Tóc bạc từ lâu được xem là một dấu hiệu quen thuộc của quá trình lão hóa. Nhiều người coi đây đơn thuần là biểu hiện của tuổi tác hoặc yếu tố di truyền. Tuy nhiên, một nghiên cứu khoa học mới đây cho thấy tóc bạc có thể không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà còn phản ánh một cơ chế bảo vệ quan trọng của cơ thể trước nguy cơ ung thư.
Theo nghiên cứu này, những thay đổi sinh học dẫn đến tóc bạc có thể giúp ngăn chặn các tế bào bị tổn thương phát triển ngoài tầm kiểm soát. Nói cách khác, tóc bạc có thể là cái giá mà cơ thể chấp nhận để giảm nguy cơ hình thành khối u ác tính.
Nghiên cứu được công bố vào tháng 10 trên tạp chí Nature Cell Biology, tập trung vào cách các tế bào gốc tạo màu cho tóc phản ứng trước những tác nhân gây tổn thương DNA, vốn là nguyên nhân cốt lõi của ung thư.
Vai trò của tế bào gốc trong màu tóc
Để hiểu vì sao tóc bạc có thể liên quan đến cơ chế chống ung thư, cần nhìn vào cấu trúc sinh học của nang tóc. Mỗi sợi tóc phát triển từ một nang tóc nằm sâu trong da đầu. Bên trong nang tóc có một khoang nhỏ chứa các tế bào gốc sắc tố. Đây là những tế bào có nhiệm vụ tạo ra melanin, sắc tố quyết định màu tóc.
Mỗi sợi tóc mọc từ một nang tóc nằm sâu trong da đầu, nơi chứa các tế bào gốc sắc tố tạo ra melanin quyết định màu tóc (Ảnh minh họa).
Trong mỗi chu kỳ phát triển của tóc, các tế bào gốc sắc tố sẽ phân chia và tạo ra các tế bào trưởng thành. Những tế bào này di chuyển xuống đáy nang tóc và bắt đầu sản xuất melanin, từ đó nuôi dưỡng sợi tóc mới mọc lên với màu sắc đặc trưng.
Theo Dot Bennett, nhà sinh học tế bào tại Đại học City St George’s ở London, quá trình này diễn ra liên tục trong suốt cuộc đời, miễn là các tế bào gốc còn khả năng tự tái tạo. Khi nguồn tế bào này suy giảm hoặc ngừng hoạt động, tóc sẽ mất dần sắc tố và chuyển sang màu bạc hoặc trắng.
Tóc bạc như một phản ứng bảo vệ trước tổn thương DNA
Nhóm nghiên cứu do giáo sư Emi Nishimura tại Đại học Tokyo dẫn dắt đặt ra một câu hỏi quan trọng. Điều gì xảy ra khi các tế bào gốc sắc tố phải đối mặt với tổn thương DNA, một yếu tố then chốt trong sự hình thành ung thư?
DNA là vật chất di truyền mang thông tin điều khiển hoạt động của tế bào. Khi DNA bị tổn thương do bức xạ, tia cực tím hoặc các yếu tố môi trường khác, tế bào đứng trước 2 lựa chọn. Một là ngừng phân chia để tránh lan truyền lỗi di truyền. Hai là tiếp tục nhân lên và đối mặt với nguy cơ phát triển thành khối u.
Trong các thí nghiệm trên chuột, nhóm nghiên cứu theo dõi sự phát triển của từng tế bào gốc sắc tố trong suốt chu kỳ mọc tóc, sau khi chuột tiếp xúc với các tác nhân gây hại như bức xạ ion hóa.
Kết quả cho thấy, khi DNA bị tổn thương bởi bức xạ, các tế bào gốc sắc tố nhanh chóng trưởng thành và bước vào trạng thái lão hóa tế bào.
Tổn thương DNA có thể khiến một số tế bào gốc trưởng thành không thể đảo ngược và chuyển sang màu xám (Ảnh: Beti Argi).
Quá trình này khiến nguồn tế bào gốc trong nang tóc nhanh chóng cạn kiệt. Hệ quả là tóc bạc xuất hiện sớm hơn. Tuy nhiên, mặt tích cực là các tế bào mang DNA bị tổn thương không còn khả năng tiếp tục phân chia. Điều này giúp ngăn chặn việc truyền các đột biến nguy hiểm sang các thế hệ tế bào mới, từ đó làm giảm nguy cơ hình thành khối u ung thư.
Các tác giả nghiên cứu cho rằng đây là một cơ chế bảo vệ quan trọng của cơ thể. Việc chấp nhận mất đi màu tóc giúp duy trì sự ổn định di truyền và hạn chế nguy cơ bệnh lý nghiêm trọng hơn.
Nhận định này phù hợp với nhiều nghiên cứu trước đó về mối liên hệ giữa lão hóa tế bào và phòng chống ung thư. Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Cell năm 2016 cho thấy lão hóa tế bào đóng vai trò như một hàng rào sinh học, giúp cơ thể ngăn chặn sự phát triển của các tế bào tiền ung thư.
Góc nhìn mới về tóc bạc và ung thư da
Điều đáng chú ý là không phải mọi tác nhân gây tổn thương DNA đều kích hoạt cơ chế bảo vệ nói trên. Trong cùng nghiên cứu, nhóm khoa học quan sát thấy phản ứng hoàn toàn khác khi chuột tiếp xúc với một số hóa chất gây ung thư, trong đó có DMBA, một chất thường được sử dụng trong nghiên cứu ung thư thực nghiệm.
Trong trường hợp này, các tế bào gốc sắc tố không bước vào trạng thái lão hóa. Thay vào đó, chúng tiếp tục phân chia và duy trì khả năng sản sinh melanin, dù DNA đã bị tổn thương. Điều này khiến lông của chuột vẫn giữ được màu sắc bình thường trong thời gian dài.
Tuy nhiên, việc tiếp tục sao chép DNA bị lỗi làm tăng nguy cơ tích lũy đột biến. Theo thời gian, những tế bào này có xu hướng phát triển thành khối u. Nhóm nghiên cứu ghi nhận tỷ lệ xuất hiện ung thư cao hơn ở những trường hợp cơ chế lão hóa tế bào bị vô hiệu.
Phát hiện này cho thấy tóc bạc và ung thư không phải là 2 hiện tượng tách biệt. Chúng có thể là 2 kết cục khác nhau của cùng một phản ứng sinh học, tùy thuộc vào cách tế bào xử lý căng thẳng và tổn thương di truyền.
Giáo sư Nishimura cho rằng kết quả nghiên cứu giúp thay đổi cách nhìn về tóc bạc. Thay vì chỉ coi đây là dấu hiệu tiêu cực của tuổi tác, tóc bạc có thể phản ánh việc cơ thể đang chủ động kích hoạt các hàng rào an toàn ở cấp độ tế bào.
Một số nghiên cứu khác cũng gợi ý mối liên hệ tương tự. Nghiên cứu công bố trên tạp chí Science năm 2017 cho thấy những người có hệ thống sửa chữa DNA hoạt động mạnh thường có nguy cơ ung thư da thấp hơn, dù họ có thể xuất hiện các dấu hiệu lão hóa sớm hơn trên da và tóc.
Cần thận trọng khi suy diễn ở người
Dù mang lại nhiều gợi ý quan trọng, các chuyên gia nhấn mạnh rằng phần lớn kết quả hiện nay dựa trên thí nghiệm ở chuột. Nang tóc của con người có nhiều điểm tương đồng nhưng cũng có những khác biệt nhất định về cấu trúc và cơ chế điều hòa.
Dot Bennett cho rằng bước tiếp theo cần thiết là nghiên cứu trực tiếp trên mô nang tóc của con người. Chỉ khi đó, các nhà khoa học mới có thể xác định mức độ áp dụng của cơ chế này trong thực tế lâm sàng.
Bà cũng lưu ý rằng tóc bạc chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm di truyền, căng thẳng tâm lý, dinh dưỡng và bệnh lý nền. Do đó, không thể đơn giản kết luận rằng người tóc bạc sẽ ít nguy cơ ung thư hơn.
Dù vậy, nghiên cứu này mở ra một góc nhìn mới về mối quan hệ giữa lão hóa và bệnh tật. Nó cho thấy những dấu hiệu lão hóa tưởng như bất lợi có thể là kết quả của những nỗ lực âm thầm nhằm bảo vệ cơ thể khỏi các nguy cơ nghiêm trọng hơn.
Hiểu rõ hơn cách tế bào phản ứng với tổn thương DNA không chỉ giúp khoa học tiến gần hơn đến các chiến lược phòng chống ung thư hiệu quả, mà còn góp phần thay đổi cách con người nhìn nhận quá trình lão hóa như một phần tự nhiên và đôi khi mang tính bảo vệ của sự sống.
Nguồn: https://dantri.com.vn/suc-khoe/toc-bac-co-the-la-dau-hieu-cho-thay-co-the-dang-tu-bao-ve-khoi-ung-thu-20251225165540475.htm
