Nga – Ukraine tìm cách xoay chuyển ông Trump

Khi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky rời Florida hôm 29/12, ông đã có thể phần nào thở phào nhẹ nhõm. Cuộc gặp với Tổng thống Donald Trump nhằm thảo luận về kế hoạch hòa bình cho Ukraine dường như diễn ra khá suôn sẻ, thậm chí có thể được coi là một chiến thắng với Kiev.

Ít nhất là trước công chúng, Tổng thống Trump đã không chỉ trích ông Zelensky, cũng như không nhắc lại các luận điểm của Điện Kremlin về cuộc xung đột. So với những lần gặp mặt trước, đây được coi là một bước tiến đáng kể.

Nhưng trong lúc ông Zelensky đang bay về nước, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã điện đàm với người đồng cấp Mỹ và đưa ra một tình tiết mới. Ông cho hay Ukraine vừa thực hiện cuộc tập kích bằng máy bay không người lái (drone) nhằm vào dinh thự của ông tại tỉnh Novgorod của Nga vào đêm 28/12, rạng sáng 29/12.

“Tôi không thích điều đó”, ông Trump kể lại với phóng viên về cuộc gọi. “Đây không phải lúc làm những việc như vậy. Tôi đã rất giận dữ”.

Giới phân tích cho rằng cáo buộc này là thứ có thể làm chệch hướng các nỗ lực ngoại giao Ukraine đang theo đuổi với Mỹ. Tổng thống Zelensky đã nhanh chóng phủ nhận, mô tả tuyên bố từ lãnh đạo Nga là “bịa đặt hoàn toàn” nhằm “hủy hoại mọi thành quả trong nỗ lực ngoại giao của chúng tôi”.

Ông cho biết các nhà đàm phán Ukraine đã thảo luận vấn đề trên với Mỹ và Ngoại trưởng Ukraine cũng đã lên tiếng bác bỏ cáo buộc.

Nhưng Moskva cũng không ngồi yên. Hàng loạt quan chức Nga, trong đó có Ngoại trưởng Sergey Lavrov, đã công khai đưa ra cáo buộc nhằm vào Kiev, tuyên bố họ sẽ xem xét lại lập trường đàm phán hòa bình cũng như tiến hành đòn đáp trả. Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev thậm chí còn tuyên bố Tổng thống Zelensky sẽ phải “ẩn náu suốt đời”.

Loạt tuyên bố dồn dập từ Ukraine và Nga xoay quanh cáo buộc trên, dù cho đến nay vẫn chưa có bằng chứng rõ ràng, đã làm bật lên mức độ căng thẳng của một cuộc chiến thông tin nhằm thay đổi tư duy của Tổng thống Trump, người đang đóng vai trò quan trọng trong các cuộc đàm phán hòa bình.

Cả hai bên đều coi Tổng thống Mỹ là đòn bẩy then chốt trong các cuộc đàm phán hòa bình. Suốt nhiều tháng qua, họ đã nỗ lực định hình cách nhìn nhận của ông về chiến trường, như việc Nga tuyên bố kiểm soát các thành phố ở Ukraine dù thực tế chưa làm được, hay Ukraine không thừa nhận ngay lập tức khi một thành phố bị thất thủ. Kiev và Moskva cũng cáo buộc nhau từ chối thỏa hiệp hay cố tình phá hoại tiến trình đàm phán.

Quan điểm từ Tổng thống Trump về cuộc xung đột đến nay vẫn chưa thực sự rõ ràng. Theo giới phân tích, Nga đang chiếm ưu thế trong cuộc chiến định hình nhận thức của ông. Lãnh đạo Mỹ đã nhiều lần đứng về phía Moskva, một phần nhờ việc Nga đang chiếm ưu thế trên chiến trường, phù hợp với niềm tin mà Tổng thống Trump vẫn thể hiện lâu nay rằng bên mạnh hơn sẽ giành chiến thắng.

Tổng thống Zelensky thường xuyên phải xoay xở để cứu vãn các nỗ lực ngoại giao bằng cách liên tục trao đổi với phía Mỹ và tập hợp đồng minh châu Âu nhằm hướng Tổng thống Trump tới một lập trường bớt nghiêng về Nga hơn.

Theo Harry Nedelcu, giám đốc điều hành tổ chức nghiên cứu Rasmussen Global, ông Zelensky thường xuyên đối mặt với thách thức khi thuyết phục ông Trump, điều mà ông Putin hiếm khi gặp phải. Mặt khác, ông Putin thường cũng có thể dễ dàng điện đàm với ông Trump ngay trước khi lãnh đạo Mỹ gặp ông Zelensky, tương tự những gì xảy ra hôm 28/12, để trực tiếp đưa ra các lập luận của mình và định hình tiến trình đàm phán.

Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitri Peskov hôm 30/12 tuyên bố Nga sẽ xem xét lại lập trường đàm phán, dù không nêu rõ Moskva dự định thay đổi các yêu cầu như thế nào.

“Nga sẽ tiếp tục quá trình đàm phán và đối thoại chủ yếu với người Mỹ”, ông nói.

Chính quyền vùng Novgorod của Nga, nơi có dinh thự của Tổng thống Putin được cho là bị tấn công, đã báo cáo về một vụ tập kích drone do Ukraine thực hiện vào sáng sớm 29/12. Tuy nhiên, chưa thể xác minh độc lập tính chính xác hay tác động từ cuộc tập kích này. Giới chức Nga cũng không đưa ra bất kỳ bằng chứng công khai nào.

Mặc dù vậy, cáo buộc này vẫn xuất hiện dày đặc trên các bản tin truyền hình tại Nga và châm ngòi cho một làn sóng đe dọa quân sự, khi các blogger quân sự thân Điện Kremlin và nghị sĩ Nga kêu gọi trả đũa.

Aleksander Kots, phóng viên chiến trường của tờ báo thân Điện Kremlin Komsomolskaya Pravda, đã viết một chuyên mục phản ánh bầu không khí chung, cho rằng đến lúc Nga phải mạnh tay đối đầu với “gã Napoleon tỉnh lẻ này”, ám chỉ Tổng thống Zelensky. Ông kêu gọi chính quyền phải có những hành động “quyết liệt và mang tính hủy diệt”, trong đó có việc ám sát các quan chức và chỉ huy quân sự cấp cao Ukraine.

“Tiến trình hòa bình đã chết”, Kots tuyên bố.

Nhằm bác bỏ cáo buộc từ Nga, giới chức Ukraine lưu ý rằng Nga đã đưa ra những tuyên bố mâu thuẫn về số lượng drone bay vào Novgorod. Ngoại trưởng Lavrov cáo buộc Ukraine đã sử dụng 91 UAV, trong khi Thống đốc tỉnh Novgorod nói rằng chỉ có 41 UAV.

Khi được hỏi liệu ông đã thấy bất kỳ báo cáo tình báo hay bằng chứng nào chứng minh cho những cáo buộc từ Nga chưa, Tổng thống Trump nói rằng mọi thứ còn chưa rõ ràng.

“Các bạn nói rằng vụ tấn công có thể không xảy ra? Cũng có khả năng như vậy, tôi đoán thế”, ông Trump nói với các phóng viên, nhưng thêm rằng “sáng nay Tổng thống Putin đã nói với tôi là có”.

Trong bối cảnh đàm phán đang bế tắc vì các vấn đề lãnh thổ, phần lớn cuộc chiến truyền thông trong những tuần gần đây tập trung vào việc bên nào đang chiếm ưu thế trên chiến trường.

Hồi đầu tháng, ông Putin đã mời các nhà báo đến để “tự mình chứng kiến” việc quân đội Nga đã kiểm soát thành phố Kupiansk phía đông bắc Ukraine. Đáp lại, khoảng 10 ngày sau, ông Zelensky đến và quay video bên tấm biển cửa ngõ thành phố để thông báo rằng nơi này phần lớn vẫn do Ukraine kiểm soát.

Hôm 29/12, Tổng thống Putin gặp các chỉ huy cao cấp tại Điện Kremlin và cho biết quân đội Nga chỉ còn cách thành phố Zaporizhzhia ở miền nam Ukraine khoảng 14 km. Ông ra lệnh cho các lực lượng Nga phải kiểm soát thành phố “trong tương lai gần”.

Quân đội Nga những tuần gần đây đạt được một số bước tiến khiến Ukraine phải chật vật tìm cách chống đỡ. Các lãnh đạo quân sự cấp cao Ukraine đã trì hoãn việc thừa nhận thị trấn Siversk ở phía đông đã rơi vào tay Nga hồi tuần trước để tránh làm suy giảm sĩ khí.

Tổng tư lệnh Ukraine Oleksandr Syrsky hồi đầu tuần đưa ra một báo cáo khá lạc quan về tình hình tại Pokrovsk, thành trì chiến lược ở vùng Donetsk, miền đông đất nước, khi tuyên bố lực lượng Nga mới chỉ kiểm soát một nửa thành phố. Tuy nhiên, bản đồ chiến sự do các nhóm độc lập tổng hợp cho thấy Nga đã kiểm soát khoảng 2/3 Pokrovsk và các binh sĩ Ukraine tại mặt trận cũng thừa nhận thành phố này gần như đã thất thủ.

Việc cố gắng kiểm soát thông tin về những diễn biến tại Donetsk có ý nghĩa quan trọng đối với cả hai bên, bởi một trong những yêu cầu then chốt của Điện Kremlin để chấm dứt xung đột là Ukraine phải nhượng lại những vùng mà họ hiện vẫn kiểm soát. Đây là điều mà Kiev kiên quyết khước từ.

Nga lập luận rằng việc họ kiểm soát toàn bộ Donetsk là điều không thể tránh khỏi và Ukraine nên chấp nhận thỏa thuận ngay bây giờ thay vì tiếp tục mất thêm quân để cố gắng bảo vệ thành phố. Ông Trump đã lặp lại lập luận đó hôm 28/12 sau cuộc gặp với ông Zelensky, nói rằng Kiev “tốt hơn hết là nên chấp nhận một thỏa thuận thay vì thất bại trên chiến trường trong những tháng tới”.

Ukraine phản bác bằng cách nhấn mạnh rằng bước tiến của Nga diễn ra rất chậm chạp và Moskva sẽ phải mất thêm nhiều tháng nữa mới có thể kiểm soát phần còn lại của Donetsk. Tại cuộc gặp với ông Trump ở Phòng Bầu dục hồi tháng 8, ông Zelensky đã dùng một bản đồ chiến sự để trình bày quan điểm của mình. Ông cho biết trong suốt 1.000 ngày trước đó, Nga chỉ giành thêm được chưa đầy 1% lãnh thổ Ukraine.

Ngoài ra, cả Ukraine và Nga cũng đều đang cố gắng thu hút các “bộ óc kinh doanh” của Tổng thống Trump bằng cách đưa ra những hợp đồng kinh tế tiềm năng, có thể là một phần của thỏa thuận hòa bình.

Bản kế hoạch hòa bình do nhà đàm phán hàng đầu của Nga Kirill Dmitriev đưa ra thảo luận với các đại diện Mỹ hồi tháng trước chứa một điều khoản rằng Mỹ sẽ thiết lập quan hệ hợp tác kinh tế dài hạn với Nga trong hàng loạt lĩnh vực, từ năng lượng, AI đến khai thác khoáng sản.

Đề xuất đàm phán từ phía Ukraine trong khi đó có một gói tài chính nhằm hỗ trợ công cuộc tái thiết đất nước sau xung đột với sự tham gia của Mỹ. Tổng thống Zelensky cho biết gói này sẽ mở cửa cho doanh nghiệp Mỹ hoạt động ở Ukraine và thúc đẩy tiến trình xây dựng một thỏa thuận thương mại tự do với Mỹ.

Hôm 28/12, khi đón tiếp ông Zelensky tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago ở Florida, ông Trump đã thể hiện kinh ngạc trước số tiền có thể kiếm được từ việc tái thiết Ukraine. “Rất nhiều tiền đang chờ đón”, ông nói.

Vũ Hoàng (Theo AP, AFP, Reuters)