“Bằng cấp quốc tế” bủa vây người Việt

Mới đây, hơn 40 học viên học tập tại Việt Nam, nhận bằng cử nhân do Trường Đại học Liverpool John Moores cấp nhưng khi nộp hồ sơ lại được trả lời văn bằng chưa đủ điều kiện công nhận tại Việt Nam. Thiết nghĩ, đây là một cú sốc lớn đối với người trong cuộc lẫn công chúng. Cú sốc ấy đến đồng thời từ chi phí đã bỏ ra và thời gian đã đánh đổi, lẫn cảm giác lộ trình học tập tưởng chừng đã được tính toán kỹ lưỡng bỗng dưng bị chặn lại ở khâu cuối cùng.

Sự việc này cũng đặt ra một lời nhắc rằng việc lựa chọn chương trình quốc tế không thể chỉ dựa vào tên trường, càng không thể dừng lại ở những cụm từ quen tai như “bằng cấp quốc tế” hay “được công nhận toàn cầu”. Bởi đến thời điểm cần xin việc trong khu vực công, nộp hồ sơ giảng dạy, học tiếp trong nước hoặc hoàn thiện hồ sơ nhân sự theo chuẩn công vụ, yếu tố mang tính quyết định vẫn là văn bằng đó có đáp ứng điều kiện công nhận theo quy định của Việt Nam hay không.

Trường Cao đẳng nghề Thiết kế và Thời trang London – Hà Nội thừa nhận có sai sót trong việc đào tạo và cập nhật quy định (Ảnh: Mỹ Hà).

Sau khi hoàn thành chương trình thạc sĩ ở nước ngoài và trở về Việt Nam, tôi nộp hồ sơ vào các cơ sở giáo dục công lập. Tôi phải tự nghiên cứu toàn bộ quy trình công nhận văn bằng và trực tiếp làm việc với đầu mối công nhận thuộc Cục Quản lý chất lượng, Bộ Giáo dục và Đào tạo. Trải nghiệm đó giúp tôi hiểu rất rõ rằng công nhận văn bằng là một thủ tục hành chính dựa trên tiêu chí, giấy tờ và cơ chế xác thực, vận hành bằng hồ sơ và căn cứ pháp lý, chứ không vận hành bằng niềm tin hay cảm giác an tâm khi cầm trong tay một tấm bằng nước ngoài.

Điểm đáng mừng là so với thời của tôi làm trước đây, hiện nay quy trình này đã thuận lợi hơn rất nhiều. Người học có thể thực hiện thủ tục trực tuyến qua Cổng Dịch vụ công quốc gia, từ việc nộp hồ sơ, tải tài liệu, theo dõi trạng thái xử lý đến thanh toán lệ phí theo hướng dẫn. Sự thuận tiện này giúp người học hoàn toàn có thể chủ động kiểm tra trước con đường công nhận văn bằng của mình, thay vì đến khi học xong mới bắt đầu loay hoay tìm hiểu.

Từ góc nhìn của người từng tự mày mò quy trình công nhận và cũng từng bị bủa vây bởi vô số quảng cáo các chương trình tiến sĩ, thạc sĩ quốc tế trên mạng xã hội, tôi cho rằng người học hoàn toàn có thể tự bảo vệ mình nếu thực hiện việc kiểm tra theo một logic rõ ràng và kiên nhẫn ngay từ đầu. Làm kỹ ở giai đoạn chuẩn bị giúp tiết kiệm nhiều năm và rất nhiều tiền về sau.

Việc đầu tiên cần làm là xác định mục tiêu sử dụng văn bằng của chính mình. Nếu mục tiêu là làm việc trong khu vực tư nhân, môi trường quốc tế hoặc đơn thuần nâng cao tri thức cá nhân, tiêu chí lựa chọn có thể linh hoạt hơn. Trong trường hợp mục tiêu hướng đến giảng dạy, nghiên cứu, làm việc trong các cơ sở công lập hoặc những vị trí yêu cầu hồ sơ được xác thực theo chuẩn nhà nước, khả năng công nhận văn bằng tại Việt Nam trở thành điều kiện bắt buộc. Vì có những trường đại học nước ngoài thực sự có uy tín, được kiểm định đầy đủ. Tuy nhiên, nếu chương trình đào tạo được triển khai theo hình thức trực tuyến 100%, người học cư trú tại Việt Nam thì khi làm hồ sơ vào các cơ sở giáo dục công lập hoặc các vị trí yêu cầu xác thực văn bằng rất có thể vẫn không được công nhận theo quy định hiện hành. Điều này không liên quan đến chất lượng học tập, mà liên quan trực tiếp đến khung pháp lý quản lý văn bằng.

Bước tiếp theo là kiểm tra tư cách pháp lý và tình trạng kiểm định của trường cũng như chương trình đào tạo tại chính quốc gia nơi trường đặt trụ sở. Đây là bước nhiều người bỏ qua vì cho rằng tên trường nghe “Tây” đồng nghĩa với uy tín. Thực tế, ở nước ngoài tồn tại không ít cơ sở giáo dục hoạt động theo mô hình “degree mill”, giới học thuật thường gọi vui là nơi “sản xuất bằng”. Các cơ sở này đầu tư rất mạnh cho quảng cáo, lời tư vấn trôi chảy, chương trình học gọn nhẹ, nhưng hệ thống kiểm định lại mờ nhạt hoặc không tồn tại. Cách kiểm tra cơ bản là tra cứu trên website của cơ quan quản lý giáo dục hoặc tổ chức kiểm định của nước sở tại, đối chiếu tên trường, mã cơ sở, tình trạng kiểm định và thời hạn hiệu lực. Ngay cả khi trường đã được kiểm định, người học vẫn cần kiểm tra thêm chương trình cụ thể mình dự định theo học có nằm trong phạm vi được công nhận hay không, bởi có trường được kiểm định nhưng một số chương trình, cơ sở vệ tinh hoặc hình thức triển khai lại nằm ngoài phạm vi đó. Đồng thời, về phía Việt Nam, danh sách các cơ sở giáo dục đại học nước ngoài được công nhận luôn được công bố công khai trên website của Cục Quản lý chất lượng (VN-NARIC). Người học hoàn toàn có thể tra cứu.

Bước thứ ba là kiểm tra hình thức đào tạo và địa điểm học thực tế bằng giấy tờ chính thức. Nhiều chương trình được quảng bá dưới dạng hybrid, blended (học tập kết hợp giữa trực tuyến và trực tiếp) hoặc có giảng viên quốc tế sang giảng dạy, nhưng khi nộp hồ sơ công nhận, cơ quan xử lý sẽ căn cứ vào thông tin được công bố chính thức trên văn bằng và phụ lục văn bằng, đồng thời có thể yêu cầu xác thực trực tiếp từ cơ sở cấp bằng. Khi đó, cảm nhận cá nhân về việc “mình học trực tiếp” không có nhiều giá trị nếu không đi kèm minh chứng phù hợp theo yêu cầu hồ sơ.

Bước tiếp theo mang tính chiến lược là kiểm tra trước đường đi của hồ sơ công nhận. Hiện nay, thủ tục công nhận văn bằng do cơ sở giáo dục nước ngoài cấp đã được công bố công khai trên Cổng Dịch vụ công, trong đó nêu rõ thành phần hồ sơ, biểu mẫu, yêu cầu và nguyên tắc xác thực trong từng trường hợp. Cách làm rất thực tế là mở sẵn thủ tục này, đọc kỹ các mục, rồi đối chiếu ngược lại chương trình mình định học xem có khả năng đáp ứng các yêu cầu đó hay không. Nếu ngay từ đầu đã thấy nhiều điểm không thể chứng minh, đó là tín hiệu cần dừng lại để cân nhắc.

Bước thứ năm là làm việc trực tiếp với đơn vị tuyển sinh bằng yêu cầu tài liệu cụ thể, thay vì chỉ nghe tư vấn miệng. Người học nên yêu cầu ba nhóm giấy tờ. Thứ nhất là văn bản mô tả chương trình chính thức do trường cấp bằng ban hành, trong đó nêu rõ hình thức học, thời lượng, yêu cầu cư trú, cách tổ chức thi và đánh giá. Thứ hai là minh chứng đầu ra đã được xác thực, tối thiểu là các trường hợp trước đó đã được công nhận văn bằng tại Việt Nam, có thể che thông tin cá nhân nhưng phải thể hiện rõ kết quả xử lý qua kênh chính thống. Thứ ba là cơ chế xác thực trực tiếp, tức việc trường cấp bằng hoặc cơ quan có thẩm quyền sẵn sàng phản hồi khi phía Việt Nam yêu cầu xác minh. Đây là phép thử để phân biệt một chương trình nghiêm túc với một chương trình chỉ mạnh về marketing.

Bước thứ sáu là quan sát các dấu hiệu rủi ro từ dữ liệu công khai. Địa chỉ trường đặt trong một văn phòng tạm bợ, thiếu cơ sở vật chất học thuật, không công bố đội ngũ giảng viên, không có hoạt động nghiên cứu, website thiếu minh bạch về cấu trúc đào tạo và kiểm định đều là những tín hiệu cảnh báo. Những dấu hiệu này không đủ để kết luận tuyệt đối, nhưng đủ để người học chậm lại và kiểm tra sâu hơn trước khi đưa ra quyết định tài chính lớn.

Cuối cùng, cần nhìn việc kiểm tra kỹ lưỡng như một phần của trách nhiệm cá nhân. Khi đã sẵn sàng bỏ ra tiền bạc, công sức và nhiều năm cuộc đời để học, việc dành thêm thời gian kiểm tra chương trình, đối chiếu kiểm định và khả năng công nhận văn bằng chính là cách thể hiện sự cam kết đầu tư dài hạn cho con đường học thuật và nghề nghiệp của chính mình. Trong bối cảnh quy trình công nhận hiện nay đã thuận tiện hơn nhờ hệ thống trực tuyến và hướng dẫn rõ ràng, việc đánh cược chỉ dựa vào quảng cáo hay lời giới thiệu chung chung là một rủi ro không cần thiết.

Tôi cho rằng vụ việc vừa qua là đau lòng, nhưng nó cũng mở ra một cơ hội nhìn lại. Giáo dục không chỉ là câu chuyện của nhà trường hay cơ quan quản lý. Nó là mối quan hệ ba bên, trong đó người học không thể đứng ngoài vai trò chủ động. Khi người học tỉnh táo hơn, đặt câu hỏi đúng hơn và hiểu rõ hơn con đường mình đi, những cú ngã vì khoảng trống thông tin sẽ dần ít lại.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!