủy, tỉnh ủy; thứ trưởng và tương đương thứ trưởng trở lên tại các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và tương đương hoặc các chức danh thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý.

Còn người có chức sắc trong tôn giáo là người được phong phẩm hoặc suy cử làm hòa thượng, thượng tọa, ni trưởng, ni sư của Giáo hội Phật giáo Việt Nam; mục sư của các tổ chức Tin lành; phối sư trở lên của các Hội thánh Cao đài; giảng sư trở lên của Tịnh độ Cư sỹ Phật hội Việt Nam và các phẩm vị tương đương của tổ chức tôn giáo khác.

Người có uy tín cao trong dân tộc thiểu số là người gắn bó mật thiết với đồng bào dân tộc thiểu số, có khả năng quy tụ, tập hợp, được đông đảo đồng bào dân tộc thiểu số tin tưởng, nghe và làm theo, bao gồm: (1) Cán bộ, công chức, viên chức, người thuộc lực lượng vũ trang theo quy định của pháp luật hiện hành có quá trình công tác lâu năm, có cống hiến cho vùng dân tộc thiểu số đó và được đồng bào dân tộc thiểu số tín nhiệm; (2) Già làng, trưởng thôn, trưởng bản, trường dòng họ, người thường được đồng bào dân tộc thiểu số mời thực hiện các nghi lễ cầu cúng cho gia đình, dòng họ, bản làng; (3) Chức sắc, chức việc trong các tôn giáo ở vùng dân tộc thiểu số (Ví dụ: Phật giáo, Hồi giáo, Tin lành, Công giáo…); (4) Nhân sỹ, trí thức, doanh nhân, nhà giáo, người hành nghề chữa bệnh giỏi hoặc người có điều kiện kinh tế thường giúp đỡ và được đồng bào dân tộc thiểu số tín nhiệm.

Như vậy, trường hợp TAND khu vực thụ lý vụ án hình sự mà có các tình tiết như đã nêu ở trên thì phải báo cáo Chánh án TAND cấp tỉnh. Sau khi có ý kiến thống nhất hoặc quyết định từ cấp tỉnh, TAND khu vực trả hồ sơ cho VKSND khu vực. VKSND khu vực báo cáo và chuyển hồ sơ lên VKSND cấp tỉnh để cơ quan này ra bản cáo trạng và phân công kiểm sát viên thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử tại phiên tòa cấp tỉnh.

​Việc chuyển vụ án từ cấp khu vực lên cấp tỉnh phải đảm bảo hạn chế tối đa việc kéo dài thời gian chuẩn bị xét xử và không làm ảnh hưởng đến quyền lợi của bị cáo, người tham gia tố tụng.