Cơ chế mua bán điện trực tiếp cần được mở bung

Kỳ vọng nguồn điện tái tạo tăng mạnh

Chính phủ vừa ban hành Nghị định 57 quy định cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn. Theo đó, doanh nghiệp (DN) là khách hàng sử dụng điện lớn, có thể ký hợp đồng mua điện trực tiếp với đơn vị phát điện và thứ 2 là ký hợp đồng mua điện với đơn vị phát điện thông qua các tổng công ty điện lực, công ty điện lực địa phương. Hình thức mua qua lưới điện kết nối riêng giữa bên mua và bên bán điện; hoặc mua trực tiếp qua lưới điện quốc gia. Với hợp đồng mua bán điện trực tiếp thông qua lưới điện kết nối riêng, giá điện do các bên tự đàm phán thỏa thuận và không vượt mức giá tối đa trong khung giá phát điện của loại hình nguồn điện tương ứng. Sản lượng điện dư bán cho Tập đoàn Điện lực VN (EVN), tổng công ty và các công ty điện lực không quá 20% sản lượng điện thực phát.

Một nhà đầu tư năng lượng tái tạo tại phía nam nhận định cơ chế DPPA có mục đích khuyến khích DN dùng điện tái tạo nhiều hơn, tiến đến mục tiêu giảm phát thải ròng, để phát triển kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh… Đây là cơ chế được rất nhiều nhà đầu tư nước ngoài, DN sản xuất xuất khẩu quan tâm đặc biệt do có nhu cầu thực sự. Chính phủ cũng quan tâm bởi không sớm thì muộn, VN phải xây dựng thị trường mua bán điện cạnh tranh. Tuy nhiên, vị này cũng cho rằng so với Nghị định 80 về cơ chế DPPA có hiệu lực từ ngày 3.7.2024, Nghị định 57 không có nhiều yếu tố mới. Đặc biệt, những băn khoăn của người dùng điện xung quanh việc hướng dẫn áp dụng cơ chế ngay lập tức vào đời sống thì dường như chưa giải quyết. DN này nhận xét: “Nghị định 80 có thể xem như thí điểm về cơ chế DPPA, Nghị định 57 cần thiết phải tiến bước dài hơn. Ở đây, chúng tôi chưa thấy sự cởi trói thực sự. Đáng lưu ý, khách hàng có nhu cầu mua điện sạch để sử dụng chủ yếu tại các vùng kinh tế phát triển, miền Bắc hay miền Nam trong khi nguồn cung điện tái tạo lớn để có thể tham gia cơ chế DPPA lại tập trung chủ yếu ở miền Trung. Việc chuyển tải ra Bắc hay vào Nam bán cho khách hàng là vấn đề lớn vì đầu tư đường truyền tải riêng thì nhà đầu tư chưa đủ lực, nhưng phát bán qua lưới quốc gia thì quá tải hoặc giá truyền tải chưa rõ ràng”.

Đồng quan điểm, chuyên gia năng lượng, TS Tô Văn Trường nhận xét cơ chế DPPA tại Nghị định 57 vẫn chưa đủ độ hấp dẫn. Hơn nữa, kết luận thanh tra trước đây liên quan các dự án năng lượng tái tạo vẫn còn “dư âm” nên các nhà đầu tư sẽ thận trọng. Do vậy, khả năng tăng đầu tư vào điện tái tạo mạnh như đợt sóng trước đây sau khi có cơ chế mua bán điện trực tiếp mới là khó khả thi. Ông đánh giá: “Theo tôi, Nghị định 57 vẫn chưa được tháo gỡ hoàn toàn mà phải cần Bộ Công thương hướng dẫn chi tiết hơn mới đủ cơ sở thực hiện. Ngoài ra, quy định mức sản lượng điện dùng đến 200.000 kWh/tháng mới tham gia DPPA là hơi cao, cần xem xét giảm xuống thấp hơn, chẳng hạn mức 50.000 kWh/ tháng”. Từ đó, TS Tô Văn Trường nhấn mạnh: “Quan điểm của tôi là cần thiết xem xét mở rộng phạm vi mua bán điện linh hoạt và tự do hơn như được phép bán điện cho khách hàng có nhu cầu”.

Còn nhiều băn khoăn

Theo chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình, do có luật Điện lực (sửa đổi) mới ban hành sau này nên việc ban hành lại nghị định mới về cơ chế DPPA là cần thiết. Ông nhận xét các quy định liên quan mua bán điện trực tiếp tương tự đã có tại Nghị định 80/2024. Trong đó, trọng tâm vẫn đặt kỳ vọng sản lượng năng lượng tái tạo sẽ tăng nhờ cơ chế này. Từ đó, cơ hội tiếp cận nguồn điện tái tạo của DN cao hơn, giá cả minh bạch hơn; từng bước tiến đến thị trường mua bán điện cạnh tranh. Ngoài ra, không chỉ có điện mặt trời, điện gió được tham gia cơ chế DPPA, điện sinh khối với công suất trên 10 MW, đấu nối vào lưới điện quốc gia và được tham gia mua bán cạnh tranh. Theo chuyên gia này, đây là yếu tố mới và việc bổ sung nguồn điện sinh khối giúp đối tượng tham gia cơ chế DPPA tăng hơn, qua đó, giúp tăng thêm giải pháp cho năng lượng sạch cũng như nguồn điện trong tương lai. “Hiện tổng công suất nguồn điện này vào khoảng 332 MW và đến năm 2030, dự kiến có thêm nhiều nhà máy được đưa vào vận hành, có thể bổ sung thêm khoảng 300 MW là rất tốt”, ông Đình nói.

Dù vậy, ông Đào Nhật Đình vẫn băn khoăn về giá điện. Giá mua bán điện trực tiếp tính tùy theo là qua thị trường điện giao ngay hay qua đơn vị thứ 3 là các tổng công ty điện. Theo quy định, giá thị trường điện giao ngay là chi phí toàn phần được hình thành theo từng chu kỳ, được xác định bằng tổng giá điện và công suất trên thị trường điện bán buôn. Còn truyền tải qua lưới điện quốc gia thì cần biết giá truyền tải thế nào. Tuy nhiên, đến nay, việc xác định mức giá truyền tải bị cho là chưa thỏa đáng. Ông Đình đặt vấn đề: “Mua bán điện trực tiếp qua lưới quốc gia, tức là qua các tổng công ty hay qua các công ty điện lực địa phương thì chi phí cho khâu vận hành lưới điện, tiêu chuẩn thế nào. Muốn tính toán đầy đủ, phải có cơ chế giá điện 2 thành phần, trong khi chúng ta đang áp dụng giá điện một thành phần, các chi phí cộng thành “một cục” trong giá bán điện, nên khó để các bên tham gia”.

Việc đầu tư đường dây riêng để bán điện trực tiếp, theo các chuyên gia, tại thời điểm này là vấn đề khó cho DN. Vì thế, để nguồn điện tái tạo được đưa vào sử dụng nhanh nhất, nên mở rộng bán điện mặt trời mái nhà. “Những khó khăn vướng mắc liên quan đến chính sách đối với cơ chế DPPA bao lâu cứ loanh quanh về hướng dẫn, quy hoạch, đất đai, xác định giá… và đặc biệt là năng lực tài chính của DN. Làm được điện rồi, đầu tư tiếp đường truyền tải thì cụt vốn. Nên đôi khi chúng ta bàn luận kiểu như con gà có trước hay quả trứng có trước, bàn hoài nhưng không giải quyết được”, ông Đình phân tích và kiến nghị: “Đường truyền tải ngắn nhất là cho làm điện trên mái, bán xuống cho ông bên dưới. Tức tháo gỡ nhanh cho các nhà đầu tư làm điện mặt trời mái nhà xưởng có thể bán xuống cho nhà sản xuất sử dụng điện bên dưới trước. Cái này ở thông tư hướng dẫn có thể làm tiếp được không? Cần tháo bung thì cơ chế DPPA mới hiệu quả thực sự”.