Nỗi lo lá chắn thép trên ‘nấm mồ hạt nhân’ Chernobyl sụp đổ

Bên trong phòng điều khiển tại nhà máy điện hạt nhân Chernobyl của Ukraine, một công nhân đội mũ bảo hộ nhìn chăm chú vào bức tường xám đầy rẫy những bảng số, màn hình và đồng hồ đo vốn được dùng để ngăn chặn thảm họa.

Vụ tan chảy lõi lò phản ứng ngày 26/4/1986 tại đây là sự cố hạt nhân tồi tệ nhất thế giới tính đến nay, khiến bức xạ phát tán khắp khu vực, bao gồm các tỉnh thuộc Belarus ở lân cận và nhiều vùng khác tại châu Âu. Sự cố khiến khoảng 4.000 người chết liên quan phơi nhiễm phóng xạ, hàng trăm nghìn người phải tái định cư và thiệt hại lên tới hàng trăm tỷ USD.

Sau sự cố, lò phản ứng số 4 tại nhà máy điện hạt nhân Chernoby bị hư hại nghiêm trọng và được bao bọc bằng lớp bê tông cốt thép cực dày còn gọi là “quan tài đá”. Tuy nhiên, nhiều người lo ngại lá chắn bê tông này có thể xuống cấp và sụp đổ theo thời gian, khiến chất phóng xạ thoát ra ngoài.

Năm 2016, dưới sự bảo trợ của Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu, lá chắn thép gồm hai nửa hình vòm được chế tạo bởi tập đoàn Novarka của Pháp, cao 108 mét và nặng 36.000 tấn, được lắp đặt bao trùm “quan tài đá”. Nó có tên là Cấu trúc Bảo vệ An toàn Mới (NSC), có tuổi thọ ít nhất là 100 năm và có thể chống bão.

NSC đóng vai trò là lớp lá chắn công nghệ cao bao bọc “nấm mồ hạt nhân” Chernobyl. Tuy nhiên, kể từ khi Nga phát động chiến dịch ở Ukraine hồi năm 2022, Kiev luôn lo ngại một thảm họa khác có thể xảy ra bất cứ lúc nào.

Hồi tháng 2, một thiết bị bay không người lái (UAV) đã đâm vào NSC, để lại lỗ thủng lớn trên lá chắn bằng thép khổng lồ này. 10 tháng trôi qua, công tác sửa chữa vẫn tiếp diễn và có thể phải mất thêm 3 đến 4 năm nữa, mái vòm phía ngoài mới khôi phục được các chức năng an toàn chính, giám đốc nhà máy Sergiy Tarakanov cho hay.

“Nó không còn khả năng thực hiện chức năng giữ các chất phóng xạ ở bên trong nữa”, Tarakanov nói, nhắc lại những lo ngại mà Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) từng đưa ra.

Vụ tập kích drone cũng khiến vòm chắn có nguy cơ không thể trụ vững trong 100 năm như thiết kế ban đầu.

Lỗ thủng lớn trên NSC đã được che lại bằng một tấm chắn bảo vệ, nhưng 300 lỗ thủng nhỏ hơn do lính cứu hỏa tạo ra khi dập lửa vẫn cần được xử lý. Có thể nhìn thấy giàn giáo bao quanh bên trong cấu trúc khổng lồ trị giá hàng tỷ USD này.

Mảnh vỡ cháy sém từ vụ tấn công drone vào NSC vẫn còn nằm trên sàn nhà máy, theo ghi nhận từ các phóng viên AFP trong chuyến thăm hiện trường tháng 12.

Lực lượng Nga từng kiểm soát nhà máy điện hạt nhân Chernobyl ngay trong ngày đầu tiên của cuộc xung đột với Ukraine, trước khi rút quân vài tuần sau đó.

Ukraine đã nhiều lần cáo buộc Moskva nhắm mục tiêu vào Chernobyl và các nhà máy điện hạt nhân khác tại nước này, cảnh báo rằng các cuộc tấn công của Moskva có nguy cơ gây ra một thảm họa.

Ukraine thường xuyên phải cắt giảm công suất tại các nhà máy điện hạt nhân sau những cuộc tập kích của Nga nhằm vào lưới điện quốc gia. Hồi tháng 10, một cuộc tấn công vào trạm biến áp gần Chernobyl đã khiến nguồn điện cung cấp cho cấu trúc bảo vệ bị gián đoạn.

Ông Tarakanov cho hay mức phóng xạ tại nhà máy vẫn duy trì “ổn định và trong giới hạn bình thường”.

Tại phòng điều khiển hiện đại, kỹ sư Ivan Tykhonenko theo dõi 19 cảm biến và thiết bị phát hiện, liên tục giám sát tình trạng của nhà máy.

Một phần trong số 190 tấn uranium có tại nhà máy vào năm 1986 “đã tan chảy, thấm xuống lò phản ứng, khoang dưới lò phản ứng và vẫn còn tồn tại đến ngày nay”, Tykhonenko nói.

Lo ngại về số phận của nhà máy và những gì có thể xảy ra đang tăng cao chưa từng thấy. Giám đốc Tarakanov lưu ý chỉ cần một cuộc tấn công khác bằng UAV, tên lửa hoặc thậm chí một vụ nổ lớn gần đó cũng có thể khiến “quan tài đá” ngăn bức xạ bên trong sụp đổ.

“Nếu một tên lửa hoặc UAV đâm trực tiếp vào nhà máy hay rơi đâu đó gần đây, nó sẽ gây ra một trận động đất nhỏ trong khu vực”, ông giải thích. “Không ai có thể đảm bảo cấu trúc bảo vệ sẽ đứng vững. Đó là mối nguy chính”.

Vũ Hoàng (Theo AFP)