TikTok ‘bán mình’ ở Mỹ: ai hưởng lợi?

Tuy nhiên, đằng sau pháp nhân “do Mỹ kiểm soát” là một mạng lưới thỏa thuận phức tạp, nơi quyền lực, lợi nhuận và thuật toán đan xen.

Chi tiết thỏa thuận

Hãng tin Reuters cho biết từ tháng 8-2020, TikTok bị yêu cầu bán lại hoặc đối mặt nguy cơ bị cấm. Năm 2024, cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden ký đạo luật cấm TikTok nếu không tìm được chủ sở hữu mới. Sau đó, Tổng thống Donald Trump ký sắc lệnh hành pháp hoãn lệnh cấm, duy trì hoạt động của TikTok trong thời gian đàm phán thỏa thuận bán.

Hôm 18-12, Tổng giám đốc TikTok Shou Zi Chew thông báo Công ty ByteDance đã ký các thỏa thuận bán hơn 80% cổ phần TikTok tại Mỹ. Ông cho biết: “Chúng tôi đã ký kết thỏa thuận với các nhà đầu tư liên quan đến liên doanh TikTok mới tại Mỹ, qua đó cho phép hơn 170 triệu người Mỹ tiếp tục khám phá một thế giới đầy tiềm năng, như một phần của cộng đồng toàn cầu năng động”.

Theo thỏa thuận, ByteDance hợp tác với Oracle, Silver Lake và MGX để thành lập pháp nhân mới mang tên TikTok USDS Joint Venture LLC. Ba nhà đầu tư này cùng các đối tác Mỹ sẽ nắm 50% cổ phần liên doanh, trong đó Oracle, Silver Lake và MGX mỗi bên sở hữu 15%. 

Hơn 30% còn lại thuộc về các công ty liên kết với các nhà đầu tư hiện hữu của ByteDance, còn công ty này chỉ giữ 19,9%, đúng mức tối đa theo luật Mỹ.

Pháp nhân mới sẽ huấn luyện lại thuật toán TikTok dựa trên dữ liệu người dùng Mỹ. Oracle được chỉ định là “đối tác an ninh đáng tin cậy”, chịu trách nhiệm giám sát lưu trữ dữ liệu tại các trung tâm điện toán đám mây đặt trên lãnh thổ Mỹ, thực hiện kiểm toán và đảm bảo tuân thủ các điều khoản an ninh quốc gia.

Liên doanh tại Mỹ sẽ kiểm soát nội dung dành cho người dùng trong nước, nhưng theo Đài CNN, TikTok toàn cầu vẫn tiếp tục quản lý các mảng thương mại điện tử, quảng cáo và tiếp thị cho thị trường Mỹ. 

Tổng giám đốc Shou Zi Chew cho biết các bên đã thống nhất điều khoản và dự kiến hoàn tất bước cuối cùng vào ngày 22-1-2026. Ngay sau thông báo, cổ phiếu Oracle tăng 5%, tương đương 9,07 USD, lên 189,10 USD trong phiên giao dịch ngày 18-12.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố “hoan nghênh các công ty tiến hành đàm phán thương mại trên cơ sở quy tắc thị trường và đạt được giải pháp cân bằng lợi ích, phù hợp luật pháp và quy định Trung Quốc”.

Theo tờ Financial Times, đây là lần đầu tiên Mỹ chấp nhận để TikTok tiếp tục hoạt động với danh nghĩa một công ty do vốn Mỹ kiểm soát, trong khi thuật toán cốt lõi vẫn do ByteDance nắm giữ về mặt kỹ thuật và cấp phép cho liên doanh mới nhưng đặt dưới cơ chế giám sát của Oracle.

Thỏa thuận gây tranh cãi

Truyền thông Mỹ cho biết trong thương vụ này, ByteDance hưởng lợi đáng kể. Dù chỉ nắm 19,9% cổ phần, nhiều nguồn thu từ thị trường Mỹ vẫn chảy về ByteDance. Công ty này được cho là có thể nhận khoảng 50% lợi nhuận của TikTok Mỹ thông qua các hợp đồng cấp phép thuật toán, dịch vụ kỹ thuật và cơ chế chia sẻ lợi nhuận.

“Đây là một thỏa thuận hoàn hảo: quyền kiểm soát thuộc về Mỹ, nhưng phần lớn lợi nhuận lại quay về ByteDance” – một nhà đầu tư của ByteDance nhận xét. Chi tiết này cũng phần nào lý giải vì sao mức định giá cho Tiktok mà Nhà Trắng đưa ra được cho là chỉ khoảng 14 tỉ USD, dù ứng dụng này ở Mỹ cực kỳ phổ biến.

Tuy nhiên, thỏa thuận nhanh chóng vấp phải nhiều chỉ trích. Thượng nghị sĩ Elizabeth Warren cho rằng vẫn còn nhiều câu hỏi chưa được giải đáp, cáo buộc Tổng thống Mỹ Donald Trump tạo điều kiện để Larry Ellison, nhà sáng lập Oracle và là đồng minh chính trị lâu năm, “thâu tóm” TikTok.

“Đầu tiên là Paramount/CBS và giờ là TikTok. Ông Trump muốn trao thêm quyền kiểm soát nội dung cho những người bạn tỉ phú của ông ấy” – bà viết trên Bluesky.

Bên cạnh đó, nhiều chuyên gia an ninh cũng nghi ngại cơ chế giám sát thuật toán thiếu minh bạch. Báo Guardian dẫn lời ông Rush Doshi, giám đốc chương trình Sáng kiến chiến lược Trung Quốc tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại (Mỹ), đặt câu hỏi: “Thuật toán thực sự thuộc về ai? Nó được huấn luyện bằng dữ liệu Mỹ – rất tốt – nhưng liệu thuật toán cốt lõi đã được chuyển giao hay vẫn nằm dưới sự kiểm soát của Bắc Kinh, với Oracle chỉ đóng vai trò ‘giám sát’?”.

Đồng quan điểm, ông Jim Secreto, cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ, cho rằng thỏa thuận mới chỉ là giải pháp mang tính hình thức, “đánh đổi an ninh dài hạn lấy hiệu ứng chính trị ngắn hạn”. Theo ông, việc tiếp tục cấp phép công nghệ – do các kỹ sư tại Bắc Kinh kiểm soát – vẫn mang lại lợi ích chiến lược cho một trong những công ty AI hàng đầu Trung Quốc.

Ông Jim Secreto cũng khẳng định thỏa thuận này không đáp ứng yêu cầu cốt lõi của đạo luật do cựu Tổng thống Joe Biden ký ban hành và Quốc hội thông qua: “Luật pháp yêu cầu phải chấm dứt hoàn toàn quan hệ với ByteDance. Cấu trúc này không đạt tiêu chuẩn đó. Nó giống một thỏa thuận nhượng quyền thương hiệu hơn là một sự thoái vốn thực sự”. 

Theo ông, bằng cách né tránh các ràng buộc pháp lý, những lo ngại về truy cập dữ liệu nhạy cảm và thao túng thuật toán vẫn chưa được giải quyết một cách rốt ráo.

Dân biểu John Moolenaar thừa nhận “thỏa thuận là bước tiến quan trọng, nhưng điều đó chưa đủ”. Ông khẳng định Quốc hội sẽ tiến hành “giám sát toàn diện” thương vụ này.