Đề xuất xây dựng mô hình dưỡng lão cao cấp tại TPHCM

Tính đến tháng 11/2025, số người cao tuổi tại TPHCM là 1,6 triệu người, tương đương 11% dân số. Thành phố hiện là địa phương có số người cao tuổi cao nhất cả nước. Bên cạnh đó, tốc độ già hóa tại thành phố cũng rất nhanh, từ 889.179 người (năm 2017). Sự gia tăng chóng mặt này đặt ra một bài toán phức tạp về nhu cầu chăm sóc sức khỏe dài hạn cho người cao tuổi.

Chia sẻ tại Hội thảo chuyên gia về xây dựng đề án phát triển dưỡng lão tại TPHCM diễn ra ngày 26/12, PGS.TS Tăng Chí Thượng, Giám đốc Sở Y tế thừa nhận, hệ thống hiện tại đang có 5 hạn chế lớn. 

Đó là dịch vụ chăm sóc và hỗ trợ người cao tuổi chưa theo kịp nhu cầu cả về quy mô lẫn cơ cấu, hệ thống còn phân mảnh và thiếu sự liên kết, chất lượng dịch vụ và nhân lực chăm sóc chưa đồng đều, cơ chế tài chính cho dưỡng lão chưa bền vững và chuyển đổi số trong lĩnh vực dưỡng lão vẫn chưa được triển khai mạnh mẽ.

Các cụ già sinh hoạt trong “lớp bán trú” của một trung tâm dưỡng lão (Ảnh: Sơn Nguyễn).

Nghịch lý dân số già – đô thị trẻ 

Theo ThS Lương Thu Anh, Sở Quy hoạch kiến trúc TPHCM, mặc dù tuổi thọ trung bình của người Việt Nam đã đạt 73,6 tuổi và tại TPHCM là 76,2 tuổi. Tuy nhiên, một nghịch lý đáng lo ngại đang tồn tại. Số năm sống khỏe mạnh chỉ dừng lại ở mức khoảng 64 tuổi.

Khoảng cách hơn 10 năm này đồng nghĩa với việc mỗi người cao tuổi sẽ phải đối mặt với một thập kỷ sống chung với bệnh tật, suy giảm chức năng và phụ thuộc vào hệ thống y tế hoặc sự chăm sóc của gia đình.

Hạ tầng đô thị hiện hữu, vốn được thiết kế cho một thành phố trẻ và năng động, nay đang bộc lộ sự “lệch pha” nghiêm trọng. Các cơ sở chăm sóc công lập đang quá tải và nằm kẹt trong vùng lõi đô thị chật hẹp, thiếu không gian xanh trị liệu.

Một số viện dưỡng lão tư nhân cung cấp dịch vụ cơ bản nhưng vẫn còn manh mún, chưa tạo thành hệ sinh thái. Trong khi đó, các cơ sở cao cấp lại có giá thành vượt quá khả năng của đại đa số người dân.

Hậu quả là một bộ phận lớn người cao tuổi, đặc biệt là những người có thu nhập trung bình và thấp, đang đứng trước nguy cơ bị bỏ lại phía sau, trở thành những cá thể cô đơn trong chính đô thị mà họ đã dành cả đời để xây dựng.

Hạ tầng đô thị TPHCM hiện đại, năng động nhưng lại có sự lệch pha với dân số hiện tại (Ảnh: Nam Anh).

Cơ hội từ cấu trúc siêu đô thị đa trung tâm

Trong bối cảnh hình thành siêu đô thị sau sáp nhập, TPHCM đang sở hữu một cấu trúc không gian đa dạng: từ đô thị nén sầm uất ở khu vực cũ, vành đai công nghiệp – sinh thái vườn tại Bình Dương cũ, đến đô thị nghỉ dưỡng biển tại Bà Rịa – Vũng Tàu cũ. Đây chính là chìa khóa để phân bổ lại nguồn lực an sinh xã hội bằng tư duy quy hoạch vùng tích hợp.

Bà Thu Anh đề xuất một số chiến lược quy hoạch đồng bộ theo 3 vùng chức năng đặc thù, biến lợi thế riêng biệt của từng khu vực thành hệ thống dưỡng lão hiện đại.

Tại khu vực lõi trung tâm với đặc thù mật độ dân số cao và quỹ đất cạn kiệt, thành phố sẽ tận dụng các khu đất công sản dôi dư sau sắp xếp đơn vị hành chính để xây dựng mô hình “Điểm chăm sóc tại chỗ”.

Các trụ sở UBND phường, Công an phường, Trạm y tế cũ sẽ được cải tạo thành câu lạc bộ người cao tuổi bán trú, nơi họ có thể đến sinh hoạt ban ngày, kiểm tra sức khỏe, ăn uống giao lưu và tham gia các hoạt động theo sở thích.

Nhà nước sẽ áp dụng cơ chế cấp quyền khai thác có thời hạn cho các doanh nghiệp xã hội hoặc tổ chức phi chính phủ vận hành với giá thuê ưu đãi, đổi lại phải cung cấp dịch vụ giá rẻ cho cộng đồng.

Tại các đô thị mới, thành phố sẽ áp dụng hai giải pháp song hành.

Một là mô hình “Không gian liên thế hệ” trong các dự án nhà ở cao tầng, nơi chủ đầu tư dành một phần diện tích sàn để bố trí trung tâm chăm sóc người cao tuổi và được hưởng ưu đãi về hệ số sử dụng đất. Thiết kế căn hộ có tiền sảnh chung với lối riêng dẫn vào căn hộ lớn cho con cái và căn hộ studio cho người cao tuổi, giúp họ sống độc lập nhưng vẫn gần gũi gia đình.

Hai là mô hình “Điểm dừng chân và kết nối” dọc các tuyến metro, nơi gia đình có thể đưa cha mẹ đến nghỉ chân, kiểm tra sức khỏe trong giờ làm việc. Chính quyền sẽ quy định các dự án phức hợp thương mại quanh nhà ga metro phải dành tối thiểu 5% diện tích sàn cho các dịch vụ an sinh xã hội, đồng thời miễn phí vé tàu metro hoàn toàn cho người cao tuổi.

Tại vành đai sinh thái ở Củ Chi, Hóc Môn, Cần Giờ và các khu vực nông thôn thuộc Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu cũ, thành phố sẽ phát triển mô hình “Cụm nông nghiệp – dưỡng lão tập trung”.

Học tập mô hình “Care Farming” của Hà Lan và Na Uy, người cao tuổi tại đây không chỉ được chăm sóc y tế mà còn tham gia trồng rau, nuôi cá, chăm sóc cây cảnh. Các nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng người cao tuổi tham gia vào quy trình trồng trọt sử dụng ít thuốc an thần hơn và có giấc ngủ tốt hơn đáng kể.

Đặc biệt, tại khu vực có rừng nguyên sinh, suối khoáng nóng và biển hoang sơ thuộc Xuyên Mộc, Châu Đức cũ, thành phố sẽ thu hút đầu tư “Tổ hợp trị liệu và dưỡng lão cao cấp”, kết hợp trung tâm y học tái tạo, biệt thự dưỡng lão thấp tầng và khu nghỉ dưỡng gia đình, biến việc thăm người cao tuổi từ “gánh nặng trách nhiệm” thành “chuyến đi chơi cuối tuần ý nghĩa”.

TPHCM cần quy hoạch các mô hình chăm sóc người cao tuổi theo các vùng chức năng (Ảnh: NVCC).

Để hiện thực hóa các đề xuất nói trên, Sở Quy hoạch kiến trúc đề xuất một số chính sách đất đai đặc thù. Tất cả các dự án đô thị mới quy mô trên 20ha phải dành tối thiểu 2-3% quỹ đất thương phẩm ở vị trí đẹp, gần công viên để xây dựng cơ sở chăm sóc người cao tuổi, không được hoán đổi sang vị trí xa trung tâm.

Doanh nghiệp đầu tư viện dưỡng lão tại các vùng xa trung tâm sẽ được miễn tiền sử dụng đất để bù đắp chi phí đầu tư hạ tầng.

Mô hình PPP sẽ được áp dụng rộng rãi, trong đó nhà nước góp vốn bằng quyền sử dụng đất và hạ tầng cơ bản, tư nhân đầu tư xây dựng và vận hành, với cam kết dành một tỷ lệ dịch vụ nhất định cho các đối tượng chính sách.

Thành phố cũng nghiên cứu thí điểm quỹ bảo hiểm dưỡng lão, người dân đóng góp từ khi còn trẻ để chi trả cho các dịch vụ chăm sóc khi về già.

Về lộ trình, giai đoạn 2025-2027 sẽ tập trung hoàn thiện quy hoạch và rà soát quỹ đất công dôi dư. Giai đoạn 2027-2032 sẽ thí điểm các mô hình “Điểm chăm sóc tại chỗ” và “Điểm dừng chân và kết nối”. Đến giai đoạn 2032-2045, các mô hình thành công sẽ được nhân rộng toàn thành phố.

Cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế

Ngoài ra, ông Tăng Chí Thượng cũng cho rằng, việc phát triển hệ thống dưỡng lão trong thời gian tới cần được tiếp cận theo mô hình hệ sinh thái chăm sóc dài hạn, phù hợp với kinh nghiệm của nhiều quốc gia phát triển.

Trước hết, thành phố cần quy hoạch hệ thống dưỡng lão theo mô hình đa tầng dịch vụ; bảo đảm người cao tuổi được chăm sóc đúng mức độ cần thiết, đúng thời điểm, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và giảm tải cho các cơ sở y tế như hiện nay.

Thứ hai, cần chuẩn hóa chất lượng dịch vụ, xây dựng bộ tiêu chuẩn chất lượng cho từng loại hình dưỡng lão, gắn với cơ chế kiểm định, đánh giá và công khai chất lượng.

Thứ ba, chú trọng phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi như là một nghề nghiệp chuyên biệt.

Thứ tư, xây dựng cơ chế tài chính bền vững, gắn chi trả với chất lượng dịch vụ, khuyến khích xã hội hóa có kiểm soát; đồng thời bảo đảm khả năng tiếp cận dịch vụ cho người cao tuổi, đặc biệt là các nhóm yếu thế.

Thứ năm, tăng cường sự phối hợp chặt chẽ giữa Y tế, An sinh xã hội và Cộng đồng để người cao tuổi được theo dõi, chăm sóc liên tục phù hợp với tình trạng sức khỏe và nhu cầu thực tế của từng người.