Châu Âu lộ điểm yếu trước khối tài sản đóng băng của Nga

Các lãnh đạo châu Âu ngày 19/12 đạt thỏa thuận duy trì nguồn tài chính cho Ukraine trong hai năm tới thông qua khoản vay 90 tỷ euro (105 tỷ USD). Được bảo lãnh bởi chính ngân sách của khối, gói vay được các lãnh đạo châu Âu ca ngợi là một thắng lợi quan trọng trong nỗ lực duy trì nguồn sống tài chính cho Ukraine khi cuộc xung đột đã kéo dài sắp tròn 4 năm.

“Quyết định sẽ giải quyết các nhu cầu tài chính cấp bách của Ukraine”, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa nói trong cuộc họp báo cùng ngày tại Brussels.

Gói tài trợ đến vào thời điểm quyết định, khi Ukraine đang đàm phán các điều khoản hòa bình tiềm năng với Mỹ và Kiev cũng dự kiến bắt đầu cạn ngân sách từ đầu năm 2026.

“Đây là sự hỗ trợ đáng kể, giúp củng cố khả năng chống chịu của chúng tôi. Điều quan trọng là tài sản của Nga vẫn bị đóng băng và Ukraine đã nhận được bảo đảm tài chính cho những năm tới”, Tổng thống Volodymyr Zelensky viết trên X.

Tuần trước, châu Âu đã thực hiện các bước đi pháp lý để đóng băng vô thời hạn 210 tỷ euro (hơn 246 tỷ USD) tài sản của Nga. Trong đó, riêng Euroclear, tổ chức lưu ký chứng khoán có trụ sở tại Bỉ, đang nắm giữ khoảng 185 tỷ euro.

Tuy nhiên, châu Âu đã thất bại với kế hoạch đầy tham vọng ban đầu về sử dụng khối tài sản đóng băng này để hỗ trợ Ukraine. Dù lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) nói họ bảo lưu quyền sử dụng số tài sản này trong tương lai, câu chuyện lần này cho thấy việc sử dụng tài sản Nga không phải vấn đề dễ dàng với khối.

Sau khi EU nêu ý tưởng sử dụng 140 tỷ euro (162 tỷ USD) tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga bị đóng băng tại công ty Euroclear để cho Ukraine vay, Moskva đã đáp trả bằng những lời đe dọa cứng rắn. Andrei Kostin, lãnh đạo ngân hàng Vneshtorbank lớn thứ hai của Nga, tuyên bố Moskva sẽ đáp trả nếu EU làm điều này. Điện Kremlin cũng tuyên bố Nga sẽ truy cứu bất kỳ cá nhân hay quốc gia châu Âu nào chiếm đoạt tài sản của nước này.

Đây là lý do Thủ tướng Bỉ Bart De Wever kiên quyết phản đối sử dụng tài sản Nga tại Euroclear để cho Ukraine vay, bày tỏ lo ngại về nguy cơ Moskva trả đũa bằng pháp lý và tài chính đối với Bỉ và cá nhân Thủ tướng. Sự cương quyết này của Bỉ đã khiến phương án sử dụng tài sản Nga bị đổ bể.

Giới quan sát cho rằng đây không phải lần đầu tiên châu Âu “chùn bước” khi đối mặt những lời đe dọa từ Nga. Các đồng minh phương Tây trong gần 4 năm qua cũng đã nhiều lần do dự về việc gửi thiết bị quân sự tiên tiến cho Ukraine vì lo ngại leo thang xung đột. Họ từng chỉ trích Kiev vì các cuộc tấn công vào sâu trong lãnh thổ Nga.

Châu Âu cũng áp đặt các lệnh trừng phạt diện rộng, gồm cả dầu mỏ và khí đốt Nga, nhưng không thực thi quyết liệt đến mức có thể dẫn tới đối đầu trực tiếp với Nga hoặc làm trầm trọng thêm cuộc chiến thương mại với Trung Quốc.

Giờ đây, gần 250 tỷ USD tài sản đóng băng của Nga từ những ngày đầu xung đột Ukraine bùng phát có thể sẽ tiếp tục “nằm im” cho đến khi xung đột kết thúc, theo giới quan sát. EU sẽ không thể sử dụng nó để làm tài sản thế chấp cho khoản vay của Ukraine, mà phải dùng ngân sách của chính mình để làm điều đó.

Thất bại đã một lần nữa phơi bày chia rẽ sâu sắc giữa các bên ủng hộ Ukraine và làm suy yếu hình ảnh của EU, theo giới quan sát.

“Xét trong bối cảnh cuộc chiến đang diễn ra, hình ảnh này thật tồi tệ. Kết quả cho thấy việc vận động ủng hộ chính trị để trang trải chi phí giữa các quốc gia châu Âu khó khăn đến nhường nào”, Mark Bathgate, giám đốc điều hành công ty tư vấn chính trị Tweeddale Advisors ở London, nói.

Các lãnh đạo EU lo sợ rằng khó khăn sẽ còn gia tăng. Không chỉ riêng Bỉ, Hungary, Slovakia và Cộng hòa Czech cũng phản đối kế hoạch, trong khi Italy, Bulgaria và Malta bày tỏ hoài nghi.

Giới chức châu Âu chỉ ra một nghịch lý rằng khi các cuộc đàm phán hòa bình do Mỹ dẫn dắt tiếp diễn, việc tập hợp ủng hộ cho cuộc chiến của Ukraine lại trở nên khó khăn hơn. Một số quan chức cấp cao cho rằng nhiều khu vực ở châu Âu không coi Nga là mối đe dọa tức thời với lục địa.

Sau khi cuộc họp của EU kết thúc sáng 19/12, Thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen cho biết nhiều chính phủ và lãnh đạo ở châu Âu đối mặt với áp lực trong nước ngày càng tăng về xung đột Ukraine.

“Tôi phải nói rằng đây chính là điều mà ông Putin hy vọng. Đó là sự kết hợp giữa tâm lý mệt mỏi vì chiến tranh với những nỗ lực nhằm gây bất ổn cho xã hội của chúng ta”, bà nói.

Richard Whitman, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), nhận xét châu Âu trong năm qua cũng đối mặt áp lực từ nhiệm kỳ mới của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Chính quyền của ông Trump mang tư tưởng “Nước Mỹ trên hết” và thân thiện với Nga hơn các chính quyền tiền nhiệm.

Những điều đó có thể thấy rõ qua kế hoạch hòa bình Ukraine 28 điểm của Mỹ với nhiều điều khoản được cho là có lợi cho Nga và Chiến lược An ninh Quốc gia mà chính quyền ông Trump mới công bố, theo Stefan Wolff, giáo sư về an ninh quốc tế tại Đại học Birmingham ở Anh.

Trong chiến lược mới, Mỹ đã chỉ trích châu Âu nhiều hơn là lên án Nga. Việc Mỹ không còn coi Nga là mối đe dọa an ninh quốc tế cho thấy sự tách rời của Washington đối với liên minh xuyên Đại Tây Dương.

Brussels hiện cho thấy “sự trì trệ” trong các quyết định then chốt, theo Whitman và Wolff. Họ nói rằng điều này đang làm xói mòn niềm tin vào khả năng lãnh đạo của EU.

Những tuần dài tranh cãi về kế hoạch sử dụng tài sản đóng băng cho thấy cấu trúc cồng kềnh và những tiếng nói khác biệt vẫn là rào cản với EU trong khi cần hành động nhanh chóng.

Dù vậy, các nhà lãnh đạo lập luận rằng phương án thay thế vẫn sẽ đạt được mục đích đặt ra ban đầu. Họ nhấn mạnh rằng Ukraine sẽ không phải hoàn trả khoản vay trừ khi Nga bồi thường chiến phí.

“Đây là thông điệp quyết liệt để chấm dứt chiến tranh,” Thủ tướng Đức Friedrich Merz khẳng định.

Thanh Tâm (Theo WSJ, The Conversation, DW)