LONG ĐONG SỐ PHẬN MỘT DỰ ÁN
Ý tưởng xây dựng Công viên Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ Quốc ngữ chính thức được đặt ra từ năm 2016, sau hội thảo khoa học về Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ Quốc ngữ. Một năm sau, ngày 24.5.2017, Bộ VH-TT-DL công nhận Dinh trấn Thanh Chiêm là di tích lịch sử cấp quốc gia, tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích.
Tháng 10.2017, UBND TX.Điện Bàn (Quảng Nam cũ) phê duyệt quy hoạch chi tiết 1/500 khu Công viên Dinh trấn Thanh Chiêm giai đoạn 1, diện tích khoảng 1,16 ha. Tháng 5.2020, giai đoạn 1 của dự án được triển khai với tổng mức đầu tư 8,8 tỉ đồng, chủ yếu dành cho giải phóng mặt bằng, san nền, kè chắn đất, hệ thống thoát nước, đường nội bộ… Kết quả, mặt bằng đã được san lấp phía trước Trường THCS Nguyễn Du – ngôi trường được phỏng đoán nằm trên nền hành cung xưa của dinh trấn.
Văn bia về dinh trấn xưa được hậu sanh làng Thanh Chiêm lập vào năm Đinh Hợi 2007
Trong khi đó, giai đoạn 2 được xem là phần “linh hồn” của dự án lại gặp nhiều trở ngại. Ngày 6.5.2021, HĐND TX.Điện Bàn (cũ) phê duyệt chủ trương đầu tư dự án Công viên văn hóa lịch sử Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ Quốc ngữ (giai đoạn 2) với tổng mức đầu tư dự kiến khoảng 100 tỉ đồng, quy mô gần 2 ha. Các hạng mục bao gồm tái hiện kiến trúc dinh trấn, nhà trưng bày lịch sử dinh trấn, bảo tàng chữ Quốc ngữ, tượng đài chữ Quốc ngữ, vườn tượng các chúa Nguyễn và những nhân vật có công mở cõi, hồ nước, cảnh quan…
Tuy nhiên, do ngân sách địa phương hạn hẹp, dự án rơi vào tình trạng “treo” kéo dài. Các phương án xã hội hóa, hợp tác công – tư đã được nhắc đến nhưng chưa thể hiện thực hóa.
Năm 2024, UBND tỉnh Quảng Nam tiếp tục thống nhất chủ trương để UBND TX.Điện Bàn tổ chức thi tuyển ý tưởng quy hoạch khu vực Dinh trấn Thanh Chiêm kết nối phát triển du lịch, tái hiện kiến trúc dinh trấn và xây dựng bia chữ Quốc ngữ. Thế nhưng việc thi tuyển cũng chậm trễ do yêu cầu đặc thù cao, thiếu hình ảnh, tư liệu gốc, trong khi không gian di tích đã bị biến đổi qua thời gian.
SIÊU ÂM LÒNG ĐẤT ĐỂ CỦNG CỐ HỒ SƠ
Dinh trấn Thanh Chiêm ra đời gắn với sự kiện Chúa Tiên Nguyễn Hoàng sai con trai là Nguyễn Phúc Nguyên vào trấn thủ dinh Quảng Nam năm 1602, đồng thời cắt vùng đất phía nam Hải Vân (khi ấy thuộc H.Điện Bàn xưa) nhập vào dinh Quảng Nam vào năm 1604.
Văn bia Dinh trấn Thanh Chiêm được đặt phía trước Trường THCS Nguyễn Du
Theo hồ sơ khoa học đã được các cơ quan chức năng thẩm định, chính tại Thanh Chiêm, năm 1602 Chúa Tiên Nguyễn Hoàng cho dựng Dinh trấn Quảng Nam, mở ra thời kỳ phát triển rực rỡ của xứ Đàng Trong suốt 2 thế kỷ 17 – 18. Dinh trấn Thanh Chiêm giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong tiến trình mở cõi về phương Nam của dân tộc Việt, đồng thời lịch sử cũng ghi nhận vùng đất này là “chiếc nôi” hình thành chữ Quốc ngữ.
Sau hơn 420 năm kể từ ngày dựng lập, Dinh trấn Thanh Chiêm ngày nay chỉ còn lớp trầm tích ký ức dân gian về các địa danh xưa, như dinh thự, thành Vệ, chợ Củi, Văn Miếu, vọng khuyết… Sự thiếu vắng hình hài cụ thể ấy khiến việc phục dựng di tích trở thành một bài toán khó, đòi hỏi cách tiếp cận hết sức thận trọng, dựa trên nền tảng khoa học lịch sử và văn hóa.
Ông Phạm Văn Ba, Phó chủ tịch UBND P.Điện Bàn, cho biết sau khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, phường vẫn tiếp tục theo đuổi dự án Công viên văn hóa Dinh trấn Thanh Chiêm. Giai đoạn 1 của dự án chỉ mới dừng lại ở việc đổ đất, san mặt bằng như hiện trạng.
Khu đất Trường THCS Nguyễn Du đang tọa lạc được phỏng đoán là hành cung xưa của Dinh trấn Thanh Chiêm
“Do hiện nay hầu như không còn dấu vết vật chất rõ ràng liên quan đến di tích nên việc tái hiện các hạng mục như cung, điện, kho tàng, cổng thành… đòi hỏi phải hết sức thận trọng. Việc phục dựng không chỉ dừng ở kiến trúc dinh trấn mà còn gắn với không gian tôn vinh sự ra đời của chữ Quốc ngữ, bao gồm khu trưng bày hiện vật, bia chữ Quốc ngữ…, với nội hàm lịch sử và văn hóa rất lớn. Vì vậy, dự án bắt buộc phải có sự tham gia, phản biện của các nhà nghiên cứu, nhà khoa học và chuyên gia”, ông Ba nói.
Theo ông, kế hoạch ban đầu, hội thảo tham vấn ý kiến chuyên gia dự kiến tổ chức vào tháng 12.2025. Tuy nhiên, xét thấy đây là vấn đề quan trọng, cần được chuẩn bị kỹ lưỡng cả về tư liệu lẫn nội dung nên thời gian tổ chức hội thảo được đề xuất dời sang quý 1/2026. Ban quản lý Di tích và danh thắng TP.Đà Nẵng cũng đã đề xuất điều chỉnh thời điểm tổ chức hội thảo cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn của dự án.
Tháng 11 vừa qua, Phó chủ tịch UBND TP.Đà Nẵng Nguyễn Thị Anh Thi sau khi kiểm tra thực tế đã chủ trì cuộc họp về quy hoạch khu vực Dinh trấn Thanh Chiêm. Bà Thi giao Sở VH-TT-DL chủ trì, phối hợp UBND P.Điện Bàn tổ chức hội thảo khoa học cấp quốc gia về Dinh trấn Thanh Chiêm với mục tiêu mời các nhà sử học, chuyên gia văn hóa, kiến trúc, quy hoạch thẩm định lại hiện trạng di tích, đánh giá tính khả thi và nội dung dự án. Đáng chú ý, Sở VH-TT-DL còn được giao nghiên cứu phương án “siêu âm lòng đất” khu vực dinh trấn nhằm củng cố hồ sơ hiện trạng, xác định rõ hơn dấu tích kiến trúc, làm cơ sở cho việc quyết định mức độ và phương án đầu tư.
Điểm nhấn, điểm dừng chân lý tưởng
Theo UBND P.Điện Bàn, Công viên Dinh trấn Thanh Chiêm và bia chữ Quốc ngữ được xác định là điểm nhấn văn hóa – lịch sử quan trọng của đô thị Điện Bàn. Đây từng là “thủ phủ thứ hai” của xứ Đàng Trong dưới thời các chúa Nguyễn, nơi đào luyện các thế tử, thực thi nhiều chính sách mở cửa, thân dân; đồng thời là căn cứ thủy quân, hậu cần quan trọng trong tiến trình mở cõi về phương Nam ở thế kỷ 17 – 18.
Không chỉ là trung tâm hành chính lớn nhất của trấn Quảng Nam, Thanh Chiêm còn là nơi du nhập đạo Thiên Chúa sớm nhất ở Đàng Trong và cùng vùng Hội An – Thanh Chiêm trở thành cái nôi hình thành chữ Quốc ngữ vào nửa đầu thế kỷ 17.
Với giá trị lịch sử, văn hóa đặc biệt ấy, khi hoàn thành, Công viên Dinh trấn Thanh Chiêm sẽ là điểm dừng chân lý tưởng trên tuyến Bắc – Nam, giúp du khách trong và ngoài nước tìm hiểu nơi khai sinh chữ Quốc ngữ, mở đầu cho thời kỳ tân học của nền giáo dục VN.
Nguồn: https://thanhnien.vn/cong-vien-dinh-tran-thanh-chiem-cho-den-bao-gio-185251221213923746.htm
