Trung Quốc tăng ảnh hưởng toàn cầu khi Mỹ thoái lui

Cuộc đối đầu về thuế quan, đất hiếm và hạn chế xuất khẩu giữa Mỹ và Trung Quốc đã kết thúc bằng thỏa thuận đình chiến tạm thời giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình trong cuộc gặp tại Hàn Quốc hồi tháng 10.

Và nhiều người trong giới hoạch định chính sách đối ngoại cũng như các nhà phân tích Trung Quốc tin rằng thời cơ đã đến với nước này. Họ cho rằng quan hệ Mỹ – Trung đã bước sang kỷ nguyên mới, trong đó Bắc Kinh chứng minh được sức mạnh bằng cách đáp trả cứng rắn với những đe dọa từ Washington và buộc Mỹ phải xuống nước.

“Mối quan hệ Mỹ – Trung đã chứng kiến sự thay đổi về cấu trúc. Phía Mỹ nhận ra sức mạnh của Trung Quốc. Washington đã học được cách thực dụng hơn khi ứng xử với Bắc Kinh và thể hiện thái độ tôn trọng hơn”, Wang Yong, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ tại Đại học Bắc Kinh, cho hay.

Trong cuộc gặp tại Hàn Quốc, ông Trump đã khiến ông Tập bất ngờ khi nói về mô hình G2, trong đó Mỹ và Trung Quốc cùng quản trị các vấn đề thế giới. Đây là khái niệm “quan hệ nước lớn kiểu mới” mà ông Tập từng đề cập trong cuộc gặp ông Barack Obama ở Sunnylands, California năm 2013.

Tuy nhiên, ông Obama khi đó đã bác bỏ ý tưởng này, xem đây là hành động bỏ rơi đồng minh Mỹ và vai trò toàn cầu của Washington. Ông đã thúc đẩy chiến lược “xoay trục sang châu Á” nhằm đối phó với ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực.

Wang Dong, giám đốc điều hành Viện Hợp tác và Hiểu biết Toàn cầu thuộc Đại học Bắc Kinh, cho rằng việc ông Trump giờ đây tán thành khái niệm G2 báo hiệu sự công nhận của Mỹ về vị thế mới của Trung Quốc. Ông thêm rằng nếu phong trào MAGA (Đưa Mỹ vĩ đại trở lại) thắng thế và chính quyền ông Trump thực sự từ bỏ ý tưởng cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc, nó sẽ đánh dấu sự thay đổi căn bản nhất trong tư duy của Mỹ kể từ sau Chiến tranh Lạnh.

“Hệ tư tưởng MAGA là lời tạm biệt với chủ nghĩa quốc tế tự do, phá vỡ trật tự tự do, thúc đẩy Mỹ rút lui khỏi các cam kết quá mức đối với toàn cầu, cũng như hướng sự chú ý trở lại Tây bán cầu. Đó là khái niệm mới và sẽ là trạng thái bình thường mới trong nhiều năm tới”, Wang nói.

Nhiều quan chức Trung Quốc tin rằng trong môi trường mới này, ông Trump dường như quan tâm đến việc bán đậu nành Mỹ cho Trung Quốc hơn là can thiệp vào vấn đề Đài Loan.

Trong cuộc điện đàm với ông Trump ngày 24/11, ông Tập tuyên bố “việc Đài Loan trở về Trung Quốc là một phần không thể thiếu của trật tự quốc tế thời hậu chiến”. Trong bài đăng trên Truth Social sau cuộc nói chuyện, ông Trump không đề cập tới hòn đảo và viết rằng “mối quan hệ giữa chúng tôi và Trung Quốc cực kỳ mạnh mẽ”.

Nhận thức vấn đề Đài Loan không còn quá quan trọng với Mỹ có thể là lý do khiến Trung Quốc phản ứng mạnh mẽ trước bình luận của Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi hồi đầu tháng 11. Bà Takaichi khi đó nói trước quốc hội rằng kịch bản Đài Loan bị tấn công có thể kích hoạt phản ứng quân sự của Tokyo.

Trung Quốc lập tức lên án, áp đặt loạt biện pháp trừng phạt về kinh tế và ngoại giao đối với Nhật Bản, yêu cầu lãnh đạo nước này rút lại bình luận.

Thủ tướng Takaichi ngày 3/12 có động thái hạ nhiệt căng thẳng khi nói Nhật Bản duy trì lập trường về chủ quyền của Trung Quốc đối với đảo Đài Loan như trong Tuyên bố chung Nhật – Trung năm 1972. Trong tuyên bố chung, Bắc Kinh “tái khẳng định rằng Đài Loan là một bộ phận không thể tách rời khỏi lãnh thổ Trung Quốc” và chính phủ Nhật “hoàn toàn hiểu rõ và tôn trọng lập trường đó”.

Tâm thế tự tin mới của Trung Quốc xuất hiện trong bối cảnh chính sách đối ngoại của Mỹ có nhiều thay đổi trong nhiệm kỳ của ông Trump. Việc ông Trump thể hiện lập trường thân thiện với Nga đã khiến các đồng minh châu Âu thất vọng, trong khi chính sách thương mại, thuế quan của ông khiến một số đồng minh ở châu Á lo lắng.

Trong cuộc phỏng vấn ngày 10/11 với Fox News, khi được hỏi về căng thẳng Trung – Nhật mới đây, ông Trump nói “rất nhiều đồng minh của chúng ta không phải là bạn. Các đồng minh lợi dụng chúng ta về thương mại còn nhiều hơn Trung Quốc”.

Wu Xinbo, lãnh đạo Viện Nghiên cứu Quốc tế tại Đại học Phúc Đán ở Thượng Hải, cho biết chính sách mạnh tay của Mỹ đối với các nước, đặc biệt về thương mại, mở ra những cơ hội kinh tế và chính trị mới cho Trung Quốc trên toàn cầu.

“Trước đây công nghệ chủ yếu đến từ phương Tây, nhưng giờ ngày càng có nhiều công nghệ từ Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng sạch. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho quan hệ thương mại và đầu tư của Trung Quốc. Sau đó sẽ là chính trị”, Wu nói.

Sức mạnh của Trung Quốc trong những năm qua đã được thể hiện qua nhiều công nghệ định hình tương lai, từ trí tuệ nhân tạo, đường sắt cao tốc đến năng lượng sạch.

Sự thành công của DeepSeek, mô hình trí tuệ nhân tạo (AI) của Trung Quốc, là minh chứng cho năng lực công nghệ của nước này trong bối cảnh họ phải chịu những hạn chế về nhập khẩu chip tiên tiến.

Việc Trung Quốc giành lại bầu trời xanh cho Bắc Kinh và nhiều thành phố lớn khác, nơi không khí từng ô nhiễm nghiêm trọng, cũng được xem là thành công lớn cho chính sách áp dụng xe điện cùng các tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt của nước này.

“Bắc Kinh từng được biết đến là thủ đô khói bụi. Nhưng giờ chính tôi cũng ngạc nhiên khi ngửi thấy mùi khí thải diesel ở một thành phố của Mỹ hay châu Âu, bởi vì bạn sẽ không còn thấy mùi đó ở Trung Quốc nữa. Tôi hy vọng đó có thể là minh chứng đủ sức thuyết phục thế giới”, Ma Jun, giám đốc Viện Các vấn đề Môi trường và Công cộng ở Bắc Kinh, nói.

Tuy nhiên, một số học giả Trung Quốc vẫn tỏ ra thận trọng hơn khi đánh giá về vị thế của Mỹ cũng như cơ hội trỗi dậy của Trung Quốc.

“Ông Trump là người thực dụng và ông ấy thấy Trung Quốc đang trỗi dậy cả về quyền lực cứng lẫn quyền lực mềm. Bằng cách tập trung vào châu Mỹ thay vì xoay trục sang châu Á và dàn trải trên nhiều mặt trận, cũng như giữ quan hệ hòa hoãn với Trung Quốc, người Mỹ vẫn có thể duy trì vị thế thống trị trong các vấn đề toàn cầu 20-30 năm nữa”, Wang Huiyao, người sáng lập kiêm chủ tịch tổ chức nghiên cứu Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa tại Bắc Kinh, nói.

Thanh Tâm (Theo WSJ, SCMP)