KÝ ỨC TRƯỜNG SƠN GIỮA LÒNG DI SẢN: Đường 20

Đó là câu đối ấn tượng tại Đền Tưởng niệm liệt sĩTrường Sơn – trọng điểm Cà Roòng – ATP.

Hơn nửa thế kỷ trước, Đường 20 – Quyết Thắng xẻ ngang dãy Trường Sơn trở thành tuyến huyết mạch chi viện cho chiến trường miền Nam và là nơi hứng chịu sự tàn phá khốc liệt của bom đạn Mỹ. Trong đó, ATP (cua Chữ A – ngầm Ta Lê – đèo Phu La Nhích) được xem là “trọng điểm của các trọng điểm”.

“Chọc thủng Trường Sơn, mở đường thắng lợi”

Cuối năm 1964, Bộ Tư lệnh Đoàn 559 – Bộ đội Trường Sơn có chủ trương mở tuyến đường thứ 2 nhằm tránh thế độc đạo của Đường 12A. Ngày 21-1-1966, Phó Tư lệnh Đoàn 559 Nguyễn Tường Lân đã phát lệnh nổ loạt bộc phá đầu tiên, mở màn chiến dịch “Chọc thủng Trường Sơn, mở đường thắng lợi”.

Suốt 120 ngày đêm, bất chấp bom đạn của dịch, hàng ngàn chiến sĩ bộ đội, TNXP, công dân hỏa tuyến ở lứa tuổi 20 với quyết tâm sắt đá, nghị lực phi thường đã thi công hoàn thành tuyến đường mang tên Đường 20 – Quyết Thắng.

Con đường dài gần 125 km này được thi công ngay trong thời điểm chiến tranh ác liệt. Chỉ riêng chiến dịch mở đường, hơn 8.000 cán bộ, chiến sĩ đã tham gia đào đắp gần 1 triệu mét khối đất đá, rồi bắc cầu vượt suối để kịp thông tuyến ngày 5-5-1966. Suốt những năm tháng sau đó, các đoàn xe nối tiếp nhau vượt mưa bom bão đạn để đưa hàng hóa, khí tài, thương binh ra – vào chiến trường.

Ngày 17-5-1966, sau khi 2 chiếc AC-130 của Mỹ rải chất độc hủy diệt cây rừng trên dãy Trường Sơn, địch vô tình phát hiện tuyến đường này. Từ đó, Đường 20 – Quyết Thắng trở thành mục tiêu đánh phá tàn khốc của địch. Nơi tuyến lửa ác liệt thử thách ý chí, bản lĩnh của con người này đã chứng kiến cuộc đối đầu của những chàng trai, cô gái tuổi 20 với lực lượng không quân Mỹ cùng hàng loạt vũ khí, trang thiết bị tối tân.

Trọng điểm ATP là 1 trong 42 điểm bị đánh phá ác liệt nhất trên toàn bộ 16.000 km của dãy Trường Sơn. Có giai đoạn, không quân Mỹ sử dụng tới 3.020 lượt máy bay đánh phá (trong đó 270 lần với “pháo đài bay” B52) để ném xuống 20.600 quả bom công phá, 790 quả bom sát thương, 3.400 loạt bom bi, 216 quả bom cháy. Có ngày, địch đánh liên tiếp 93 trận, trong đó 8 trận có máy bay B52 rải thảm.

Trọng điểm ATP như “chảo lửa”, có thời điểm xe bộ đội ta không vượt qua nổi đèo Pulanhic. Với tinh thần quả cảm, những TNXP tuổi đôi mươi hễ dứt tiếng bom đạn lại lao ra mặt đường phá bom nổ chậm, san lấp hố sâu để thông đường cho xe đi.

Với quyết tâm “địch phá 1, ta làm 10”, con đường dài 125 km này không chỉ là một công trình quân sự mà còn là biểu tượng về sức người phi thường. Năm 1973, trong lần đến thăm tuyến “tọa độ lửa” đèo Phu La Nhích, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã cho rằng Đường 20 – Quyết Thắng là “kỳ công, kỳ tích, kỳ quan”.

Ấm áp giữa núi rừng heo hút

Tháng 7-2018, công trình Đền Tưởng niệm liệt sĩ Trường Sơn – trọng điểm Cà Roòng – ATP được khởi công. Bốn năm sau, giữa miền biên giới heo hút, đền tưởng niệm này được hoàn thành, như “ngôi nhà chung” để những linh hồn liệt sĩ sống mãi với thời gian. Nơi đây lưu giữ ký ức về những liệt sĩ, những người: “Thân ngã xuống thành đất đai Tổ quốc/Hồn bay lên hóa linh khí quốc gia”.

Già làng Đinh Ho (xã Thượng Trạch, tỉnh Quảng Trị) nhớ lại: “Ngày trước, Mỹ rải bom xuống vùng này nhiều lắm, cướp đi sinh mạng biết bao bộ đội và TNXP tuổi mới 18-20”. Đưa mắt nhìn Đền Tưởng niệm liệt sĩ Trường Sơn – trọng điểm Cà Roòng – ATP, ông xúc động: “Từ khi đền được xây dựng, người dân chúng tôi có chỗ thắp hương tưởng niệm vong linh các liệt sĩ. Hương hồn bao liệt sĩ Trường Sơn hẳn cũng ấp áp giữa núi rừng heo hút này”.

Đền tưởng niệm được xây dựng trên khu đất rộng 1,8 ha giữa miền biên viễn giáp đất bạn Lào, nơi quanh năm gió núi thổi hun hút. Bên trong đền, nổi bật là quả chuông nặng 1,5 tấn. Trên thân chuông khắc 4 câu thơ: “Một tiếng chuông ngân/Núi rừng đồng vọng/Đất trời chuyển động/Liệt sĩ hiển linh”.

Hai bên chính điện là câu đối ấn tượng: “Sống, xây dựng con đường, góp phần làm nên chiến thắng/Chết, hóa thành cột mốc, muôn đời trấn giữ biên cương”, gói trọn tinh thần bất khuất của những người đã ngã xuống. Phía ngoài đền, tấm bia đá lớn khắc lại lịch sử, địa danh, sự tích và những hy sinh thầm lặng của các anh hùng liệt sĩ trên mảnh đất này, để mỗi người đến đây đều cảm nhận được giá trị của hòa bình hôm nay.

Thiếu tướng Võ Sở, Chủ tịch Hội Cựu binh Trường Sơn – Đường Hồ Chí Minh, trong một lần đứng trước đền tưởng niệm đã thổ lộ: “Mỗi thước đất trên Đường 20 – Quyết Thắng đều có bom đạn địch; mỗi mét đường đều có xương máu của bộ đội, TNXP, quân dân ta ở lứa tuổi đôi mươi. Cà Roòng – ATP là trọng điểm bị địch đánh phá ác liệt nhất ở dãy Trường Sơn. Đường 20 của lứa tuổi 20 với khát vọng quyết chiến, quyết thắng. Biết bao bộ đội, TNXP đã hy sinh xương máu, hương hồn các anh chị đã hòa vào sông núi, trời mây của đại ngàn Trường Sơn…”.