Xuất hiện kiểu khí hậu nguy hiểm ở rừng mưa Amazon, đe dọa toàn bộ hệ sinh thái

Theo nghiên cứu vừa công bố trên tạp chí Nature, những điều kiện khắc nghiệt hiện nay tại rừng mưa Amazon đã đạt tới mức gọi là “siêu nhiệt đới” (hypertropical), tái tạo một môi trường chưa từng nhìn thấy trên Trái đất trong khoảng 10 triệu năm trở lại đây.

Mặc dù kiểu khí hậu này hiện vẫn còn hiếm tại rừng mưa Amazon, song nhóm tác giả nghiên cứu dự đoán đến cuối thế kỷ này, các đợt nắng nóng “siêu nhiệt đới” có thể xảy ra tới 150 ngày mỗi năm, gây hậu quả nghiêm trọng cho toàn bộ hệ sinh thái.

Bằng cách phân tích dữ liệu nhân khẩu học của rừng mưa Amazon trong 30 năm, nhóm nghiên cứu nhận thấy tỉ lệ cây chết tăng tới 55% mỗi khi xuất hiện tình trạng hạn hán như vậy, theo trang IFLScience ngày 30-12.

“Những đợt hạn hán nóng bức này chính là kiểu khí hậu mà chúng tôi thường liên tưởng đến rừng siêu nhiệt đới, vì nó vượt khỏi ranh giới của rừng nhiệt đới mà chúng ta biết hiện nay”, ông Jeff Chambers, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết.

Theo ông Chambers, hệ sinh thái siêu nhiệt đới từng tồn tại trên Trái đất trong giai đoạn 10 – 40 triệu năm trước, khi khí hậu toàn cầu nóng hơn rất nhiều so với hiện tại.

Tuy vậy ông Chambers nhấn mạnh kịch bản này không phải là không thể tránh. “Việc rừng Amazon trở thành siêu nhiệt đới tới mức nào phụ thuộc vào chúng ta. Nếu con người tiếp tục phát thải khí nhà kính không kiểm soát thì chúng ta sẽ tạo ra hình thái khí hậu này sớm hơn”, ông Chambers nói.

Nhóm nghiên cứu đã theo dõi tốc độ thoát hơi nước của cây tại hai khu vực của rừng Amazon trong các đợt El Nino năm 2015 và 2023 để hiểu rõ vì sao hạn hán nóng bức khiến cây rừng chết hàng loạt.

Nhóm phát hiện khi độ ẩm đất giảm xuống dưới mức khoảng 1/3 khả năng giữ nước của đất, cây lập tức đóng các khí khổng trên lá để hạn chế mất nước, khiến quá trình thoát hơi nước giảm mạnh.

Hệ quả là cây rơi vào trạng thái “đói carbon” vì lá không còn hấp thu đủ CO₂ cho quang hợp. Dần dần, các mạch dẫn trong thân cây bị tắc nghẽn do các bọt khí hình thành trong nhựa cây. Cây có thể chết nếu tình trạng này trở nên nghiêm trọng.

Tác động tổng hợp giữa việc cây chết hàng loạt và khả năng hấp thu carbon suy giảm của những cây còn sống có thể ảnh hưởng mạnh đến khí hậu toàn cầu, do rừng mưa Amazon vốn là “bể chứa carbon” khổng lồ của Trái đất, góp phần quan trọng trong việc điều hòa khí hậu toàn cầu.

Dựa trên phân tích năm mô hình khí hậu khác nhau, nhóm nghiên cứu kết luận trong vòng 20 – 40 năm tới, các điều kiện siêu nhiệt đới sẽ trở nên phổ biến ở rừng mưa Amazon vào mùa khô, và có thể xuất hiện quanh năm vào năm 2100.

Nhóm kêu gọi các nhà hoạch định chính sách toàn cầu hành động khẩn cấp để đảo ngược xu thế nguy hiểm này.