Tù nhân được người Palestine tín nhiệm để trở thành lãnh đạo tương lai

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu ngày 7/12 thông báo giai đoạn một của thỏa thuận ngừng bắn với Hamas, được ký hồi đầu tháng 10, sắp hoàn tất và hai bên sẽ sớm bắt đầu giai đoạn hai. Giai đoạn này sẽ gồm giải giáp Hamas, Israel tiếp tục rút quân khỏi Gaza, thành lập chính quyền chuyển tiếp ở dải đất và đưa lực lượng quốc tế tới đây ổn định tình hình.

Loạt diễn biến mang đến kỳ vọng có thể chấm dứt cuộc xung đột kéo dài hàng chục năm qua giữa Israel và Palestine, nhưng cũng đặt ra câu hỏi ai là người phù hợp để quản lý các vùng lãnh thổ của người Palestine, gồm Bờ Tây và Gaza, sau này.

Hamas kiểm soát Gaza trước chiến sự, trong khi Chính quyền Palestine của Tổng thống Mahmoud Abbas, 90 tuổi, quản lý Bờ Tây và đại diện cho người Palestine trong quan hệ ngoại giao. Hiện không rõ ông Abbas đã có lựa chọn người kế nhiệm phù hợp hay chưa.

Kết quả thăm dò hồi tháng 10 cho thấy người Palestine đặt niềm tin vào Marwan Barghouti, thủ lĩnh 66 tuổi của phong trào Fatah đang ngồi tù tại Israel. Barghouti nhận được 49% sự ủng hộ, tiếp theo là đại diện Khalid Mishal của Hamas (36%) và ông Abbas (13%).

Barghouti sinh tháng 6/1959 tại làng Kobar, gần thành phố Ramallah ở Bờ Tây, khi đó còn nằm dưới sự kiểm soát của Jordan. Năm 1967, binh sĩ Israel đẩy lùi lực lượng Jordan khỏi Bờ Tây trong Cuộc chiến 6 ngày và chiếm đóng vùng lãnh thổ.

Năm 15 tuổi, Barghouti gia nhập Fatah, phong trào chính trị hàng đầu của Palestine và bị Israel cấm hoạt động, sau khi nhận ra con đường bất bạo động không thể chấm dứt tình trạng chiếm đóng. Năm 1978, ông bị Israel bắt với cáo buộc là thành viên một tổ chức vũ trang Palestine. Ông tranh thủ học tiếng Do Thái trong hơn 4 năm ngồi tù.

Sau khi ra tù, năm 1983, Barghouti theo học ngành lịch sử và khoa học chính trị tại Đại học Birzeit ở Bờ Tây, tiếp tục hoạt động chính trị và gây dựng lực lượng ủng hộ Fatah trong giới thanh niên Palestine. Năm 1987, khi phong trào nổi dậy (Intifada) lần thứ nhất của người Palestine bùng nổ, Israel trục xuất Barghouti sang Jordan.

Barghouti về Bờ Tây năm 1994 và tốt nghiệp đại học. Ông ủng hộ tiến trình hòa bình theo giải pháp hai nhà nước, nhưng hoài nghi về các cam kết của Israel. Cùng năm, ông trở thành tổng thư ký Fatah. Năm 1995, ông lập Tanzim, cánh vũ trang của Fatah, nhằm đối trọng với Hamas, nhóm vũ trang có quan điểm dùng bạo lực để giải quyết vấn đề Israel – Palestine.

Năm 1996, Barghouti được bầu làm nghị sĩ Hội đồng Lập pháp Palestine, cơ quan lập pháp của Chính quyền Palestine. Ông được nhiều thủ lĩnh phe phái tôn trọng, thường xuyên liên hệ với các chính trị gia, quan chức Israel theo đường lối hòa bình.

Tháng 9/2000, Intifada lần hai nổ ra, Barghouti dẫn đầu các cuộc tuần hành đến điểm kiểm soát của Israel, khích lệ người Palestine bằng các bài phát biểu, bắt đầu ủng hộ dùng vũ lực để buộc Israel rút khỏi Bờ Tây và Gaza.

Fatah xuất hiện thêm một cánh vũ trang là Lữ đoàn al-Aqsa. Nhóm đã thực hiện các vụ tấn công nhằm vào binh sĩ Israel, trong đó có đánh bom tự sát khiến 30 người chết tháng 3/2002. Israel mở chiến dịch đáp trả, truy lùng Barghouti, cho rằng ông liên quan đến al-Aqsa.

Binh sĩ Israel truy vết điện thoại của Barghouti và bắt ông vào tháng 4/2002. Barghouti bị đưa ra xét xử với cáo buộc chủ mưu một số vụ tấn công chết người và lĩnh 5 án tù chung thân. Ông không bào chữa, chỉ tuyên bố không công nhận tính hợp pháp của tòa án.

Trong báo cáo về phiên xét xử, Simon Foreman, chuyên gia pháp lý được Liên minh Nghị viện Quốc tế chỉ định, cho biết phần lớn những người ông phỏng vấn tin phán quyết “bị chi phối bởi sức ép truyền thông và toan tính chính trị, thay vì dựa trên một quy trình tố tụng nghiêm ngặt”.

Trong thời gian ngồi tù, Barghouti tiếp tục hoạt động chính trị, thuyết phục các nhóm vũ trang Palestine dừng hành động thù địch, giúp Intifada lần hai tạm lắng từ tháng 6/2003 cho đến khi Israel hạ sát thủ lĩnh Hamas vào tháng 8 cùng năm.

Năm 2006, Barghouti cùng thủ lĩnh các phe phái Palestine đang ngồi tù ở Israel soạn tài liệu cùng kêu gọi thành lập Nhà nước Palestine theo biên giới trước năm 1967 và hồi hương người tị nạn Palestine. Năm 2007, ông giúp thiết lập Hiệp định Mecca hướng đến thiết lập chính phủ đoàn kết cho người Palestine.

Trong cuộc phỏng vấn với truyền thông năm 2014, Barghouti cho rằng việc tiếp tục đàm phán với Israel là vô nghĩa nếu thiếu sự hậu thuẫn thực chất từ cộng đồng quốc tế. Ông dành thời gian trong tù để trau dồi thêm kiến thức, đọc trung bình 7-8 quyển sách mỗi tháng và giảng dạy cho các bạn tù Palestine.

Gia đình Barghouti cho biết ông bị Israel đối xử tệ hơn từ khi Hamas tấn công miền nam Israel gây thương vong lớn hồi tháng 10/2023.

“Họ tìm đến Barghouti. Ngay trước mặt các tù nhân khác, lãnh đạo nhà tù Ofer bắt ông quỳ xuống, đặt tay ra sau lưng, nhưng ông không thực hiện”, Arab, con trai Barghouti, trả lời phỏng vấn Washington Post. “Và rồi họ tấn công ông ấy”.

“Quần áo Barghouti đẫm máu khi ông ấy trở lại buồng giam”, cựu tù nhân Palestine Ayham Fouad Kammamji kể với International Campaign to Free Marwan Barghouti, chiến dịch quốc tế kêu gọi trả tự do cho Barghouti.

Trong video được Bộ trưởng An ninh Israel Itamar Ben Gvir đăng tháng 8, Barghouti xuất hiện với đôi mắt trũng sâu, xương quai xanh lộ rõ. Ông Ben Gvir cảnh báo Israel sẽ xóa sổ bất cứ ai gây tổn thương cho người dân nước này và Tel Aviv sẽ không bị khuất phục. Khi Barghouti đáp lại, lời ông không thể nghe rõ. Đây là lần đầu tiên hình ảnh về Barghouti xuất hiện sau 14 năm.

Cơ quan Nhà tù Israel (IPS) khẳng định mọi phạm nhân đều được giam giữ theo đúng thủ tục pháp lý và quyền lợi của họ được đảm bảo. IPS không ghi nhận có sự việc nào như các cáo buộc đã nêu.

Marwan Barghouti xuất hiện trong video Bộ trưởng Israel đăng trên X

Tổng thống Mỹ Donald Trump cuối tháng 10 đề cập khả năng đưa Barghouti vào danh sách tù nhân Israel trao đổi với Hamas. Gia đình Barghouti cho biết Israel đã phản đối ý định này.

“Israel không muốn thả ông ấy”, Khaled Elgindy, nhà nghiên cứu tại Viện Quincy về Trách nhiệm Nhà nước, Mỹ, bình luận. “Họ coi Barghouti là người có ‘đôi tay vấy máu’ và hiểu tù nhân này có thể đoàn kết người dân Palestine. Thủ tướng Netanyahu muốn tìm mọi cách tránh người Palestine được tiếp thêm hy vọng và niềm tin rằng họ có thể có một lãnh đạo như vậy”.

Bất chấp những lời kêu gọi từ cộng đồng quốc tế, chính phủ Israel hầu như không có dấu hiệu thay đổi quan điểm về việc trả tự do cho Barghouti.

“Tôi cho rằng cần có một tổng thống Mỹ thực sự tin đây là lợi ích lâu dài cho cả Israel lẫn Palestine, và sẵn sàng nỗ lực theo đuổi”, Elgindy nhận định. “Việc trả tự do cho Barghouti có thể chỉ khả thi nếu Israel thay lãnh đạo, sang ai đó hiểu rằng Palestine thống nhất thực chất là điều tốt, không phải mối đe dọa”.

Như Tâm (Theo Washington Post, Al Jazeera)