DOGE làm được gì sau một năm gây sóng gió chính trường Mỹ?

Trong năm 2025, Ban Hiệu suất Chính phủ (DOGE) do tỷ phú, ông trùm công nghệ Elon Musk dẫn dắt đã thực hiện hàng loạt biện pháp cắt giảm đối với hệ thống liên bang Mỹ. Mặc dù con số 29.000 lần cắt giảm được nhắc đến nhiều lần, các báo cáo phân tích cho thấy thực tế phức tạp hơn về cả quy mô lẫn tác động thực sự.

DOGE trong năm qua đã gây nhiều sóng gió trên chính trường Mỹ với các đợt cắt giảm nhân sự hàng loạt, tinh giản bộ máy chính phủ. Cách làm việc của DOGE làm dấy lên nhiều tranh cãi, do hành động quá nhanh và mạnh tay, cắt giảm dù chưa hiểu rõ vai trò của vị trí tương ứng.

Hồi tháng 3, DOGE đẩy Cơ quan An ninh Hạt nhân Quốc gia (NNSA), thuộc Bộ Năng lượng Mỹ, vào tình cảnh rối ren khi sa thải nhầm hàng loạt nhân sự quan trọng, thậm chí có những người có giấy phép an ninh cấp Q, cho phép tiếp cận tài liệu mật về hạt nhân. Bộ Năng lượng Mỹ sau đó đã phải can thiệp, đảo ngược các quyết định nhân sự của DOGE.

Dù gây ra nhiều xáo trộn như vậy, DOGE trên thực tế đã không làm được những gì Musk tuyên bố: Giảm chi tiêu liên bang 1.000 tỷ USD trước tháng 10. Chi tiêu liên bang của Mỹ năm qua không giảm xuống, mà trái lại còn tăng lên.

Nguyên nhân bắt nguồn từ việc nhiều khoản tiết kiệm lớn nhất mà DOGE tuyên bố cuối cùng lại không đúng. Và dù DOGE đã thực hiện hàng nghìn đợt cắt giảm nhỏ, gây chấn động cho các bên nhận viện trợ nước ngoài, doanh nghiệp nhỏ tại Mỹ và những đơn vị cung cấp dịch vụ địa phương, con số đó chỉ chiếm phần nhỏ so với quy mô ngân sách liên bang.

Ví dụ, trong danh sách các hợp đồng và khoản trợ cấp bị hủy bỏ mà DOGE công bố, 13 mục lớn nhất đều sai lệch.

Đứng đầu danh sách là hai hợp đồng của Bộ Quốc phòng, một về công nghệ thông tin và một về bảo trì máy bay. DOGE liệt kê chúng vào diện “chấm dứt” và tuyên bố việc hủy bỏ này giúp tiết kiệm ngân sách 7,9 tỷ USD. Song tuyên bố trên là không chính xác. Hai hợp đồng vẫn được thực hiện bình thường và khoản tiền tiết kiệm được chỉ là con số ảo trên sổ sách.

Tính chung lại, chỉ riêng hai mục sai lệch đó đã có giá trị lớn hơn tổng 25.000 khoản tiết kiệm khác mà DOGE tuyên bố đạt được.

Trong 40 khoản tiết kiệm lớn nhất từ danh sách của DOGE, truyền thông Mỹ chỉ ra rằng chỉ 12 mục “có vẻ chính xác”, phản ánh đúng những khoản cắt giảm thực tế.

Những phân tích mới nhất làm dấy lên câu hỏi liệu DOGE có thực sự cắt giảm ngân sách hay không.

Musk từng nói DOGE sẽ là “tổ chức minh bạch nhất từ trước đến nay trong chính phủ” và sẽ mang sự chính xác từ thế giới công nghệ vào bộ máy nhà nước. Tuy nhiên, họ lại trở nên thiếu minh bạch, che đậy việc thiếu tiến triển bằng những thông tin sai lệch, tẩy xóa dữ liệu và cách kế toán khó hiểu mà hiếm doanh nghiệp tư nhân nào chấp nhận được.

Một số nhân viên DOGE vẫn làm việc trong chính quyền Trump, chủ yếu thuộc các dự án công nghệ. Tuy nhiên, nỗ lực cắt giảm ngân sách của nhóm hiện có vẻ đã khép lại, ngay cả khi hệ lụy từ động thái sa thải nhân viên liên bang và cắt trợ cấp vẫn còn đó. Trang web nơi DOGE thống kê các thành tựu mang tên “Bức tường Biên lai” đã không cập nhật kể từ ngày 4/10.

Nhà Trắng từ chối trả lời các câu hỏi cụ thể về hoạt động của DOGE, thay vào đó chỉ đưa ra một tuyên bố chung chung về các mục tiêu mà Tổng thống Trump hướng tới.

“Tổng thống đã cam kết cắt giảm lãng phí, gian lận và lạm dụng trong bộ máy chính quyền cồng kềnh của chúng ta”, một phát ngôn viên cho hay.

Trong một cuộc phỏng vấn podcast, Musk cho biết DOGE đã “thành công ở mức độ nào đó” trong việc cắt giảm chi tiêu. Tuy nhiên, ông cũng nói rằng nếu có thể quay ngược thời gian, ông sẽ không thực hiện việc này một lần nữa.

“Thay vì làm DOGE, lẽ ra tôi nên tập trung cho các công ty của mình”, Musk nói.

Những khoản cắt giảm ảo

Để phân định giữa những khoản cắt giảm khống và thành công của DOGE, các nhà phân tích đã xem xét hồ sơ liên bang 40 mục lớn nhất trên “Bức tường Biên lai” và phát hiện sai sót trong ít nhất 28 trường hợp.

Theo đó, DOGE tính hai lần cho việc hủy cùng một khoản tài trợ của Bộ Năng lượng, khiến con số tiết kiệm ảo tăng thêm 500 triệu USD.

Một hợp đồng mà DOGE tuyên bố chấm dứt thực chất đã bị chính quyền Biden hủy bỏ từ nhiều tuần trước khi nhóm này bắt đầu hoạt động. Ba mục khác trong danh sách của DOGE đã hết hạn. Đó là những hợp đồng từ thời đại dịch nhằm cung cấp xét nghiệm Covid-19 miễn phí cho những người không có bảo hiểm. Ban đầu, các hợp đồng được phép chi tiêu tối đa tổng cộng 12,2 tỷ USD, nhưng chưa bao giờ đạt đến mức này. Sau đó, chúng đã kết thúc đúng hạn hồi tháng 5. Dù vậy, DOGE vẫn nhận công là đã “khai tử” chúng và giúp tiết kiệm 6 tỷ USD.

7 chương trình DOGE tuyên bố đã chấm dứt trên thực tế vẫn hoạt động, trong đó có 4 chương trình được khôi phục theo phán quyết từ tòa án.

Với 16 trường hợp, DOGE đã thổi phồng các khoản cắt giảm. Nhiều mục, trong đó có hai hợp đồng lớn của Bộ Quốc phòng, đã dùng chiêu trò kế toán để tạo ra những khoản “tiết kiệm” vốn ít có tác động thực tế. DOGE hạ “giá trị trần” của các hợp đồng, tức giảm hạn mức lý thuyết mà chính phủ có thể chi trả, mà không làm thay đổi chi tiêu thực tế.

“Việc hạ hạn mức tối đa của thẻ tín dụng có giúp bạn tiết kiệm được đồng nào không?”, Travis Sharp, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Đánh giá Chiến lược và Ngân sách, nơi chuyên nghiên cứu về chi tiêu liên bang, đặt câu hỏi. “Câu trả lời là không”.

Trong một trường hợp, DOGE khiến tuyên bố của mình trở nên khó kiểm chứng. Họ tuyên bố đã tiết kiệm được 312 triệu USD bằng cách hủy một hợp đồng của Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID), nhưng từ chối nêu đó là hợp đồng nào với lý do đang tranh tụng.

Một trường hợp khác liên quan đến hợp đồng công nghệ thông tin thời hạn 10 năm của Bộ Quốc phòng với công ty CACI. DOGE tuyên bố đã cắt giảm 700 triệu USD chi tiêu cho hợp đồng này. Tuy nhiên, một lần nữa, họ chỉ đơn giản là hạ mức trần từ 5,7 tỷ USD xuống 5 tỷ USD.

Giám đốc điều hành CACI John Mengucci khẳng định thay đổi đó là vô nghĩa. “Nó không thay đổi bất cứ điều gì đối với công ty này”, ông nói. CACI vốn luôn dự kiến được thanh toán khoảng 2 tỷ USD trong suốt thời hạn hợp đồng. Và ngay cả khi hợp đồng đạt mức trần, Mengucci cho biết Bộ Quốc phòng vẫn có thể tăng mức đó lên.

“Doanh thu không hề giảm”, ông nói.

Một phát ngôn viên Bộ Quốc phòng cho hay các hợp đồng thường đạt đến mức giá trị trần, nhưng ông cũng lưu ý rằng số tiền tiết kiệm từ một hợp đồng của Bộ Quốc phòng có thể được chuyển sang những khoản đầu tư ưu tiên cao hơn, cho thấy mục tiêu không nhất thiết là để cắt giảm chi tiêu tổng thể.

Những sai sót khác trên trang web của DOGE đã được xóa bỏ theo thời gian.

Vào ngày danh sách xuất hiện lần đầu tiên, tuyên bố lớn nhất là hợp đồng trị giá 8 tỷ USD của Bộ An ninh Nội địa vốn bị sai lệch tới 1.000 lần. Hợp đồng này thực chất chỉ trị giá 8 triệu USD. Sai sót trên cùng những lỗi khác đã bị xóa sau khi bị truyền thông phát hiện.

Quyền cắt giảm ngân sách liên bang chưa bao giờ thực sự nằm trong tay Musk mà thuộc về quốc hội. Và kể từ khi DOGE bắt đầu hoạt động, các nghị sĩ mới chỉ thông qua duy nhất một đạo luật nhằm thu hồi những khoản chi tiêu đã được phê duyệt, bằng cách cắt kinh phí viện trợ nước ngoài và các chương trình phát thanh truyền hình công cộng.

Nhóm của Musk cũng không can thiệp những phần lớn nhất và đang ngày càng phình to trong ngân sách liên bang là các chương trình chăm sóc y tế Medicare và Medicaid, an sinh xã hội hay lãi vay nợ liên bang.

Cắt thật, đau thật

Mặc dù vậy, nỗ lực của DOGE đã dẫn đến một số đợt cắt giảm thực tế khiến hàng loạt văn phòng trực thuộc chính phủ phải đóng cửa, các chương trình bị hủy bỏ và tước đi lương thực, thuốc men cũng như những khoản hỗ trợ khác của người dân.

Đối với những người phụ thuộc vào các khoản hỗ trợ trên, tác động ập đến rất bất ngờ và tàn khốc.

DOGE ban đầu chấm dứt gần như mọi hợp đồng và khoản tài trợ tại USAID, đồng thời tìm cách sa thải hầu hết nhân viên của họ khi Musk tuyên bố đưa cơ quan này vào “máy nghiền”. Một số chương trình viện trợ sau đó được khôi phục, nhưng hàng nghìn chương trình khác bị hủy bỏ.

DOGE đã chấm dứt 13 khoản tài trợ của tổ chức Kế hoạch Quốc tế Mỹ, trong đó có một dự án viện trợ lương thực ở Ethiopia và một chương trình giáo dục tại Nepal giúp các bé gái học hết cấp hai để tránh bị ép kết hôn sớm.

Việc chấm dứt đột ngột này giúp tiết kiệm 11,7 triệu USD, nhưng để lại hậu quả ở những nơi tiếp nhận hỗ trợ. “Khi chúng tôi rời đi, nhiều phụ huynh không còn đủ khả năng cho con đi học nữa”, Shanna Marzilli, giám đốc điều hành tổ chức Kế hoạch Quốc tế Mỹ, nói về thực tế ở Nepal.

Tại Sudan, việc gián đoạn và cắt giảm tài trợ khiến nhóm cứu trợ Alight phải ngừng cung cấp lương thực và thuốc men cho người tị nạn, dù sau đó tổ chức này đã bù đắp được khoảng trống kinh phí nhờ các khoản đóng góp tư nhân. Ở những nơi khác, Alight đã ngừng cung cấp dịch vụ hoàn toàn.

Theo Scott Roehm, quan chức cấp cao tại Trung tâm Nạn nhân Tra tấn, tổ chức của ông đã nhận được lệnh ngừng cung cấp các khoản tài trợ từ USAID và Bộ Ngoại giao vào ngày 24/1. Ba ngày sau, họ phải ngừng trả lương cho 75% nhân viên, buộc tổ chức phải đóng cửa các trung tâm tư vấn và phục hồi chức năng cho hàng nghìn người.

Roehm cho hay ông đặc biệt lo ngại về khả năng xảy ra các vụ tự tử. Khoảng 1/4 số nạn nhân bị tra tấn mà tổ chức này hỗ trợ gần đây có biểu hiện muốn tự tử.

Những khoản cắt giảm này rất nhỏ so với những tuyên bố khổng lồ từ DOGE. Đó cũng là lý do DOGE tiết kiệm được rất ít nhưng lại gây ra quá nhiều xáo trộn. Đối với các doanh nghiệp nhỏ và cộng đồng địa phương, những khoản cắt giảm hỗ trợ dù tương đối khiêm tốn cũng mang lại tác động vô cùng lớn.

“Chính những con số nhỏ đó lại gây tổn thương cho mọi người”, Lisa Shea Mundt, lãnh đạo công ty Pulse of GovCon chuyên theo dõi các hợp đồng chính phủ, cho biết.

Khối lượng cắt giảm khổng lồ tạo cảm giác DOGE đang rà soát chính phủ một cách tỉ mỉ, không bỏ sót bất kỳ lãng phí nhỏ nào. Nhưng thực tế, đại đa số các khoản họ cắt giảm lại không được bao nhiêu, ít nhất là xét trên phương diện tài chính, vì nó không có các khoản giá trị lớn tới hàng tỷ USD.

Tổng cộng, chính quyền Trump năm nay chấm dứt nhiều hợp đồng hơn so với chính phủ năm ngoái. Tuy nhiên, theo giới chuyên gia, số tiền thực tế được “giải tỏa cam kết”, tức khoản tiền chính phủ đã cam kết chi nhưng sau đó rút lại, trong năm 2025 chỉ cao hơn vài tỷ USD so với những năm gần đây.

Trong nhiều thập kỷ, chính phủ đã cấp kinh phí cho các nhà phân tích bên ngoài để nghiên cứu xem những chương trình sử dụng tiền thuế có thực sự hiệu quả hay không và làm thế nào để cải thiện chúng. Đây chính là công việc phục vụ cho sứ mệnh làm cho chính phủ hoạt động hiệu quả hơn của DOGE.

Tuy nhiên, DOGE cũng cắt giảm cả hợp đồng của những chương trình này.

“Mọi việc họ làm dường như không liên quan gì đến hiệu suất”, LaDonna Pavetti, chuyên gia cao cấp tại MEF Associates, nhận định. Công ty bà đã bị hủy một số hợp đồng vốn nhằm mục đích giúp các chương trình chống nghèo đói của liên bang hoạt động hiệu quả hơn.

Trong các trường hợp khác, DOGE thậm chí còn “nhận vơ” rằng đã hủy bỏ những dự án mà họ còn chưa từng đụng đến.

Nghệ sĩ Margo Sawyer tại Texas từng ký hợp đồng với Cơ quan Dịch vụ Tổng hợp của chính phủ để thiết kế một tác phẩm điêu khắc cho trụ sở tòa án liên bang ở Salt Lake City.

Tuy nhiên, vào ngày 2/1, bà thông báo với chính phủ rằng mình muốn chấm dứt hợp đồng do các chi phí phát sinh ngoài dự kiến. Trong hồ sơ chính phủ, hợp đồng của bà bị hủy bỏ theo “thỏa thuận chung” với khoảng 245.000 USD được thu hồi.

Nhưng đến mùa hè năm nay, nó lại xuất hiện trong danh sách các khoản chi mà DOGE đã cắt giảm. “Thật đau lòng khi thấy mọi người hân hoan, vui sướng kiểu như ‘ồ, chúng ta đã hủy được một dự án nghệ thuật'”, Sawyer nói.

Sawyer khẳng định chính bà mới là người chủ động chấm dứt hợp đồng với chính phủ, không phải DOGE.

Vũ Hoàng (Theo Reuters, AFP, AP)