Quốc hội ‘chốt’ lập tòa chuyên biệt tại trung tâm tài chính, có thẩm phán người nước ngoài

Sáng 11-12, Quốc hội biểu quyết thông qua Luật Tòa án chuyên biệt tại trung tâm tài chính quốc tế. Luật có 5 chương, 44 điều, có hiệu lực thi hành từ 1-1-2026.

Tòa án chuyên biệt được đặt tại TP.HCM

Luật này áp dụng đối với tòa án chuyên biệt, thành viên trung tâm tài chính quốc tế, nhà đầu tư, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến việc giải quyết vụ việc thuộc thẩm quyền của tòa án chuyên biệt.

Luật nêu rõ, tòa án chuyên biệt tại trung tâm tài chính quốc tế là tòa án thuộc hệ thống tòa án nhân dân được tổ chức, hoạt động theo quy định của luật này, có thẩm quyền xét xử, giải quyết các vụ việc tại trung tâm tài chính quốc tế.

Tòa án chuyên biệt hoạt động theo nguyên tắc độc lập theo thẩm quyền xét xử; thẩm phán xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; bảo đảm quyền bình đẳng trước pháp luật và tòa án; chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm được bảo đảm; tòa án xét xử công khai, trừ trường hợp xét xử kín theo quy định của luật này.

Tòa án chuyên biệt cũng hoạt động theo nguyên tắc giải quyết vụ việc công bằng, minh bạch, vô tư, khách quan, nhanh chóng, hiệu quả; thực hiện tranh tụng trong xét xử; thủ tục tố tụng linh hoạt, đặc thù theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế…

Tòa án chuyên biệt được đặt tại TP.HCM. Cơ cấu tổ chức của tòa án chuyên biệt bao gồm: tòa sơ thẩm; tòa phúc thẩm và bộ máy giúp việc. Tòa án chuyên biệt có chánh án, phó chánh án, chánh tòa, phó chánh tòa, thẩm phán, thư ký tòa án, công chức khác và người lao động.

Trong đó, chánh án, phó chánh án tòa án chuyên biệt do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức. Nhiệm kỳ của chánh án, phó chánh án là 5 năm kể từ ngày được bổ nhiệm.

Chánh án, phó chánh án tòa án chuyên biệt được lựa chọn, bổ nhiệm từ thẩm phán tòa án chuyên biệt.

Điều đáng chú ý, luật quy định thẩm phán tòa án chuyên biệt có thể là người nước ngoài hoặc công dân Việt Nam. Điều này khác với Luật Tổ chức tòa án hiện hành quy định thẩm phán phải là công dân Việt Nam.

Với thẩm phán là người nước ngoài phải đáp ứng nhiều tiêu chuẩn, điều kiện như là luật sư, chuyên gia có uy tín, phẩm chất đạo đức tốt, kiến thức chuyên môn phù hợp, am hiểu pháp luật về đầu tư, kinh doanh; có ít nhất 10 năm kinh nghiệm tham gia xét xử, giải quyết vụ việc liên quan đến hoạt động đầu tư, kinh doanh.

5 lý do quy định thẩm phán tòa chuyên biệt bao gồm người nước ngoài

Trước đó, Chánh án Nguyễn Văn Quảng nêu 5 lý do chứng minh sự cần thiết của việc quy định thẩm phán bao gồm người nước ngoài. Theo đó:

Thứ nhất, Nghị quyết 222 của Quốc hội về trung tâm tài chính quốc tế đã xác định ngôn ngữ hoạt động trong trung tâm tài chính quốc tế là tiếng Anh, hoặc tiếng Anh kèm theo bản dịch tiếng Việt.

Ông nêu thực tế tất cả đội ngũ công chức ngành tòa án chưa ai đủ trình độ về ngôn ngữ để đảm bảo xét xử bằng tiếng Anh chuyên ngành, nhất là tiếng Anh chuyên ngành về kinh tế, quốc tế.

Thứ hai, về trình độ pháp lý, hầu hết thẩm phán ở Việt Nam đều không được đào tạo theo hệ thống thông luật, tức là học luật ở các quốc gia như Singapore, Anh, Mỹ. Trong khi trung tâm tài chính quốc tế thì phải xét xử theo hệ thống thông luật.

Thứ ba, theo ông Quảng, để bổ nhiệm thẩm phán đòi hỏi kinh nghiệm xét xử, trong khi ở Việt Nam chưa ai có kinh nghiệm xét xử các vụ kiện mang tính quốc tế liên quan vấn đề tài chính và thương mại, đầu tư.

Thứ tư, uy tín của thẩm phán, các bên đều nhìn vào thẩm phán để có niềm tin, đó phải là người có kinh nghiệm giải quyết các vụ kiện mà các bên tin phán quyết của thẩm phán đó hoàn toàn độc lập, khách quan, không bị tác động.

Thứ năm, ông Quảng cho biết từng đi nghiên cứu trung tâm tài chính quốc tế ở Dubai, quốc gia có tốc độ phát triển rất nhanh và có 2 trung tâm tài chính quốc tế, 10 năm đầu Trung tâm tài chính quốc tế Dubai thuê hoàn toàn tòa án và thẩm phán để giải quyết. Ở đây, họ thuê tòa án ở Singapore, Hong Kong, Anh để xét xử.