Dự án hồi phục trực thăng UH-1

“Cũ người mới ta”

Từ năm 1989, nguồn cung cấp phụ tùng kỹ thuật thiếu hụt nghiêm trọng, yêu cầu sửa chữa để nhanh có trực thăng bay nhiệm vụ, đặt ra cấp thiết và gay gắt.

Cuối năm 1991, Quân chủng Không quân (tháng 3.1999 sáp nhập thành Quân chủng Phòng không – Không quân, cho đến nay) và Tổng cục Kỹ thuật (nay là Tổng cục Hậu cần – Kỹ thuật) thống nhất, báo cáo Bộ Quốc phòng kế hoạch hồi phục một số máy bay trực thăng UH-1 của Mỹ, đang niêm cất trong kho kỹ thuật.

Đầu năm 1992, Bộ Quốc phòng chỉ đạo Quân chủng Không quân sửa chữa thử 2 trực thăng UH-1 ở mức độ có thể treo độ cao thấp. Ông Lê Văn Bạo, nguyên Giám đốc Nhà máy A42, kể: “Nhiệm vụ rất phức tạp vì trực thăng UH-1 đã ngừng hoạt động gần 10 năm, cả phụ tùng thay thế và thợ sửa chữa đều không có”.

Hai trực thăng UH-1 số hiệu 790 và 796 được đưa vào sửa chữa cơ bản. Cuối tháng 11.1995, các trực thăng UH-1 bay treo ở độ cao 15 m, trọng tải dưới 300 kg.

Sau gần 3 năm nghiên cứu, tháng 7.1996 Quân chủng Không quân báo cáo cấp trên về khả năng hồi phục, sửa chữa một số trực thăng UH-1 tại Nhà máy A42.

Ngay sau đó, đại tướng Đoàn Khuê (Bộ trưởng Bộ Quốc phòng) đánh giá “dự án là rất cần thiết, có tính khả thi cao” và tháng 9.1996, dự án sửa chữa, hồi phục và cải tiến máy bay trực thăng UH-1 của Nhà máy A42 được phê duyệt, với yêu cầu: “Hồi phục 12 trực thăng UH-1. Trong đó, 6 chiếc đầu tiên hồi phục, cải tiến tính năng ban đầu, để vận tải đổ quân và chống bão lụt, chưa lắp vũ khí”.

Dù Bộ Quốc phòng yêu cầu “trong năm 1997 phải xuất xưởng 12 chiếc UH-1”, nhưng do quá khó khăn về vật tư kỹ thuật, nên đến cuối năm 1997, Nhà máy A42 chỉ hồi phục được 4 chiếc UH-1 và cho bay thử nghiệm thành công tại sân bay Biên Hòa.

Đầu tháng 1.1998, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng ra quyết định phê duyệt tổng dự toán sửa chữa, hồi phục và cải tiến trực thăng UH-1 từ ngân sách đặc biệt.

Cuối năm 1998, Bộ Quốc phòng giao nhiệm vụ cho cơ quan chức năng đàm phán nhập khẩu vật tư kỹ thuật hàng không. Đại tướng Phạm Văn Trà (Bộ trưởng Bộ Quốc phòng) cũng phê duyệt hợp đồng nhập khẩu phụ tùng trực thăng UH-1.

Tháng 3.1998, thiếu tướng Nguyễn Đức Soát, Tư lệnh Quân chủng Không quân, cho phép đưa vào sử dụng 6 trực thăng UH-1 hồi phục (7901 đến 7906). Tháng 6.1998, thêm 2 trực thăng UH-1 (7908, 7909) được đưa vào sử dụng. Tháng 2.1999, thêm 4 chiếc UH-1 (7907, 7910, 7911, 7912) được phép đưa vào sử dụng tại Trung đoàn 917 sau sửa chữa, hồi phục tại Nhà máy A42.

Thời điểm này, việc 12 chiếc trực thăng UH-1 trở lại hoạt động bay, làm nhiệm vụ huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu là sự kiện có tiếng vang rất lớn, bởi cả 12 trực thăng đã bị loại bỏ khỏi trang bị của Không quân VN gần 20 năm.

Gọi đích danh UH-1 đi diễn tập

Thượng tá Nguyễn Minh Tuấn (nguyên Phi đội trưởng UH-1, Trung đoàn Không quân 917) cho biết, để phục vụ bay UH-1, Trung đoàn 917 đã tổ chức phi đội 2 chuyên bay UH-1, chuyển từ Tân Sơn Nhất xuống đóng quân ở sân bay Biên Hòa, cạnh Nhà máy A42 để nhà máy bảo đảm kỹ thuật cho các trực thăng UH-1.

Ngay sau đó, phi đội UH-1 tăng dần cường độ huấn luyện bay và nhiệm vụ đầu tiên của UH-1 sau hồi phục là 4 chiếc UH-1 tham gia diễn tập sẵn sàng chiến đấu đột xuất trên địa bàn TP.HCM, Biên Hòa (Đồng Nai), cuối năm 1999.

Cuối tháng 9.2001, Ủy ban Phòng chống lụt bão quốc gia tổ chức diễn tập tại khu vực Đồng Tháp Mười, kiểm tra phòng chống lụt bão của các tỉnh miền Tây.

Biết quân đội đã hồi phục thành công trực thăng UH-1, lãnh đạo Chính phủ trực tiếp yêu cầu Bộ Quốc phòng đưa 4 trực thăng UH-1 tham gia cuộc diễn tập.

Đại tá Trần Văn Quang, nguyên Trung đoàn trưởng 917, nhớ lại: “Đây là tình huống tương đối phức tạp, khi mà trực thăng UH-1 hoạt động chưa thực sự ổn định, hay phát sinh hỏng hóc bất thường, có thể không hoàn thành nhiệm vụ”.

Theo đó, ngành kỹ thuật đã phải kiểm tra kỹ lưỡng toàn bộ trực thăng UH-1 có trong biên chế, chọn ra được 3 chiếc tốt nhất tham gia diễn tập (vận chuyển, tiếp tế hàng hóa). Chiếc UH-1 thứ 4 được thay bằng

Mi-8. Để phòng ngừa rủi ro, 2 trực thăng Mi-8 khác bay xuống Cần Thơ trực, sẵn sàng thay thế nhiệm vụ của UH-1.

Trong cuộc diễn tập, biên đội trực thăng UH-1 đã thực hiện nhiều chuyến bay ứng cứu, vận tải và đưa cán bộ đi thị sát tình hình lũ lụt ở Đồng Tháp Mười.

Những phi công dũng cảm

Năm 2003, trực thăng UH-1 chính thức được gắn vũ khí và giữa tháng 5.2003, lần đầu tiên UH-1 tham gia bắn đạn thật tại trường bắn Mây Tào.

Đầu tháng 3.2005, toàn bộ trực thăng UH-1 di chuyển vị trí đóng quân từ sân bay Biên Hòa về Tân Sơn Nhất. Cũng từ thời điểm này, hoạt động bay của UH-1 bị gián đoạn do nhiều máy bay gần hết giờ bay, thiếu vật tư khí tài thay thế…

Sau khi được sửa chữa, nâng cấp ở cả trong và ngoài nước, các trực thăng UH-1 của Trung đoàn 917 lại tập trung vào nhiệm vụ bay huấn luyện và nâng cao trình độ bay, xử lý tình huống trên không. Cuối năm 2011, trong chuyến bay chuyển sân từ Tân Sơn Nhất xuống Cần Thơ, trực thăng UH-1 số hiệu 7914 bị hỏng hệ thống dầu đỏ, nhưng tổ bay đã xử lý thành công và hạ cánh an toàn.

Sáng 28.1.2015, máy bay trực thăng UH-1 số hiệu 7912 của Trung đoàn Không quân 917, trong khi đang huấn luyện trên bầu trời TP.HCM thì gặp tai nạn, khiến 4 thành viên tổ bay hy sinh, gồm: đại tá Trần Văn Đức, chủ nhiệm bay; thượng tá quân nhân chuyên nghiệp Đỗ Văn Chính – cơ giới trên không; trung tá Lê Hồng Quang và thượng úy Nguyễn Việt Cường, phi công UH-1.

Ngay sau đó, Bộ Quốc phòng đã đình chỉ bay trực thăng UH-1 để kiểm tra. Đến nay đã hơn 10 năm, những chiếc UH-1 hồi phục vẫn chưa xuất hiện lại.