‘Vua vũ khí’ Trần Đại Nghĩa qua ký ức con trai

Hồi ký của giáo sư Trần Đại Nghĩa được phát hành nhân kỷ niệm 81 năm Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam (22/12/2025). Con trai thứ ba – ông Trần Dũng Trình, 70 tuổi, nguyên Phó Tổng Giám đốc Đài Truyền hình Việt Nam – cho biết khi đọc tác phẩm, ông nhiều lần khóc trước những dòng tâm tình của bố.

Điều khiến ông Trình xúc động nhất là cách bố ông nén tình cảm gia đình để toàn tâm toàn ý đóng góp cho đất nước. Sau khi tốt nghiệp ở Pháp, nếu ông không về nước, việc chăm sóc mẹ già sẽ phải dựa vào họ hàng.

“Với ba tôi, hoài bão chưa thực hiện được thì ông không thể dừng lại. Hơn nữa, gia đình kiên quyết thuyết phục ông tiếp tục học để thành công, để thực hiện di nguyện của ba ông, và cũng chính là của họ, là làm việc có ích cho đời”, ông Trình cho biết.

Giáo sư vượt qua giai đoạn khó khăn nhất trong đời để dấn thân vào con đường do ông vạch ra. Sau ngày 30/4/1975, ông ghi trong nhật ký: “Nhiệm vụ của tôi đã hoàn thành, vì hoài bão của tôi hồi nhỏ, sứ mệnh của tôi rất đơn giản là tham gia về mặt khoa học, kỹ thuật vũ khí trong cuộc đấu tranh cách mạng để giải phóng đất nước, và nay đất nước đã được giải phóng, tôi không muốn gì hơn nữa”.

Trong ký ức người con, bố ông nhiệt huyết với công việc, một khi trao đổi vấn đề gì thì có thể dành cả ngày. Nhiều lần, đồng nghiệp đến thăm, ông cùng ngồi chuyện trò đến quên cả ăn sáng. Ông luôn quan tâm, chăm sóc vợ con, hầu như chưa từng nặng lời với người thân. Giáo sư luôn nghĩ về những nhu cầu thiết yếu của các con và cố gắng đáp ứng nếu có thể. “Cuộc sống gia đình chúng tôi không phải lúc nào cũng đầy tiếng cười, nhưng vẫn luôn đầm ấm, cha mẹ và con cái tôn trọng lẫn nhau”, ông Trình nói.

Tính cách lạc quan, yêu đời của giáo sư là điều khiến các con ông luôn học theo, gìn giữ. Cả đời, ông chưa từng bi quan ngay những lúc gặp khó khăn nhất. Trong những tình huống ngặt nghèo, ông đều tìm thấy phương pháp để giải quyết. Ông thường dặn con phải có đạo đức, biết tiết kiệm, kính trên nhường dưới, có tính tự lập, sống và làm việc bằng chính khả năng của bản thân, phải có hoài bão lớn, làm kinh tế giỏi, sáng tạo khoa học công nghệ.

Giáo sư thấu hiểu tâm lý các con. Thời thiếu niên, ông Trình học ở trường Thiếu sinh quân Nguyễn Văn Trỗi, hàng tháng bố mẹ lên thăm. Mỗi khi tới nhà bạn học chơi, ông cảm nhận tình cảm gia đình họ ấm cúng, bố mẹ lẫn con cái trò chuyện vui vẻ. Có lần, ông Trình viết thư gửi về nhà, cho rằng “không khí trong nhà mình hơi tẻ nhạt”. Vài tuần sau khi con về thăm, giáo sư hỏi ngay lý do của bức thư. Sau khi nghe con chia sẻ, ông không biện minh mà nói “Đó là lỗi tại ba”, và đề nghị vợ cùng ông “cải thiện tình hình”.

Đằng sau sự nghiệp đồ sộ của giáo sư Trần Đại Nghĩa là bóng dáng người vợ tảo tần – y tá Nguyễn Thị Khánh. Do giáo sư phải dồn thời gian cho công việc, vợ thay ông quán xuyến gia đình. Bà chăm sóc các con chu đáo, dạy bảo nghiêm khắc để họ nên người. Bà lo từng bữa ăn để chồng thấy ngon miệng, có sức khỏe làm việc. Khi ông nhập viện, bà kề cận bên chồng, cùng nhân viên bệnh viện chăm sóc tới lúc giáo sư mất.

Đầu năm 1997, sức khỏe xuống dốc, giáo sư nhập viện vài lần, mỗi lần khoảng vài ba tuần. Một ngày giữa tháng 7 – thời gian ngắn trước khi qua đời, khi ông Trình lên nhà thăm, giáo sư nói con nán lại trò chuyện cùng. Ông tâm sự nhiều chuyện về cuộc đời, chủ yếu là những chuyện đã chia sẻ trên báo chí. Cuối cùng, giáo sư nói, đại ý dù cuộc sống nhiều khó khăn, ông đã vạch ra và thực hiện được hoài bão của bản thân, do đó không còn gì phải hối tiếc.

“Tôi nhìn thẳng vào khuôn mặt cha của mình. Khi ông nói câu cuối, tôi thấy mắt ông, đã mờ, nhưng như ánh lên một tia sáng nào đó. Tôi nắm chặt bàn tay ông và khẽ khàng nói: Vâng ba”, ông Trình cho biết.

Gia đình giáo sư hy vọng hồi ký giúp bạn đọc hiểu rõ hơn cuộc đời và sự nghiệp của một nhà khoa học, một vị tướng đã tham gia hai cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm. Họ mong cuốn sách có thể đóng góp thêm tiếng nói của người đi trước truyền cảm hứng sống cho thế hệ sau.

Ông Trần Đại Nghĩa (1913-1997) là giáo sư, viện sĩ, kỹ sư quân sự, nhà bác học. Ông còn là tướng lĩnh Quân đội nhân dân Việt Nam, Anh hùng Lao động, viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô. Ông được xem là người đặt nền móng và thúc đẩy sự phát triển của ngành Quân giới – Công nghiệp quốc phòng Việt Nam. Ông từng giữ chức Cục trưởng Cục Quân giới (nay là Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng) – Bộ Quốc phòng, kiêm Giám đốc Nha Nghiên cứu Quân giới, và là hiệu trưởng đầu tiên của Đại học Bách khoa Hà Nội. Ông qua đời ngày 9/8/1997 tại Tân Bình, TP HCM.

Mai Nhật