Ukraine muốn được đảm bảo an ninh kiểu NATO thế nào

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cùng đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff và Jared Kushner, con rể ông Donald Trump, đã thảo luận trực tiếp tổng cộng khoảng 8 giờ tại Berlin, Đức trong hai ngày 14-15/12.

Sau cuộc họp, phía Mỹ cho biết hai bên đạt đồng thuận 90% về kế hoạch chấm dứt xung đột Ukraine. Tổng thống Zelensky nói đã có tiến bộ sau hai ngày đối thoại, thêm rằng Washington đã đề xuất các đảm bảo an ninh tương tự Điều 5 của NATO cho Kiev, sau khi ông tuyên bố Ukraine sẵn sàng từ bỏ tham vọng gia nhập NATO.

Điều 5 quy định bất cứ cuộc tấn công nào nhằm vào một thành viên của khối cũng được coi là đòn tấn công nhằm vào cả liên minh và NATO sẽ phối hợp đáp trả.

“Điều quan trọng là Mỹ đã chấp nhận những đảm bảo tương tự Điều 5 và các đề xuất an ninh khác. Chúng tôi đang đạt được tiến bộ về khía cạnh này. Tôi thấy những đề xuất này khá tốt, dù hiện mới chỉ là dự thảo đầu tiên”, ông Zelensky nói ngày 15/12.

Các đảm bảo an ninh này được thiết kế như một bệ đỡ cho thỏa thuận lớn hơn nhằm đạt được lệnh ngừng bắn chấm dứt cuộc chiến sắp kéo dài 4 năm. Chúng cũng được coi là điều kiện để thuyết phục Ukraine nhượng bộ lãnh thổ trong thỏa thuận hòa bình với Nga, cũng như đồng ý từ bỏ tham vọng gia nhập NATO.

Chúng được thể hiện qua hai tài liệu sau cuộc đàm phán ở Berlin. Tài liệu thứ nhất trình bày những nguyên tắc chung, trong đó đề cập đến đảm bảo an ninh tương tự Điều 5, theo hai quan chức Mỹ và một số quan chức châu Âu dự họp.

Tài liệu thứ hai được phía Mỹ mô tả là “văn kiện hợp tác giữa quân đội với quân đội”, trong đó giải thích cách các lực lượng quân sự Mỹ và châu Âu phối hợp với Ukraine để đảm bảo rằng Nga sẽ không tìm cách chiếm thêm lãnh thổ Ukraine trong tương lai.

Theo các nguồn tin, tài liệu này có những chỉ thị cụ thể được thiết kế để trấn an Ukraine trong nhiều kịch bản Nga tấn công. Một quan chức Mỹ giấu tên cho hay tài liệu đó “rất chi tiết” về cách thức răn đe và trừng phạt Nga nếu nước này tiếp tục có hành động quân sự với Ukraine.

Việc tướng Alexus Grynkewich, chỉ huy các hoạt động quân sự của NATO và Bộ Tư lệnh châu Âu của Mỹ, xuất hiện trong phái đoàn đàm phán tại Berlin đã nhấn mạnh tính nghiêm túc của các cuộc thảo luận về khía cạnh quân sự của một thỏa thuận ngừng bắn tiềm năng, theo các nhà phân tích của WSJ. Tổng thống Trump hồi tháng 8 từng nói Mỹ sẵn sàng sử dụng không lực để hỗ trợ quân đội châu Âu ở Ukraine.

Cũng trong ngày 15/12, 12 lãnh đạo châu Âu ra tuyên bố chung, gồm các điểm đồng thuận giữa họ với Mỹ. Theo đó, phương Tây sẽ “cung cấp hỗ trợ bền vững và đáng kể” để Ukraine duy trì lực lượng quân đội thời bình với khoảng 800.000 người.

Họ thêm rằng một “lực lượng đa quốc gia do châu Âu dẫn dắt” sẽ được thành lập từ các nước sẵn sàng tham gia. Pháp, Anh, Ba Lan và một số nước được cho là sẽ góp mặt trong lực lượng này. Tuy nhiên, hiện chưa rõ lực lượng này có được triển khai bên trong lãnh thổ Ukraine hay không.

Hòa bình cũng sẽ được đảm bảo thông qua “cơ chế giám sát và xác minh lệnh ngừng bắn do Mỹ dẫn dắt”, nhằm phát hiện các hành động vi phạm và cảnh báo sớm về nguy cơ tấn công trong tương lai, theo tuyên bố chung. Đồng thời, các quy trình để giảm leo thang nếu xảy ra vi phạm cũng sẽ được thiết lập.

Theo đó, Mỹ bằng các phương tiện trinh sát, do thám của mình sẽ phát hiện sớm các dấu hiệu cho thấy Nga tiến hành chiến dịch “che mắt” để nối lại hành động thù địch. Trước khi đưa quân vào Ukraine tháng 2/2022, Nga đã tiến hành một đợt tập trận quy mô lớn để tập trung lượng lớn binh sĩ và khí tài sát biên giới.

Các lãnh đạo châu Âu nhấn mạnh đây là “cam kết ràng buộc pháp lý” nhằm khôi phục hòa bình và an ninh trong trường hợp Ukraine bị tấn công, với các biện pháp từ sử dụng vũ lực, chia sẻ tình báo – hậu cần cho tới hành động kinh tế và ngoại giao. Tuy nhiên, hiện chưa rõ lực lượng Mỹ có can thiệp để bảo vệ các binh sĩ châu Âu nếu họ được triển khai tới Ukraine và bị tấn công hay không.

Thủ tướng Đức Friedrich Merz đánh giá cao những cam kết chính trị và pháp lý mà Mỹ đưa ra. Ông thêm rằng “Ukraine sẽ có thể tự bảo vệ mình lâu dài, không chỉ bằng năng lực của chính họ mà còn với hỗ trợ của các nước đồng minh. Đó là tin tốt”, ông nói.

Tổng thống Trump ngày 15/12 cũng cho biết ông đã có những trao đổi “rất dài và tốt đẹp” với người đồng cấp Ukraine cùng các lãnh đạo NATO, châu Âu.

Các đồng minh của ông Trump, trong đó có thượng nghị sĩ Cộng hòa Lindsey Graham, đã khuyến khích Nhà Trắng gửi đề xuất đảm bảo an ninh cho Ukraine lên Thượng viện để bỏ phiếu thông qua. Giới quan sát cho rằng nếu được quốc hội thông qua, nó sẽ gửi thông điệp mạnh mẽ rằng Mỹ đứng về phía Ukraine bất kể ai đang lãnh đạo Nhà Trắng.

Ông Trump và quan chức Mỹ nói rằng họ hy vọng đạt được thỏa thuận hòa bình vào cuối năm nay, mốc thời gian mà giới chức châu Âu và Ukraine xem là mục tiêu quá tham vọng.

Các quan chức Mỹ cũng cho biết Ukraine và Nga sẽ trực tiếp nói chuyện với nhau về số phận của lãnh thổ ở miền đông Ukraine. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng đây là vấn đề phức tạp.

Vấn đề lớn nhất hiện nay đối với lệnh ngừng bắn tiềm năng là Nga không được mời tham gia các cuộc đàm phán ở Berlin. Theo giới quan sát, bất cứ thỏa thuận chấm dứt giao tranh nào đều đòi hỏi nhượng bộ đáng kể từ cả Tổng thống Zelensky lẫn Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Trong khi ông Zelensky khẳng định sẽ không từ bỏ lãnh thổ, Tổng thống Putin lại cương quyết rằng sẽ không có bất cứ thay đổi nào trong các yêu cầu mà ông đưa ra, trong đó có việc Kiev phải từ bỏ toàn bộ vùng Donbass.

Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Ryabkov hôm 16/12 tuyên bố Nga vẫn kiên định với yêu cầu Ukraine rút quân hoàn toàn khỏi vùng Donbass và Moskva không chấp nhận sự hiện diện của binh sĩ NATO trên lãnh thổ Ukraine. Yêu cầu này có thể khiến đảm bảo an ninh kiểu Điểu 5 của NATO “chết yểu”.

Một nhà ngoại giao cấp cao châu Âu bày tỏ sự hoài nghi về khả năng Nga chấp nhận thỏa thuận hòa bình được Mỹ và châu Âu nhất trí. “Chừng nào Nga còn cảm thấy họ đang nắm ưu thế, cơ hội có một nền hòa bình thực sự bền vững thực sự mong manh”, người này nói.

Khi được hỏi liệu các cuộc đàm phán có thể kết thúc trước Giáng sinh hay không, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết việc cố gắng dự đoán khung thời gian cho thỏa thuận hòa bình là “nhiệm vụ không khả thi”.

Dù ông Trump tin rằng thỏa thuận hòa bình “đang cận kề hơn bao giờ hết”, các lãnh đạo châu Âu vẫn chưa hết lo ngại về nguy cơ toàn bộ nỗ lực ngoại giao với Mỹ sẽ “đổ sông đổ bể” nếu những bất đồng cốt lõi giữa Nga và Ukraine không được giải quyết.

“Việc Mỹ sẵn sàng cung cấp đảm bảo an ninh nghe có vẻ rất hứa hẹn, nhất là so với các phiên bản kế hoạch hòa bình trước đây, nhưng sẽ là nói quá nếu tôi bảo rằng chúng tôi đã nắm rõ mọi chi tiết cụ thể”, Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk phát biểu.

Thanh Tâm (Theo WSJ, Washington Post, AFP, Politico)