Rủi ro với Mỹ nếu đảm bảo an ninh kiểu NATO cho Ukraine

Khi chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy đàm phán nhằm chấm dứt xung đột Nga – Ukraine, họ đã gây bất ngờ ngay cả với những người chỉ trích gay gắt nhất khi đưa ra cam kết bảo đảm an ninh cho Kiev sâu rộng hơn bất kỳ đề xuất nào từ những chính quyền trước đây.

Tổng thống Volodymyr Zelensky hôm 24/12 xác nhận Washington đã đề nghị cung cấp cho Ukraine các bảo đảm an ninh tương tự Điều 5 Hiệp ước NATO như một phần của thỏa thuận chấm dứt giao tranh.

Điều 5 quy định bất cứ cuộc tấn công nào nhằm vào một thành viên NATO cũng được coi là đòn tấn công nhằm vào cả liên minh và NATO sẽ phối hợp đáp trả.

“Nếu Nga tấn công Ukraine, một phản ứng quân sự phối hợp sẽ được triển khai”, ông Zelensky cho biết.

Dù các chi tiết của đảm bảo an ninh này còn chưa rõ ràng, việc viện dẫn Điều 5 cho thấy Mỹ coi một cuộc tấn công của Nga vào Ukraine trong tương lai là đòn tấn công vào chính mình và sẽ phản ứng tương xứng, trong đó có cả khả năng triển khai trực tiếp quân đội. Theo các điều khoản đang được thảo luận, cam kết bảo đảm an ninh sẽ được Thượng viện Mỹ phê chuẩn và có tính ràng buộc pháp lý.

Tuy nhiên, Samuel Charap, chủ tịch danh dự về chính sách Nga và Á-Âu tại tổ chức tư vấn RAND, và Jennifer Kavanagh, nghiên cứu viên cao cấp kiêm giám đốc phân tích quân sự từ Defense Priorities, trụ sở tại Washington, cảnh báo kế hoạch mới này đang hứa hẹn quá nhiều, trong khi tính thực tiễn quá thấp.

Ukraine chắc chắn hào hứng với các đề xuất đảm bảo an ninh mới. Tuy nhiên, theo lời một quan chức cao cấp Mỹ, cam kết đó đi kèm với những rủi ro nghiêm trọng và chưa được đánh giá đúng mức, không chỉ đối với Kiev và Washington mà còn cho các đồng minh của Mỹ ở châu Âu. Tạm gác lại câu hỏi liệu Nga có chấp nhận đảm bảo an ninh đó hay không, có ba thách thức lớn với Mỹ trong việc đưa ra cam kết sâu rộng như vậy.

Đầu tiên là câu hỏi về độ xác tín. Nếu việc đưa quân đến Ukraine là cần thiết để bảo vệ các lợi ích cốt lõi của Mỹ, Washington đã làm như vậy từ lâu, sau khi xung đột nổ ra giữa quân đội chính phủ Ukraine với phe ly khai miền đông năm 2014.

Nhưng các tổng thống Mỹ đều từ chối điều quân đến Ukraine, dấu hiệu rõ ràng cho thấy họ tin rằng việc làm này đem lại lợi ích quá thấp so với những chi phí và rủi ro kèm theo khi đặt Mỹ vào thế đối đầu với Nga, quốc gia sở hữu kho vũ khí hạt nhân lớn hàng đầu thế giới.

Những người ủng hộ việc mở rộng cam kết bảo đảm an ninh kiểu NATO cho Ukraine lập luận rằng chính việc thiếu một cam kết mang tính ràng buộc pháp lý đã khiến Mỹ không thể xuất quân. Tuy nhiên, bằng chứng lịch sử lại cho thấy điều ngược lại: Mỹ chưa bao giờ ngần ngại triển khai quân đội ra nước ngoài khi nhận thấy mối đe dọa trực tiếp đến lợi ích của mình.

Mỹ không có hiệp ước an ninh với Kuwait khi đưa quân can thiệp để bảo vệ quốc gia này trước cuộc tấn công từ Iraq trong Chiến tranh Vùng Vịnh (1990-1991), cũng không có nghĩa vụ pháp lý phải điều quân đến Hàn Quốc khi chiến sự nổ ra ở bán đảo Triều Tiên vào năm 1950.

Theo giới chuyên gia, bất kỳ cam kết nào với Ukraine buộc Mỹ phải hành động khác đi trong tương lai đều gây hoài nghi, nhất là trong việc răn đe Nga. Những người ủng hộ kế hoạch chỉ ra rằng Nga đến nay vẫn kiềm chế việc thách thức NATO. Nhưng thực tế rằng Mỹ từng không sẵn lòng triển khai lực lượng chiến đấu vì Ukraine sẽ phủ bóng lên bất kỳ cam kết tương tự nào trong tương lai.

Thứ hai, nếu Mỹ đưa ra cam kết bảo vệ kiểu NATO với Ukraine mà không thực hiện, điều này sẽ làm dấy lên những nghi vấn về độ tin cậy của tất cả các đảm bảo tương tự từ Washington, làm xói mòn an ninh cũng như niềm tin của các đồng minh then chốt ở châu Âu và châu Á.

“Do đó, thật ngược đời khi một số thành viên NATO lại đang ráo riết thúc đẩy để Ukraine nhận được những cam kết bảo đảm an ninh sâu rộng từ Mỹ. Chính an ninh của họ sẽ bị lung lay nếu Washington đồng ý cung cấp những cam kết mà họ rất khó thực hiện”, Charap và Kavanagh bình luận.

Theo hai chuyên gia, lý do thứ ba và có lẽ là quan trọng nhất khiến Washington không nên đưa ra cam kết đảm bảo an ninh kiểu NATO cho Kiev là thực tế cốt lõi của nghĩa vụ này: Sẵn sàng tham chiến với Nga vì Ukraine.

Không có cam kết bảo đảm an ninh nào bắt buộc Mỹ phải triển khai quân đội, song nếu đưa ra cam kết với Ukraine mà nỗ lực răn đe thất bại, Washington sẽ đối mặt áp lực chính trị nặng nề trong việc thực hiện lời hứa bằng cách đưa binh sĩ Mỹ ra tiền tuyến. Lúc này, Mỹ sẽ rơi vào cuộc xung đột trực diện với Nga, một kịch bản nguy hiểm đi kèm với cả nguy cơ leo thang hạt nhân.

Những người ủng hộ cam kết an ninh lập luận rằng khả năng leo thang hạt nhân là “dao hai lưỡi”, tiềm ẩn rủi ro nhưng cũng có thể răn đe hành vi của Nga đối với Ukraine. Tuy nhiên, Nga đã đến nay đã chứng minh rằng họ sẵn sàng chịu đựng chi phí và rủi ro cao hơn nhiều so với Mỹ trong các vấn đề liên quan đến Ukraine.

Ukraine chắc chắn vẫn cần các cam kết bảo đảm an ninh như một phần của bất kỳ thỏa thuận nào nhằm chấm dứt chiến sự. Tuy nhiên, theo Charap và Kavanagh, chính quyền Trump nên ưu tiên những cam kết hẹp nhưng đáng tin cậy, tương tự những gì Mỹ và các đồng minh đã sẵn lòng thực hiện cho Ukraine trong 4 năm qua, thay vì lời hứa có vẻ hào phóng nhưng không thực chất và tiềm ẩn nhiều nguy cơ.

Vũ Hoàng (Theo Washington Post, AFP, Reuters)

Vũ Hoàng (Theo Washington Post)