Lý do kế hoạch hòa bình 20 điểm của Ukraine khó chấm dứt chiến sự

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 23/12 công bố kế hoạch hòa bình 20 điểm do các quan chức nước này và Mỹ soạn thảo. Kế hoạch này có một số thay đổi đáng kể so với đề xuất 28 điểm được Mỹ đưa ra hồi tháng 11, vốn về cơ bản buộc Ukraine phải nhượng bộ lãnh thổ và từ bỏ tham vọng gia nhập NATO.

Trong đề xuất mới, ông Zelensky tuyên bố sẵn sàng rút quân khỏi khu vực mà Kiev còn kiểm soát ở tỉnh Donetsk và thành lập khu kinh tế tự do phi quân sự tại đây như một phần trong thỏa thuận hòa bình tiềm năng với Nga. Đây được coi là điểm nhượng bộ đáng kể về lãnh thổ trước sức ép mà Ukraine phải chịu từ phía Mỹ.

Ukraine cũng không nhắc đến khả năng gia nhập NATO, mà đề ra các đảm bảo an ninh Kiev mong muốn nhằm ngăn chặn nguy cơ Moskva tấn công trong tương lai, cũng như kế hoạch tái thiết Ukraine. “Đó chính xác là những gì chúng tôi đang nói tới, gồm đảm bảo an ninh tin cậy, thỏa thuận đáng tin và sự phục hồi bền vững”, ông Zelensky nói.

Lãnh đạo Ukraine mô tả đề xuất và bản kế hoạch 20 điểm là nỗ lực lớn nhất của nước này nhằm chấm dứt xung đột, thêm rằng quyết định giờ thuộc về phía Nga.

Tuy nhiên, theo giới chuyên gia, Điện Kremlin khó có thể chấp nhận đề xuất này khi Nga đang thắng thế, đạt được nhiều bước tiến trên chiến trường, đồng thời chính quyền Tổng thống Putin cũng khó lòng thuyết phục người dân coi bản kế hoạch là một thắng lợi lớn với họ.

“Đây hoàn toàn là một sự chế giễu”, Aleksei Naumov, nhà phân tích chuyên về các vấn đề quốc tế tại Moskva, nhận định về kế hoạch 20 điểm của Ukraine. “Ý đồ của họ rất rõ ràng: Quảng bá nó với Mỹ như một động thái ‘thỏa hiệp’, rồi sau đó đổ lỗi cho Nga về thất bại”.

Trong hai năm qua, Tổng thống Nga Vladimir Putin liên tục khẳng định hai điểm không khoan nhượng là Ukraine phải rút quân khỏi phần còn lại của khu vực Donetsk và Lugansk, đồng thời không được phép gia nhập NATO.

Ông tái khẳng định lập trường này trong cuộc họp báo thường niên hồi tuần trước, tuyên bố Nga sẵn sàng “nhân nhượng”, dường như ngụ ý rằng Mosvka có thể từ bỏ một số vùng đất mà họ đang kiểm soát tại tỉnh Kharkov và Zaporizhzhia ở Ukraine, song không ngần ngại tiếp tục chiến đấu để kiểm soát hoàn toàn Donetsk.

Trong khi đó, đề xuất hòa bình của Ukraine yêu cầu Nga phải rút quân khỏi các khu vực Dnipropetrovsk, Mykolaiv, Sumy và Kharkov. Đề xuất cũng nêu rõ Ukraine sẽ rút quân khỏi các khu vực thuộc vùng Donetsk để chuyển thành khu phi quân sự, nhưng chỉ khi Nga cũng rút quân khỏi một diện tích lãnh thổ tương đương.

“Kế hoạch này không đưa ra bất kỳ thỏa hiệp nào liên quan đến các vùng lãnh thổ hay nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia”, Georgi Bovt, ủy viên Hội đồng Chính sách Đối ngoại và Quốc phòng Nga, bình luận, đề cập đến nhà máy Nga đang kiểm soát nhưng Ukraine muốn cùng vận hành với Mỹ. “Việc không giải quyết được vấn đề lãnh thổ khiến nó không có cơ hội thành công”.

Dù chiến dịch tại Ukraine đã gây tổn thất nặng nề cho cả nền kinh tế lẫn quân đội Nga, Điện Kremlin vẫn tin rằng họ có thể giành được nhiều lợi thế hơn bằng cách tiếp tục đà tiến công trong thời gian tới.

Nền kinh tế Nga được cho là đang trải qua nhiều khó khăn, với lãi suất cao và tốc độ tăng trưởng sụt giảm mạnh. Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng bất chấp các lệnh trừng phạt từ phương Tây, Nga vẫn còn cách rất xa một cuộc khủng hoảng kinh tế đủ để buộc Điện Kremlin phải thay đổi lộ trình.

Moskva hiện kiểm soát khoảng 3/4 diện tích tỉnh Donetsk. Với tốc độ tiến quân như hiện nay, quân đội Nga sẽ mất khoảng 18 tháng để kiểm soát toàn bộ khu vực.

Phó chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitri Medvedev hôm 24/12 cho biết khoảng 417.000 tân binh đã ký hợp đồng mới để phục vụ quân đội Nga trong năm 2025. Con số này phù hợp với ước tính từ các nhà nghiên cứu độc lập.

Nguồn tân binh dồi dào đồng nghĩa Nga có thể đủ khả năng tiếp tục chiến dịch bất chấp những tổn thất nặng nề về binh lực.

Giới chuyên gia nhận định Nga hiện muốn đàm phán một thỏa thuận hòa bình nhằm duy trì quan hệ hợp tác với Mỹ và tránh bị trút toàn bộ trách nhiệm về cuộc xung đột đang diễn ra.

Moskva cũng muốn trì hoãn những lệnh trừng phạt hay hạn chế kinh tế mới từ Washington. Các lệnh trừng phạt mà ông Trump áp đặt hồi tháng 10 đối với hai gã khổng lồ dầu mỏ của Nga là Rosneft và Lukoil đã buộc nước này phải bán dầu với mức chiết khấu sâu hơn đáng kể.

Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitri Peskov hôm 24/12 cho biết Tổng thống Putin đã được báo cáo về các đề xuất mới và Moskva đang xây dựng lập trường của mình.

“Các đồng nghiệp ở Mỹ đã nắm rõ những điểm chính trong lập trường của Nga”, ông nói.

Một phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Nga ngày 25/12 cho hay các cuộc đàm phán với Mỹ đang “tiến triển chậm nhưng chắc chắn”.

Ukraine ra tín hiệu cho thấy các cuộc thảo luận vẫn tiếp diễn trong kỳ nghỉ Giáng sinh. Tổng thống Zelensky cùng ngày cho biết đã thảo luận “những chi tiết thực chất nhất của công việc đang triển khai” với đặc phái viên Steve Witkoff và Jared Kushner, con rể Tổng thống Trump.

Rustem Umerov, trưởng đoàn đàm phán của Ukraine, sẽ trao đổi với phía Mỹ vào cuối ngày, ông Zelensky nói thêm. “Chúng tôi tin rằng đây là cách tiếp cận đúng đắn, không lãng phí bất kỳ ngày nào hay bất kỳ cơ hội nào có thể giúp sớm đạt được kết quả”, lãnh đạo Ukraine viết trong một bài đăng trên mạng xã hội.

Giới quan sát cho rằng các cuộc trao đổi ngoại giao về những điều khoản cụ thể của thỏa thuận hòa bình nhiều khả năng còn tiếp diễn mà không đạt được đột phá nào lớn, khiến cuộc xung đột chưa thể chấm dứt trong tương lai gần.

“Tổng thống Putin không có ý định kết thúc cuộc xung đột và cũng chưa sẵn sàng thực hiện ngay cả những thỏa hiệp nhỏ nhất ở giai đoạn này”, Volodymyr Fesenko, nhà phân tích tại Kiev, bình luận. “Đối với Điện Kremlin, việc thảo luận về kế hoạch hòa bình của ông Trump chỉ đơn thuần là một bước đi chiến thuật nhằm duy trì quan hệ mang tính xây dựng với Tổng thống Mỹ, đồng thời gây ra xích mích, mâu thuẫn giữa Mỹ và Ukraine”.

Vũ Hoàng (Theo Reuters, AFP, AP)