Triều cường dâng – nhìn từ Rotterdam, nghĩ về TP.HCM

TP.HCM đang đối mặt với tình trạng triều cường dâng. Năm 2025, có những ngày triều cường khiến hàng loạt con đường và khu dân cư chìm trong biển nước.

Những địa bàn ven sông, vùng trũng của các phường An Khánh, Phước Long, Phú Hữu, phường Tân Thuận, Tân Mỹ, Phú Thuận, xã Nhà Bè, phường Bình Đông, khu vực Thanh Đa thuộc phường Bình Quới… chịu cảnh nặng nhất.

Thống kê cho thấy ít nhất 23 tuyến đường lặp đi lặp lại cảnh ngập sâu mỗi kỳ triều cường, biến cuộc sống thường nhật của người dân thành những cuộc lội nước vất vả.

Hà Lan: Biến cả đô thị thành cỗ máy sống chung với nước

Nhìn cảnh ấy, tôi không khỏi nghĩ về một thành phố khác: Rotterdam, Hà Lan. Nơi ấy còn thấp hơn TP.HCM gấp bội, với 85% diện tích nằm dưới mực nước biển. Nhưng họ không chọn cách loay hoay chống đỡ một cách bị động. Họ chọn một cuộc cách mạng tư duy: biến cả đô thị thành một cỗ máy sống chung với nước, một cách chủ động.

Tôi nghiệm ra điều đó không phải từ sách vở, mà từ những tháng ngày lang thang ở vùng ngoại ô Rotterdam và Utrecht gần mười năm trước. Ở đó, người ta không đối đầu với nước. Họ ôm lấy nước.

Những con kênh đào uốn lượn, những mái nhà phủ xanh, những quảng trường biết “uống” nước mưa… Tất cả được thiết kế để dung hòa, chứ không phải để chống cự. Có lẽ, bài học lớn nhất không nằm ở những con đê cao hơn, mà ở một tâm thế khác.

Bài học ấy, giờ đây càng thấm thía. Các nhà khoa học tại NTU (Singapore) đã chỉ mặt đặt tên: trong kịch bản lạc quan nhất, mực nước biển vẫn sẽ dâng từ 0,3 – 1,0m vào năm 2100. Nước dâng là một mối đe dọa hiện hữu.

Và Hà Lan, từ thảm kịch lũ lụt năm 1953 cướp đi gần 2.000 sinh mạng, đã thực sự thay đổi. Họ từng tin vào những bức tường thành kiên cố, vào triết lý “ngăn nước”.

Rồi họ tỉnh ngộ. Không thể mãi giam cầm thiên nhiên.

Bài học thấm thía trong lịch sử: Không có thành trì nào là bất khả xâm phạm. Xây tường cao ngăn nước ở chỗ này, nước sẽ tràn chỗ khác, đẩy ta vào vòng luẩn quẩn: ngập chỗ này – chặn – lại ngập chỗ khác.

Khôn ngoan hơn là hòa mình, tạo không gian cho thiên nhiên và kiến tạo cuộc sống an toàn ngay trên dòng chảy ấy. Đó chính là tinh thần “sống chung với nước”.

Thử thách mà Rotterdam đối mặt thực sự khắc nghiệt: 85% diện tích thành phố nằm thấp hơn mực nước biển, có nơi chìm sâu tới 7m.

Trong hoàn cảnh ấy, sơ tán là điều bất khả thi. Nền đất sét cứng khiến nước mưa không thể thấm xuống, chỉ có thể tràn đi và gây ngập. Bài toán đặt ra không chỉ là kỹ thuật, mà còn là tài chính – một thách thức không nhỏ.

Nhưng chính từ nghịch cảnh đó, Rotterdam đã viết nên một cuộc cách mạng. Năm 2007, kế hoạch quản lý nước được sửa đổi đã đánh dấu bước ngoặt: thay vì cố tống khứ nước đi thật nhanh, thành phố chủ trương giữ lại và trữ nước ngay trong lòng đô thị với dung tích lên tới 600.000m³ – tương đương hàng trăm bể bơi Olympic.

Những mái nhà xanh, bức tường xanh, quảng trường đa năng… dần phủ khắp thành phố, biến Rotterdam thành một “cỗ máy sinh học” khổng lồ có khả năng thích ứng linh hoạt.

Quan trọng hơn, họ hiểu rằng đây là cuộc chiến lâu dài. Kế hoạch Weatherwise ra đời không chỉ để chống ngập, mà để sống hòa thuận với khí hậu.

Rotterdam kêu gọi sự chung tay của toàn xã hội – mỗi mái nhà, mỗi con phố đều trở thành một mắt xích trong hệ thống. Chính quyền hỗ trợ người dân với ba trụ cột chính: cải thiện không gian công cộng, nâng cao nhận thức cộng đồng và khuyến khích đầu tư tư nhân vào các giải pháp thích ứng.

Rotterdam đã có một cách tiếp cận thông minh: biến 14,5 triệu m² mái nhà bê tông thành những “lá phổi xanh” đa năng. Thay vì để nước mưa tràn xuống đường, các mái nhà được phủ thảm thực vật mọng nước, trở thành những miếng bọt biển khổng lồ thấm hút và giữ lại nước.

Thành phố còn tiến xa hơn với dự án LIFE@Urban Roofs, biến những không gian bị lãng quên này thành công viên trên cao, kết hợp cả năng lượng tái tạo. Một sự chuyển mình từ bê tông vô tri thành những hệ sinh thái thu nhỏ, giúp thành phố thích ứng linh hoạt với biến đổi khí hậu.

Thách thức thực sự của Rotterdam nằm ở chỗ không gian mặt đất có hạn. Nhưng thay vì chôn vùi hàng tỉ euro vào những công trình ngầm vô hình, họ chọn một giải pháp thông minh: biến không gian công cộng thành những cỗ máy đa năng.

Quảng trường Benthemplein, được khánh thành vào năm 2013, chính là minh chứng sinh động nhất.

Vào ngày thường, đây là một sân chơi đầy ắp tiếng cười của giới trẻ. Nhưng khi trời trút mưa, nó lập tức hóa thân thành một bể chứa nước khổng lồ. Ba bể chứa với độ sâu khác nhau từ từ được lấp đầy, biến nỗi lo ngập úng thành một khung cảnh kỳ thú.

Triết lý đầu tư thông minh

Bài học từ thiết kế quảng trường Benthemplein không chỉ là một giải pháp kỹ thuật. Đó là một triết lý đầu tư thông minh: thay vì chôn vùi tiền tỉ vào những đường cống ngầm, hãy tạo ra những không gian vừa giải quyết được bài toán môi trường, vừa trao tặng cộng đồng một công trình kiến trúc đẹp, một nơi gắn kết. Một mũi tên trúng hai đích – biến thách thức khí hậu thành cơ hội kiến tạo đô thị đáng sống.

Ngoài ra, “Sponge Garden” hay “Khu vườn bọt biển” ở Rotterdam chính là một thí nghiệm sống động, biến ý tưởng “thành phố bọt biển” từ lý thuyết thành hiện thực.

Giữa lúc biến đổi khí hậu khiến mưa lũ và hạn hán thất thường, khu vườn này trả lời một câu hỏi cốt lõi: làm sao để đô thị có thể thấm hút, trữ nước và nhả dần khi cần, y hệt một miếng bọt biển.

Khu vườn thử nghiệm do nhóm thiết kế De Urbanisten (Hà Lan) thực hiện, nằm trong khu M4H gần trung tâm thành phố. Nơi đây được tạo ra để tìm cách giúp đô thị “uống – giữ – nhả” nước mưa như một miếng bọt biển, nhằm giảm ngập khi mưa lớn và giữ ẩm khi khô hạn.

Khu vườn hoạt động bằng cách hứng nước mưa chảy vào vườn, giữ nước trong đất và vật liệu đặc biệt, rồi để nước thấm dần xuống nuôi cây, làm mát không khí.

Sponge Garden, vì thế, không dừng lại ở một giải pháp kỹ thuật. Nó đã trở thành một hệ sinh thái thu nhỏ, vừa đẹp mắt vừa cân bằng, chứng minh rằng một thiết kế đô thị tôn trọng tự nhiên có thể giúp thành phố vượt qua các hiện tượng thời tiết cực đoan, đồng thời kiến tạo một môi trường sống trong lành, đa dạng cho muôn loài.

Phải chăng tương lai của đô thị không thuộc về những bức tường thành kiên cố, mà nằm ở khả năng hòa điệu cùng nhịp thở của đất trời?

Triều cường, thay vì bị xem là tác nhân cần chống lại, cần được đón nhận như một nhịp sống thân thuộc của TP.HCM.