Mỏ ‘vàng đen’ lớn nhất thế giới của Venezuela

Quân đội Mỹ hồi đầu tháng 9 bắt đầu chiến dịch chống ma túy ở vùng biển Caribe, đưa lượng lớn tàu chiến, binh sĩ đến khu vực ngoài khơi Venezuela. Quân đội Mỹ từ đó đã tiến hành các đợt tập kích tên lửa vào ít nhất 29 xuồng bị cáo buộc chở ma túy, khiến hơn 100 người chết, đẩy căng thẳng với Venezuela leo thang.

Tổng thống Donald Trump nhiều lần ám chỉ Mỹ có thể triển khai nỗ lực trên bộ ở Venezuela, tuyên bố “đang bao vây hoàn toàn” quốc gia này bằng lệnh phong tỏa đường biển và sẽ còn mở rộng quy mô. Trong khi đó, Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro cáo buộc Washington có ý định lật đổ ông và âm mưu “cướp đoạt” kho dầu mỏ khổng lồ cùng các tài nguyên khác của Caracas.

Venezuela là một trong những thành viên sáng lập Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC). Nước này có trữ lượng dầu mỏ lớn nhất thế giới, ước tính 303 tỷ thùng, hầu hết nằm trong Vành đai Orinoco, khu vực rộng 55.000 km2 ở phía đông lãnh thổ.

Trữ lượng dầu của Venezuela xấp xỉ mức của Mỹ và Arab Saudi cộng lại. Trong giai đoạn cuối những năm 1990, đầu những năm 2000, Venezuela sản xuất hơn 3 triệu thùng mỗi ngày, chiếm tới 10% sản lượng toàn cầu.

Dầu thô Venezuela có những đặc tính lý hóa đặc biệt, khác hẳn với dầu nhẹ ở Trung Đông hay Mỹ có những đặc điểm riêng biệt. Trữ lượng dầu ở Vành đai Orinoco là loại dầu siêu nặng, có chỉ số API dưới 10. Chỉ số API được dùng để thể hiện mức độ đậm đặc của dầu thô, càng thấp thì dầu càng đặc và các loại dầu nhẹ có chỉ số này thường trên 30.

Loại dầu này thường đặc quánh như nhựa đường, có độ nhớt cực cao, không thể tự chảy qua đường ống nếu không được xử lý. Chúng phải được pha loãng với dầu nhẹ hơn hay dung môi, hoặc được sơ chế thành dầu tổng hợp trước khi vận chuyển từ giếng khai thác đến cảng biển hoặc nhà máy lọc dầu.

Dầu Venezuela có chi phí khai thác, vận chuyển, xử lý tốn kém hơn so với dầu nhẹ ở Trung Đông, nhưng lại có hàm lượng lưu huỳnh cao, phù hợp để sản xuất dầu diesel, nhựa đường và nhiên liệu cho nhà máy, thiết bị hạng nặng, biến nó thành mặt hàng mang tính chiến lược trong ngành lọc dầu toàn cầu.

Venezuela quốc hữu hóa ngành dầu mỏ từ năm 1976 và tập đoàn quốc doanh PDVSA là công ty dầu mỏ lớn thứ hai thế giới. Trong thập niên 1990, dưới thời tổng thống Rafael Caldera, ngành dầu mỏ Venezuela được mở cửa và quốc tế hóa, với các thỏa thuận hợp tác cùng doanh nghiệp nước ngoài nhằm tăng cường thăm dò và khai thác.

Tuy nhiên, khi lên nắm quyền năm 1998, ông Hugo Chavez đã chấm dứt hợp tác với đối tác nước ngoài, tiến hành trưng thu tài sản tại Venezuela của nhiều tập đoàn lớn như ConocoPhillips và ExxonMobil. Những tập đoàn Mỹ này từ chối cho Caracas kiểm soát đa số cổ phần chi nhánh ở Venezuela.

Kể từ đó, quan hệ Caracas – Washington trở nên căng thẳng. Mỹ bắt đầu áp trừng phạt với Venezuela từ năm 2005 và ngày càng siết chặt. Ông Chavez qua đời năm 2013 và được kế nhiệm bởi ông Maduro. Năm 2019, Mỹ công nhận lãnh đạo đối lập Juan Guaido là tổng thống lâm thời Venezuela, sau đó mở rộng trừng phạt sang cá nhân, doanh nghiệp trong các lĩnh vực dầu mỏ, vàng, khai khoáng tại nước này.

Tình trạng thiếu đầu tư và các lệnh trừng phạt từ Mỹ khiến sản lượng khai thác dầu mỏ của Venezuela giảm xuống còn 1-1,2 triệu thùng mỗi ngày trong năm 2025, chiếm 1% sản lượng toàn cầu. Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho biết Venezuela sản xuất khoảng 860.000 thùng mỗi ngày trong tháng 11. Tháng 10, sản lượng của Venezuela là 1,01 triệu thùng mỗi ngày, cao nhất từ tháng 2/2019.

Thông tin từ nền tảng dữ liệu kinh tế Observatory of Economic Complexity cho thấy Venezuela chỉ xuất khẩu lượng dầu thô trị giá 4,05 tỷ USD trong năm 2023, thấp hơn rất nhiều so với Arab Saudi (181 tỷ USD), Mỹ (125 tỷ USD) và Nga (122 tỷ USD).

Theo báo cáo của PDVSA, hầu hết dầu thô của Venezuela được xuất khẩu đến Trung Quốc, cho thấy nước này đang chuyển hướng sang thị trường châu Á thay cho phương Tây. Một phần nhỏ dầu Venezuela vẫn vào thị trường Mỹ thông qua công ty lọc dầu đa quốc gia Chevron, trụ sở ở bang Texas.

Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA) cho biết Chevron được cấp giấy phép đặc biệt, cho phép tập đoàn nối lại hoạt động ở Venezuela và xuất khẩu ở mức hạn chế, trong khuôn khổ thỏa thuận thu hồi nợ với PDVSA. Chevron cũng đang là tập đoàn dầu khí nước ngoài duy nhất còn hoạt động ở Venezuela.

Sản lượng khai thác giảm mạnh giáng đòn nặng nề vào kinh tế Venezuela, do xuất khẩu dầu mỏ chiếm tỷ trọng lớn trong nguồn thu của quốc gia này. Caracas phải đối mặt tình trạng lạm phát tăng mạnh, thiếu hàng hóa cơ bản.

Ngân hàng trung ương Venezuela đã dừng công bố số liệu lạm phát từ tháng 10/2024, sau khi Caracas giữ lạm phát dưới 10% trong 20 tháng liên tiếp. Một chỉ số của Bloomberg ước tính lạm phát ở Venezuela trong 12 tháng, tính đến ngày 17/12, là 556%. Con số này hồi cuối tháng 6 là 219% và 45% trong năm 2024.

Lạm phát giờ đây trở thành mối lo hàng đầu của người dân Venezuela, hơn cả nguy cơ xung đột với Mỹ, bởi vật giá leo thang ảnh hưởng nặng nề đến cuộc sống thường ngày của họ. Để duy trì nền kinh tế, chính quyền ông Maduro đã phải triển khai các biện pháp thắt chặt chi tiêu và tìm kiếm sự hỗ trợ từ nước ngoài.

Giới nhà phân tích cho rằng nếu Caracas cấp giấy phép cho các công ty nước ngoài và đưa ra bảo đảm kinh tế rằng sẽ không lặp lại các vụ quốc hữu hóa như thập niên 1990, Venezuela có thể trở lại vị thế cường quốc dầu mỏ vào những năm 2030.

Như Tâm (Theo Anadolu Agency, El Pais, CNN)