Những phát hiện về thần hộ mệnh quốc gia Văn Lang

TỪ NHỮNG TRANH CÃI

Cho đến nay, chúng ta đã kỷ niệm văn hóa Đông Sơn – 100 năm phát hiện, bảo tồn và phát huy giá trị, nhưng công việc nghiên cứu và giải mã những hoa văn và hình tượng trên đồ đồng của văn hóa này vẫn chỉ dựa vào những nghiên cứu ở các thập niên 70, 80, 90 ở thế kỷ trước, trong khi với công nghệ thông tin phát triển như vũ bão thì liệu các tư liệu nghiên cứu xưa có còn phù hợp?

ẢNH: TƯ LIỆU TÁC GIẢ

Ngay từ các nghiên cứu ban đầu về nền văn hóa Đông Sơn, trong lĩnh vực nghiên cứu đã xuất hiện hai luồng ý kiến về một hình tượng được khắc họa ở trung tâm mặt trống đồng, đó là ngôi sao và mặt trời. Sự việc này đã dẫn đến những cuộc tranh luận rất sôi nổi và… căng thẳng. Đến nay phần ý kiến cho là ngôi sao đã lắng xuống, nhường cho ý kiến là mặt trời, đồng thời một số nhà nghiên cứu đã đặt vấn đề về tục thờ thần Mặt trời ở nền văn hóa Đông Sơn. Tiếc rằng vấn đề này chỉ được xem là bình thường, bởi tục thờ Mặt trời không phải là cá biệt của nền văn hóa Đông Sơn mà còn có ở một số nền văn hóa khác trên thế giới. Thế là vấn đề này đã rơi vào quên lãng. Còn Hoa cúc mới chỉ được phát hiện trong thời gian gần đây, bởi Hoa cúc là biểu tượng của Mặt trời nên đã được các nghệ nhân Đông Sơn thể hiện hai loại hình này gần như song hành cùng nhau. Đó là những hình ảnh cách điệu bằng vòng tròn hay vòng tròn đồng tâm có chấm giữa, hoặc đôi khi cũng bằng hiện thực.

ẢNH: Bảo tàng lịch sử quốc gia

Về hiện vật của văn hóa Đông Sơn, đến nay ngành khảo cổ học đã tìm được hàng chục nghìn hiện vật bằng các chất liệu đá, gốm, đồng, sắt, vải, gỗ…, trong đó quan trọng nhất là trống và thạp đồng, bởi trên hai loại hình này đã để lại rất nhiều thông điệp cho chúng ta bằng những khắc họa. Đó là những hình ảnh về Mặt trời, Hoa cúc, các cảnh sinh hoạt trong đời sống và tín ngưỡng của người Đông Sơn như trang phục, tập quán, lễ nghi cùng với trống, khèn, nhà sàn, đền thờ, thuyền, các loại chim thú…

THẦN HỘ MỆNH CỦA NGƯỜI DÂN ĐÔNG SƠN

Ở loại hình trống và thạp đồng, qua nghiên cứu, tôi thấy tất cả các trống và thạp có niên đại từ sớm đến muộn đều được khắc họa hình tượng Mặt trời và Hoa cúc, trong đó Mặt trời luôn là trung tâm. Tiếp đến là các loại hình được khắc họa trên trống và thạp như: nhà, thuyền, trống da, khèn, khiên, trang phục, chim… tất cả đều trang trí hoa cúc cách điệu, trong đó một vài nhà, thuyền trang trí mặt trời. Điển hình nhất là những đồ án trang trí trên các trống có niên đại sớm như Ngọc Lũ I, Hoàng Hạ, Sông Đà… Các nghệ nhân Đông Sơn đã thể hiện cảnh của một đất nước thu nhỏ với phía trên được bảo hộ là thần Mặt trời, ở dưới là những cảnh sinh hoạt vui tươi được đại diện bằng các lễ hội, nhà cầu mùa và những vòng Hoa cúc, cùng các bầy chim thú bay nhảy tung tăng. Dưới nữa (phần tang trống) là cảnh sông nước với những chiến binh trên các chiến thuyền, ăn mừng chiến thắng bằng những cảnh hành huyết, hiến tế kẻ thù cho thần Mặt trời.

ẢNH: TƯ LIỆU TÁC GIẢ

Nhìn chung, cách tiếp cận để đi đến nhận định nêu trên là rất khác với các nhà nghiên cứu trước đây đã cho rằng: Đồ án trang trí trên mặt trống là thể hiện một vũ trụ với Mặt trời là trung tâm.

Tóm lại, với các bằng chứng như Mặt trời và Hoa cúc trang trí trên các chiến thuyền, trên khiên cùng với giáp phục và tấm giáp che ngực của các chiến binh, trên nhà sàn và nhà cầu mùa, trên mũ lễ nghi…, thì không thể có cách giải thích nào khác ngoài việc đó là dấu hiệu về sự hộ mệnh của Mặt trời và Hoa cúc mà các nghệ nhân Đông Sơn thể hiện; và nói cách khác, người Đông Sơn đã chọn Mặt trời và Hoa cúc là thần hộ mệnh cho quốc gia Văn Lang – Âu Lạc của mình.